2050-ci ilədək karbon emissiyalarını sıfıra endirməyi hədəfləyən Avropa ölkələri “yaşıl keçid” platformasının əsas istiqamətlərindən sayılan hidrogenin istehsalı, onun saxlanması və ixracına nail olunması sahəsində intensiv iş aparırlar. Hidrogen isə planetimizdə ən bol elementlərdən biri olmaqla yanaşı, təmiz yanacaq növü kimi getdikcə daha çox maraq kəsb edir. 

“Yaşıl hidrogen” bərpaolunan ener­jidən istifadə edilərək elektroliz nəticə­sində əldə olunan enerji növüdür. Belə ki, hidrogen istehsalında külək və günəş enerjisi kimi bərpaolunan enerjidən isti­fadə olunduğundan onun tərkibində heç bir istixana qazı emissiyası yoxdur. Hid­rogen yüngül qaz olduğu üçün yanma zamanı ondan üç dəfə çox istilik almaq mümkündür. Təsadüfi deyil ki, bu sahə­də potensialın yüksək olmasına və eko­loji təmizliyinə görə hidrogeni “gələcəyin yanacağı” adlandırırlar. Məlum olduğu kimi, hazırda istehsal olunan hidrogenin çox cüzi hissəsi, təqribən 1 faizi “yaşıl hidrogen”dir. Bununla belə, Beynəlxalq Bərpa Olunan Enerji Agentliyinin mə­lumatına görə, 2050-ci ilə qədər enerji istehsalının 12 faizi hidrogenin payına düşəcək. 

Məlum olduğu kimi, 2016-cı il apre­lin 22-də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Mənzil Qərargahında BMT-nin İqlim Də­yişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Paris Razılaşması imzalanıb. Sazişə imza atan 171 ölkədən biri də Azərbay­can Respublikası olub. Həmin ilin oktyabr ayının 28-də isə Prezident İlham Əliyev “Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Də­yişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyası ilə bağlı Tərəflərin 21-ci Konfransında qəbul olunmuş Paris Sazişinin təsdiq edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununu təsdiqləyib. Dövlət başçısının “Bərpa olunan enerji mənbələrindən isti­fadə sahəsində layihələrin həyata keçiril­məsi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” 2019-cu il 5 dekabr tarixli sərəncamına əsasən isə Azərbaycanda Bərpa olunan enerji mənbələri üzrə komissiya yaradı­lıb.

Qeyd edək ki, alternativ və bərpao­lunan enerji sahəsində yükək potensia­la malik olan Azərbaycan da Avropanın prioritet elan etdiyi “yaşıl enerji” platfor­masına qoşulan ilk ölkələrdəndir. Bu da təsadüfi deyil. Çünki ölkəmiz uzun illərdir ki, Avropa İttifaqı ilə enerji sahəsində fəal əməkdaşlıq edir. Prezident İlham Əliye­vin qeyd etdiyi kimi, Azərbaycanın Avro­pa Komissiyası ilə bir çox sahələri əhatə edən enerji dialoqu var, bura təkcə qaz deyil, həm də bərpaolunan enerji və “ya­şıl hidrogen” daxildir. Yeri gəlmişkən, ha­zırda Azərbaycanın ixrac etdiyi “mavi ya­nacağ”ın 50 faizindən çoxu məhz Avropa ölkələrinin payına düşür. “Köhnə qitə” isə 2050-ci ilədək karbon emissiyalı yanacaq növündən tam imtina etməyi hədəfləyir. Bu baxımdan gələcək uğurlu əməkdaş­lıq üçün Azərbaycan, ilk növbədə, ekoloji təmiz enerji, o cümlədən “yaşıl hidrogen” istehsalına nail olmalıdır. Bunun üçün isə ölkəmizin bərpaolunan enerji potensialı kifayət qədərdir. “Yaşıl hidrogen” isteh­salına gəldikdə isə, Azərbaycan özünün zəngin qaz ehtiyatları hesabına hidrogen enerjisi istehsalına nail olmaq baxımın­dan yaxşı imkanlara malikdir. Eyni za­manda, hidrogenin istehsalı üçün ölkə­mizdə emal müəssisəsi yaradılmalıdır. Həmin müəssisə isə günəş panellərindən və külək qurğularından alınan ekoloji tə­miz enerji hesabına işləyəcək. 

