Son illər “yaşıl enerji”yə keçid kimi xarakterizə olunan qlobal enerji siyasəti öz aktuallığını getdikcə artırır. Azərbaycanı özünün enerji sahəsində fəal tərəfdaşı hesab edən Avropa İttifaqı ölkələri yaxın perspektivdə mədən yanacağından tədricən “yaşıl enerji”yə keçməyi planlaşdırırlar. Bu məqsədlə ən müasir texnologiyaların tətbiqi ilə mövcud potensial hərəkətə gətirilir, alternativ və bərpaolunan enerji istehsalı artırılır.
Yeraltı enerji ehtiyatları ilə zəngin olan Azərbaycanın da alternativ və bərpaolunan enerji sahəsində potensialı yüksəkdir. Avropa İttifaqı ölkələrinin enerji təhlükəsizliyinin təminatında mühüm rol oynayan Xəzər regionu, həm də “yaşıl enerji” ehtiyatlarının zənginliyi ilə seçilir. Belə ki, Xəzər dənizinin külək enerjisi potensialı 157 qiqavat həcmində qiymətləndirilir. Bununla yanaşı, ölkəmizin quruda 27 qiqavat külək enejisi potensialı mövcuddur. Eyni zamanda, Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş əraziləri də zəngin alternativ və bərpaolunan enerji ehtiyatlarına malikdir. Təsadüfi deyil ki, Prezident İlham Əliyev düşməndən geri alınan torpaqlarımızda 10 min kvadratkilometr ərazini “yaşıl enerji” zonası elan edib. Bütövlükdə isə, Azərbaycanda 200 qiqavat həcmində alternativ və bərpaolunan enerji potensialı mövcuddur. Bu da ölkəmizin dünyanın prioritet elan etdiyi “yaşıl keçid” platformasının fəal iştirakçısına çevrilməsinə imkan yaradır.
Artıq Azərbaycanda alternativ və bərpaolunan enerji sahəsində mühüm layihələr həyata keçirilir. Elə “Azərbaycan 2030”: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər”də də ölkəmizdə “yaşıl enerji” istehsalının genişləndirilməsi məsələsi əhəmiyyətli yer alıb. Belə ki, Azərbaycanın ümumi enerji istehsalı gücündə bərpaolunan enerjinin payını 2025-ci ildə 24 faizə, 2030-cu ildə isə 30 faizə çatdırılması nəzərdə tutulur.
Azərbaycanın “yaşıl enerji” potensialı, ölkədə yaradılmış əlverişli biznes mühiti xarici investorların da bu sahəyə marağını getdikcə artırır. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, hazırda Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının “ACWA Power” şirkəti tərəfindən 240 MVt gücündə “Xızı-Abşeron” Külək-Elektrik Stansiyasının tikintisi sürətlə davam etdirilir. Bundan əlavə, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin “Masdar” şirkəti “Qaradağ” Günəş Elektrik Stansiyasının tikintisinə başlayıb. Bu stansiyaların işə düşməsi nəticəsində ildə təxminən, 1,4 milyard kilovat-saat elektrik enerjisinin istehsalı ilə yanaşı, 300 milyon kubmetrdən çox təbii qaza qənaət ediləcək. Eyni zamanda, 600 min tona yaxın karbon qazı tullantısının atmosferə atılmasının qarşısı alınacaq.
Məlum olduğu kimi, Avropa İttifaqı ölkələri yaxın gələcəkdə karbon yanacaq növlərini “yaşıl enerji” ilə əvəz etməyi planlaşdırırlar. Qeyd etdiyimiz kimi, bu sahədə zəngin potensiala malik ölkələrdən biri də Azərbaycandır. Demək, ölkəmiz “yaşıl” potensialını hərəkətə gətirmək üçün müasir stansiyaların inşası ilə yanaşı, ixrac infrastrukturunun yaradılması sahəsində də zəruri tədbirlər həyata keçirməlidir. Artıq bu sahədə lazımi hüquqi baza yaradılır, müvafiq anlaşma sənədləri imzalanır. Elə Azərbaycanın “yaşıl enerji” potensialının Avropa üçün yeni imkanlar açacağını bildirən Prezident İlham Əliyev də son illər keçirilən bir sıra yerli və beynəlxalq səviyyəli tədbirlərdə bu vacib məsələyə dəfələrlə münasibət bildirib, ölkəmizin mövcud imkanlarından bəhs edib. Ötən ilin dekabr ayında Buxarestdə Gürcüstandan Rumıniyaya qədər uzanacaq 4 qiqavat gücündə sualtı kabelin inşası ilə bağlı əldə olunmuş razılaşma bu sahədə atılmış ilkin addım kimi diqqət çəkir. Hazırda layihə texniki-iqtisadi əsaslandırma mərhələsindədir. Layihənin maliyyələşdirilməsində isə Avropanın aparıcı maliyyə institutlarının yaxından iştirakına ümidlər böyükdür.
