Dünya enerji böhranı yaşıl mənbələrə keçidi sürətləndirir. Məsələ artıq iqlimdə də deyil. Enerji təhlükəsizliyini təmin etmək üçün bir çox ölkələr “təmiz” enerji resurslarını inkişaf etdirməyə çalışır. Hidrogen isə ekoloji cəhətdən ən təmiz enerjidir. Bu yol iqlim böhranı ilə effektiv mübarizədə və davamlı inkişafı dəstəkləməkdə mühüm rol oynayır.
Hazırda istehlak olunan enerjinin 1faizə yaxını onun payına düşür. Bəs hidrogen enerjisindən istifadənin məhdud olması nə ilə bağlıdır? Bu sahə böyük sərmayələr tələb edir. Saxlanma və daşınma xərcləri də çoxdur. Ona görə də, hidrogen enerjisinin tətbiq sahəsini genişləndirmək, xərcləri azaltmaq üçün yeni yollar axtarılır. Hətta süni intellektdən istifadə gündəmə gəlib.
Saskaçevan Universitetinin (Kanada) alimləri süni intellektin yaratdığı katalizatordan istifadə etməklə hidrogen enerjisinin istehsalında yeni səmərəli üsul təklif edirlər.
Qeyd edək ki, hidrogen suyun elektrolozindən alınır. Bərpa olunan mənbələrdən əldə edilən elektrik sudakı iki metal elektroda buraxılır. Bu zaman oksigen və hidrogen qazları əmələ gəlir. İlk baxışda hər şey sadə görünür. Lakin suyun parçalanma prosesi enerji tələb edir. Nəticə isə nadir və bahalı metallardan hazırlanmış elektrodlardan asılı olur. Bu səbəbdən alimlər daha səmərəli reaksiyaya nail olmaq üçün katalizator kimi optimal ərinti (elektrod) axtarırlar.
Tədqiqatçılar “namizəd” ərintilərinin axtarışında yüz milyonlarla parametrləri təhlil etmək üçün süni intellektlə işləyən kompüter proqramı hazırlayıblar. Süni intellekt ən perspektivli variantları müəyyən etmək üçün virtual simulyasiyadan istifadə edərək 36 mindən çox metal oksid birləşmələrini təhlil edib. Daha sonra ən yaxşı variantı seçib və o, laboratoriya şəraitində sınaqdan keçirilib.
Alimlər həm də reaksiya zamanı katalizatorun effektivliyini qiymətləndirmək üçün CLS-in ultra parlaq rentgen şüalarından istifadə edib. Nəticədə, müəyyən nisbətlərdə rutenium, xrom və titanın birləşməsi ən uyğun katalizator seçilib. Bu ərinti etalon metaldan 20 dəfə daha çox dayanıqlıq və davamlılıq nümayiş etdirərək səmərəliliyini sübut edib.
Amma süni intellekt proqramı böyük vədlər versə də, ərintinin real şəraitdə nə qədər səmərəli olduğuna əmin olmaq üçün geniş sınaqdan keçməlidir.
Kanadalı alimlər ümid edirlər ki, süni intellekt yaşıl enerjidən geniş istifadə üçün daha sürətli yol təqdim edəcək. Eyni zamanda, xərcləri aşağı salacaq.
Bu arada Almaniyanın “Stadler Rail” şirkəti həm hidrogen enerjisi, həm də akkumulyatorlarla hərəkət edə bilən hibrid qatarın təqdimatını keçirib. O tək bir enerji mənbəyindən, ya da onlardan birlikdə istifadə etməklə işləyir. Buna əvvəllər sənayedə heç vaxt rast gəlinməyib.
Qeyd edək ki, Almaniyada dəmir yolu xətlərinin 38 faizi elektrikləşdirilməyib. “Stadler Rail” şirkətinin yeni ixtirası bu boşluğu kompensasiya etmək məqsədi daşıyır.
Hibrid sistem həmçinin dəmir yolu xətlərində vaqonların akkumulyatorlarını doldurmağa imkan verəcək. Hidrogen mühərrikindən istifadə edən prototipin ehtiyat hərəkət məsafəsi 700 kilometrə, hər iki sistemdən istifadə edildikdə isə bu rəqəm 1000 kilometrə çatır.
Batareyalara gəlincə, onlar tam doldurulduqdan sonra 80–100 kilometr məsafəni təmin edə bilir, iki belə sistem isə bu rəqəmi 180 kilometrə qədər artıracaq. Batareyalar ilə işləyərkən maksimal sürət saatda 120 kilometrdir.
Sonda bildirək ki, hidrogen qaz halında olan enerji daşıyıcısıdır və yandırıldıqda əmələ gələn yeganə emissiya sudur. Bu isə ekoloji mühitin qorunması, istiхana təsirinin azalması və s. baхımdan çoх əlverişlidir.
PÜNHAN
XQ