Artıq ölkəmizdə hidrogen istehsalı üzrə pilot layihələrin hazırlanmasına baş­lanılıb. Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının dəstəyi ilə Niderlandın tanın­mış “Advision” şirkəti Azərbaycanın hid­rogen potensialının qiymətləndirilməsi ilə bağlı təhlilini yekunlaşdırıb. Azərbaycan Respublikası Bərpa Olunan Enerji Mən­bələri Dövlət Agentliyinin direktoru Cavid Abdullayevin dediyinə görə, hesabatda çox müsbət fikirlər yer alıb. Eyni zaman­da, Dövlət Neft Şirkətində də bu sahədə müəyyən təhlillər aparılır. 

Məlum olduğu kimi, hazırda ölkəmiz­də alternativ enerji sahəsində üç pilot layihə həyata keçirilir. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin “Masdar” şirkəti tərəfin­dən Qaradağ günəş elektrik stansiyası layihəsi üzrə işlər artıq son mərhələyə daxil olub. Stansiyanın ilin sonuna qədər istismara verilməsi nəzərdə tutulub. La­yihə çərçivəsində burada 500 min ədəd günəş paneli qurulur. Xızı-Abşeron külək elektrik stansiyası isə Səudiyyə Ərəbis­tanının “ACWA Power” şirkəti tərəfindən inşa ediləcək. Hazırda ərazidə mobiliza­siya işləri həyata keçirilir. Yaxın vaxtlarda isə stansiyanın tikintisinə başlanılması nəzərdə tutulur. Bundan əlavə, Böyük Britaniyanın BP şirkəti ilə işğaldan azad olunmuş Cəbrayıl rayonu ərazisində “Şəfəq” günəş elektrik stansiyasının tikin­tisi ilə bağlı saziş imzalanıb. Ötən müd­dətdə stansiyanın tikiləcəyi ərazi mina­lardan tam şəkildə təmizlənib. Artıq ayihə çərçivəsində sənaye miqyaslı məsələlə­rin həllinə start verilib. 

Pilot layihələrlə yanaşı, Azərbaycan­da 25 qiqavat günəş və külək enerjisi istehsal olunması ilə bağlı beynəlxalq şirkətlərlə müqavilələr və anlaşma me­morandumları imzalanıb. Bu da onu deməyə əsas verir ki, ölkəmiz yaxın il­lərdə, həm də “yaşıl enerji” ixracatçısı­na çevriləcək. Elə Bərpa Olunan Enerji Mənbələri Dövlət Agentliyinin direktoru Cavid Abdullayev də hesab edir ki, ölkə­mizdə istehsal olunacaq elektrik enerjisi Azərbaycan bazarı üçün həddindən ar­tıq çoxdur. Onun fikrincə, bu enerji ya hidrogen və ya dekarbonizasiyaya töhfə verəcək digər formalara çevrilməli və ya ixrac olunmalıdır.

Göründüyü kimi, hazırda bütün dün­yada hidrogenin istehsalı və istifadəsi ilə yanaşı, onun ixracı məsələsi də xüsusi aktuallıq kəsb edir. Mütəxəssislər bu ya­nacağın boru kəmərləri ilə nəqlini ən opti­mal variant hesab edirlər. Hazırda bunun üçün məqbul sayılan iki variant üzərində iş gedir. Birinci variant hidrogenin nəqli üçün ayrıca boru kəmərlərinin çəkilmə­si ilə bağlıdır. Digər variant isə mövcud magistral qaz kəmərlərinin hidrogenin daşınması üçün modernləşdirilməsini və yenidən qurulmasını nəzərdə tutur. 

Bəs, Azərbaycan gələcəkdə isteh­sal edəcəyi hidrogeni dünya bazarlarına hansı formada ixrac edə bilər? Bərpa Olunan Enerji Mənbələri Dövlət Agent­liyinin direktoru Cavid Abdullayev deyib ki, ölkəmizdən hidrogenin ixracı ilə bağlı dörd variant mövcuddur. Bunlardan birin­cisi Cənub Qaz Dəhlizinin imkanlarından istifadə edilməklə hidrogen qarışığının təbii qazla birlikdə ixracı ilə bağlıdır. İkin­cisi, hidrogen ixracı üçün ayrıca boru ti­kilə bilər. Üçüncüsü, yaşıl enerjini ixrac edib elektrolayzerləri istehlakçıya yaxın yerdə quraşdırmaq olar. Dördüncüsü, başqa məhsulları, məsələn ammoniyanı istehsal edib ixrac etmək olar. Onun fik­rincə, artıq ölkəmizdə hidrogen üzrə pilot layihələrin hazırlanması tapşırığı üzrə işlər gedir. Qarşıdakı illərdə hidrogenin ixracı ilə bağlı məsələyə də tam aydınlıq gətiriləcək. 

Mirbağır YAQUBZADƏ, “Xalq qəzeti”