Beş rəsmi nüvə dövləti dünya ictimaiyyətinə nüvə tərksilahında irəliləyişin olmadığını bildirib. Onların nümayəndə heyətləri Cenevrədə keçirilən Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsi (NSYM) üzrə İcmal Konfransının hazırlıq komitəsinin iclasında müvafiq bəyanatlarla çıxış ediblər. Bəyanatlardan belə nəticəyə gəlmək olur ki, dünya nüvə müharibəsi təhlükəsi ilə hələ qeyri-müəyyən müddət üz-üzə qalacaq.

Cenevrədə NSYM-nin İcmal Konfran­sına hazırlıq komitəsinin ikinci sessiyası keçirilir. Belə tədbirlər zamanı bu əsas bey­nəlxalq təhlükəsizlik sazişində iştirak edən 190 ölkənin nümayəndə heyətləri onun tələblərinin yerinə yetirilməsi barədə hesa­bat verirlər. NSYM-nin maddələrindən biri müqavilə tərəflərini “yaxın gələcəkdə nüvə silahlanma yarışına son qoymaq və nüvə tərksilahı üçün təsirli tədbirlər haqqında yaxşı niyyətlə danışıqlar aparmağa” məc­bur edir. Bu müddəa formal olaraq bütün dövlətlərə şamil edilir, əslində, ilk növbə­də, təbii ki, nüvə dövlətlərinə aiddir. La­kin Cenevrədə səsləndirilən bəyanatlar bir daha göstərdi ki, nüvə ölkələri tərksilah məsələsində güzəştə getmək istəmir.

Bu iddialara cavab olaraq Rusiya Fe­derasiyası nümayəndə heyəti rəhbərinin müavini, Xarici İşlər Nazirliyinin silahla­rın yayılmaması və nəzarət departamenti­nin direktor müavini Mixail Kondratenkov vurğulayıb ki, tərksilah təşəbbüsləri müasir hərbi-siyasi və strateji kontekstlə əlaqələn­dirilmir. Rusiyalı diplomatın fikrincə, nəti­cədə diqqət mərkəzi məntiqi olaraq mütləq prioritet olmalı olan vəzifələrdən əhəmiy­yətli dərəcədə uzaqlaşır. Bu tendensiya NSYM sahəsində də özünü göstərir. Ru­siya tərəfinin fikrincə, beynəlxalq birliyin bütün iştirakçıları, istər nüvə, istərsə də qeyri-nüvə, bu cür səylərə töhfə verməli­dir: “Bizim alovlanan münaqişələri sön­dürmək üçün təcili addımlara, eləcə də yeni qarşıdurma ocaqlarının alovlanması­nın qarşısını almaq üçün sistemli tədbirlərə ehtiyacımız var. 

Eyni zamanda, bərabərlik, təhlükə­sizliyin bölünməzliyi və tərəflərin funda­mental maraqlarına qarşılıqlı hörmət prin­siplərinə əsaslanaraq əsas ziddiyyətlərin köklü səbəblərini aradan qaldırmağa xü­susi diqqət yetirilməlidir”, - deyə rusiyalı diplomat vurğulayıb. Başqa sözlə, Rusiya hakimiyyəti nüvə arsenalının azaldılma­sını mümkün və ya məqsədəuyğun hesab etmir, çünki buna Qərb ölkələrinin günahı ucbatından qızışmaqda davam edən gərgin beynəlxalq vəziyyət mane olur. Moskva­nın fikrincə, indi hazırkı münaqişələrin, o cümlədən nüvə dövlətləri arasında yaranan əsas səbəblərin aradan qaldırılması və yal­nız bundan sonra tərksilahın davam etdiril­məsi üzərində işləmək lazımdır.