Yeri gəlmişkən, beynəlxalq enerji və nəqliyyat dəhlizlərinin keçdiyi Azərbaycanın, həm də gələcəkdə “yaşıl enerji” ixracı üçün tranzit ölkəyə çevrilməsi imkanı olduqca yüksəkdir. Bu baxımdan Xəzərin o tayında yerləşən Türkmənistanın alternativ və bərpaolunan enerji ehtiyatlarının nəqli üçün ölkəmizin ərazisi ən etibarlı marşrut hesab oluna bilər. Ekspertlər hesab edirlər ki, əhalisi 6 milyondan bir qədər çox olan Türkmənistan ərazisinin 80 faizinin səhralıq və çöllüklərdən ibarət olması buranı günəş panellərinin quraşdırılması üçün ideal bir məkana çevirir. Belə ki, bu ölkənin “yaşıl” ehtiyatlarını Xəzər dənizinin dibi ilə sualtı kabel çəkilməklə Avropaya nəql etmək olar.
Göründüyü kimi, bu gün uğurlu enerji siyasəti həyata keçirən Azərbaycan Avropanın enerji bazarında əsas təchizatçı kimi tanınır. Ötən müddətdə əldə olunan yüksək təcrübə ölkəmizin yaxın gələcəkdə “yaşıl enerji” sahəsində də əsas tərəfdaşa çevrilməsinə imkan yaradacaq.
İlham ŞABAN,
Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri
2022-ci ilin yekunlarına görə, beş Xəzəryanı ölkənin arasında alternativ və bərpaolunan enerji istehsalı sahəsində ən yaxşı nəticə Rusiya Federasiyasına məxsusdur. Belə ki, ötən il bu ölkədə küləkdən və günəş panellərindən 5,4 milyard kilovat-saat elektrik enerjisi hasil edilib. Qazaxıstanda bu göstərici 5,1 milyard kilovat-saat təşkil edib. “Yaşıl enerji” istehsalında üçüncü olan İrandan sonrakı yeri tutan Azərbaycanda isə 3 ildir ki, 150 milyon kilovat-saat təmiz enerji istehsal olunur.
Bu sahədə sonuncu yerdə qərarlaşan Türkmənistanın “yaşıl keçidə” qoşulması, Xəzər dənizinin dibi ilə sualtı kabelin çəkilməsi Azərbaycan üçün çox faydalı olardı. Aşqabad “yaşıl enerji”sini Avropaya satmaq ideyasından uzaq olsa belə, Xəzərin sağ və sol sahillərini birləşdirən elektrik nəqli infrastrukturu yaradılsa, bizim elektriki qazdan almağa ehtiyacımız qalmazdı. Türkmənistan hətta “yaşıl enerji” olmasa da, qazı elektrikə çevirib Azərbaycana sata bilərdi. Bunun özü də Azərbaycanın ekologiyasının yaxşılaşdırılması, karbon izinin itirilməsi ilə bağlı atılan böyük addım olardı.
Məlum olduğu kimi, Xəzərin o tayı dünya bazarından təcrid olunmuş bir bölgədir. Türkmənistanın o qədər qazı var ki, digər işlərə elə də ehtiyacı yoxdur. Amma buna ehtiyacı olan Özbəkistan istər Yaponiya, istər Cənubi Koreya, istərsə də Çin və Avropa, onların maliyyə qurumları ilə bu istiqamətdə addımlar atır. Çünki bunlar ehtiyacdan doğan addımlardır. Amma qaz ehtiyatları trilyonlarla kubmetr olan Türkmənistan, özünün açıqladığı rəqəmlərə görə, 2016-cı ildən bəri “mavi yanacaq” ixracını artıra bilmir. Qazın elektrikə çevrilməsi onlara alternativ enerjidən üç dəfə ucuz başa gəlir. Alternativ enerjiyə ehtiyac duymaması, Qərbdəki potensial tərəfdaşları ilə əlaqələrinin zəifliyi, 2050-ci ilə qədər karbon izinin sıfıra endirilməsi ilə bağlı Paris sazişinə qoşulmaması kimi məsələlər isə Türkmənistanın enerji keçidindəki siyasətini ləngidir.
Qeyd olunduğu kimi, 2030-cu ilə qədər “yaşıl enerji”nin ümumi elektrik balansında payının artırılmasını hədəfləyən Azərbaycan günəş və küləyin hesabına ənənəvi enerjinin payını 30 faiz azaltmaq istəyir. Amma Türkmənistan hökumətinin məhz bu sahəni hədəfləyib irəli getməsi ilə bağlı hansısa açıqlamasını, planlarını, hələ ki, görməmişik. Əgər Türkmənistan alternativ və bərpaolunan enerji potensialını hərəkətə gətirməyə başlasa, “yaşıl enerji”nin Avropaya çatdırılması üçün Xəzər dənizinin dibi ilə sualtı kabel xəttinin çəkilməsi çox unikal bir iş olardı.
Mirbağır YAQUBZADƏ, “Xalq qəzeti”