ABŞ Prezidentinin nüvə silahlarının yayılmaması üzrə xüsusi elçisi Adam Şey­nman Cenevrədəki çıxışı zamanı həmkarla­rını “nəhayət, açıq və dürüst etiraf etməyə çağırıb ki, nüvə silahına malik olan bütün dövlətlər nüvəsizləşmə məqsədlərinə nail olmaq yolunda deyillər”. A.Şeynmanın sözlərinə görə, Vaşinqton bu yaxınlarda həm Moskvaya, həm də Pekinə silahlara nəzarət və nüvə riskinin azaldılması üzrə dialoqa başlamaq üçün bir neçə dəfə tək­lif edib, lakin onlar bu təklifi müzakirə et­məkdən qaçırlar.

Cenevrədə çıxış edən Çin Xarici İşlər Nazirliyinin Silahlara nəzarət departamen­tinin direktoru Sun Xiaobo, öz növbəsində, tərksilahla bağlı müzakirələr çərçivəsində “yanlış yola getməməyə” çağırıb: “Nüvə siyasətləri, arsenalları və xarici təhlükə­sizlik şərtləri baxımından böyük fərqlərə malik olan ölkələrdən eyni nüvə tərksilahı üzrə öhdəliklər götürmələrini tələb etmək ədalətsiz və əsassızdır və şübhəsiz ki, bey­nəlxalq nüvə tərksilahı prosesinə heç bir yerdə rəhbərlik etməyəcək”. Çin diplo­matının çıxışından belə nəticəyə gəlmək olur ki, ən böyük nüvə potensialına malik olan Rusiya və ABŞ, ilk növbədə, tərksilah olunmalıdır. Əgər onlar öz nüvə arsenalla­rını yoxlanıla bilən, geri dönməz və hüquqi cəhətdən məcburi şəkildə azalda bilsələr, digər nüvə gücləri də tərksilah prosesinə qoşula bilər. SIPRI-ın hesablamalarına görə, Çinin nüvə başlıqlarının sayı 500-ə çatır, lakin Pekinin nüvə imkanlarını digər ölkələrlə müqayisədə daha sürətlə geniş­ləndirdiyini qeyd edir.

Ekspertlərin fikrincə, 290 nüvə başlı­ğına sahib olan Fransa nümayəndə heyəti tərksilah mövzusuna səthi toxunub. Fransa nümayəndə heyətinin rəhbəri Kamil Peti­tin sözlərinə görə, onun ölkəsi “hamı üçün bölünməz təhlükəsizlik prinsipinə riayət etməklə nüvə silahlarından azad dünya üçün şərait yaratmağa tam sadiqdir”. Eyni zamanda, o qeyd edib ki, tərksilahdan da­nışarkən hazırkı pisləşən strateji konteksti nəzərə almaq lazımdır. Əvvəllər Fransa rəsmiləri bildiriblər ki, Rusiya və ABŞ arsenallarını onun səviyyəsinə endirdiyi zaman Paris tərksilah prosesinə qoşulacaq.

Britaniya Xarici İşlər Nazirliyinin Müdafiə və beynəlxalq təhlükəsizlik üzrə direktoru Stiven Lilli çıxışında vurğulayıb ki, Londonun prioriteti ölkənin təhlükəsiz­liyini təmin etməkdir. “Baş nazirim (Keir Starmer – XQ) açıq şəkildə bildirdi ki, nə qədər ki, başqalarının nüvə silahı var, Bö­yük Britaniya da öz nüvə çəkindirici qüv­vəsini qoruyub saxlayacaq”, – deyə o xa­tırladıb. Eyni zamanda, diplomat qeyd edib ki, Londonda minimum nüvə silahı var və bu arsenal Böyük Britaniya və onun müt­təfiqləri üçün “həyati təminat” rolunu oy­nayır. SIPRI-nin məlumatına görə, söhbət 225 döyüş başlığından gedir, lakin Britani­ya hakimiyyəti bu rəqəmi 260-a çatdırmaq hüququnu özündə saxlayır. 

Bir sözlə, Cenevrə toplantısı göstərir ki, nüvə dövlətləri tərksilah məsələsində sərt mövqe sərgiləyirlər. Bu isə o deməkdir ki, dünyada nüvə müharibəsi təhlükəsi hələ qeyri-müəyyən müddət davam edəcək.

S.ELAY
XQ