Moskva və Pekin alyansın iddialarını qəbul etmədi

İyulun 11-də Vaşinqtonda başa çatan NATO-nun 75-ci sammitində müttə­fiqlər dünya nizamının qarşısında duran əsas çağırışlar barədə qərar qə­bul ediblər. Yekun bəyannamədə Rusiya blokun təhlükəsizliyinə “ən əhə­miyyətli və birbaşa təhdid”, Çin isə “Ukraynaya qarşı müharibəyə töhfə verən əsas amil” adlandırılıb. Eyni zamanda, tərəfdaşlar “Moskva ilə əlaqə kanallarını saxlamağa” və Pekinlə “konstruktiv qarşılıqlı əlaqəyə” hazır olduqlarını bildiriblər. NATO-nun yekun qərarları Rusiyada və Çində mənfi reaksiyaya səbəb olub.

Yekun bəyannaməyə əsasən, müttəfiqlər NATO-nun 75-ci ildönümü qeyd olunan sammitini uğurlu hesab edirlər. Sənəddə vurğulanır ki, “sülhü qorumaq üçün yaradılmış təşkilat ta­rixin ən güclü ittifaqı olaraq qalır” və həmçinin “Avropada amansız işğal­çılıq müharibəsi qarşısında birlik və həmrəyliyi” qoruyur. Bəyannamədə vurğulanır ki, NATO yalnız müdafiə məqsədləri güdür və “fərdi və kollek­tiv təhlükəsizlik” məsələlərinin mü­zakirəsi və tədbirlər görülməsi üçün “unikal, mühüm və əvəzedilməz tran­satlantik forum olaraq qalır”.

Vurğulanan birliyə baxmayaraq, bu yaxınlarda “sülh missiyası” ilə Ki­yev, Moskva və Pekinə səfər edən Macarıstanın Baş naziri Viktor Orba­nın fikirləri ümumi birlik barədə de­yilənlərə şübhə ilə yanaşmağa vadar edir. Macarıstan lideri belə qənaətə gəlib ki, NATO özünü getdikcə daha çox hərbi təşkilat kimi aparır və bu­nun bir əlaməti onun Rusiya-Ukrayna münaqişəsində artan roludur. Onun fikrincə, “belə davranış təhlükəli və məsuliyyətsizdir” və alyans üzv ölkələrini qorumaq üçün yaradılıb, halbuki indiki kursu ilkin məqsədlə­rinə uyğun gəlmir. 

Gözlənildiyi kimi, sammitdə əsas müzakirələr Ukrayna ətrafında oldu. Kiyevin NATO gələcəyi və müttə­fiqlərin dəstəyi barədə fikir müba­diləsi aparıldı. Alyans üzvləri 2025-ci ildə Kiyevə, ən azı, 40 milyard avro hərbi yardım göstərməyi öhdələrinə götürüblər və bəyannamədə qeyd olunub ki, Ukraynaya “NATO üzvlüyü də daxil olmaqla, tam Avro-Atlantik inteqrasiyaya doğru dönməz yolda” dəstək veriləcək. Bundan başqa, Va­şinqton konqresindən sonra ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi Ramşteyn formatında Ukraynanın müdafiəsi üzrə təmas qrupunun funksiyalarının əhəmiyyətli hissəsi alyansa keçəcək. İndi təşkila­tın Ukrayna ordusu üçün təchizat və təlimlərin əlaqələndirilməsində rolu artacaq. 

Doğrudur, Ukraynanın bütün istəkləri müttəfiqlər tərəfindən təmin edilmədi. Belə ki, Kiyev NATO-ya üzv olmaq barədə dəvət almadı. Bir tərəfdən, bu, proqnozlaşdırılırdı və heç kimi təəccübləndirmədi. Digər tərəfdən, prezident Volodimir Zelens­ki Vaşinqtona dəvətdə israr etməsə də, Kiyev hələ də onu gözlədiklərini açıq şəkildə bildirirdi. Bəyannamə­də qeyd olunub ki, “müttəfiqlər belə bir addımla razılaşdıqda və müvafiq şərtlər yerinə yetirildikdə” Ukrayna NATO-ya dəvət olunacaq. Başqa sözlə, bəyannamədəki ifadələr bu dəfə gücləndirildi, lakin Vaşinqton görüşü nəticəsində Ukraynanın Şi­mali Atlantik gələcəyilə bağlı güclü zəmanət verilmədi. 

Bundan başqa, NATO sammitinin iştirakçıları Rusiyanı “məsuliyyətsiz nüvə ritorikasında” ittiham ediblər və onu “müttəfiqlərin təhlükəsizliyinə ən mühüm və birbaşa təhdid” adlandı­rıblar. Bundan əlavə, bəyannamədə Çinə qarşı kifayət qədər sərt ifadələr yer aldı: Pekinin siyasəti “sərhədsiz tərəfdaşlıq və Rusiyanın müdafiə sənayesi bazasına geniş miqyaslı dəstək sayəsində Rusiyanın Ukray­naya qarşı müharibəsinə töhfə verən həlledici amil” adlandırılıb. NATO ölkələrinin liderləri Çindən Rusiyanın “hərbi səylərinə hər cür maddi və si­yasi dəstəyi dayandırmağa” çağırıb­lar. Qərb liderləri, həmçinin “Yaxın tarixdə Avropanın ən böyük mühari­bəsinin” ÇXR-in maraqlarına və nü­fuzuna xələl gətirəcəyi barədə xəbər­darlıq ediblər. Çinlə yanaşı, İran və Şimali Koreya da Moskvaya dəstək verməkdə ittiham olundu. 

NATO Pekinin genişlənən nüvə arsenalı ilə yanaşı, “Çinin kosmik imkanlarından” da narahatdır. Alyans vurğulayıb ki, hazırda Hind–Sakit Okean regionu üçün xarakterik olan tendensiyalar Avro-Atlantik təhlükə­sizliyə təsir göstərir və buna görə də hərbi blok bu yarımkürədə yerləşən ölkələrlə və ilk növbədə, Avstraliya, Yaponiya, Yeni Zelandiya və Cənu­bi Koreya ilə tərəfdaşlıq əlaqələri inkişaf etdirmək niyyətindədir. Eyni zamanda, alyans qeyd edib ki, onlar Rusiya və Çinlə müxtəlif dərəcədə di­aloqa açıq qalırlar. Müttəfiqlər Rusiya ilə “qarşıdurma axtarmadıqlarını və təhlükə yaratmadıqlarını” və həmçi­nin “riski azaltmaq və gərginliyin qar­şısını almaq üçün Moskva ilə əlaqə kanallarını saxlamağa hazır olduq­larını” bildiriblər. Tərəfdaşlar “strateji risklərin azaldılması və şəffaflıq yolu ilə sabitliyin təşviqi” məsələlərini mü­zakirə etməyə çağırıblar və “ÇXR ilə konstruktiv qarşılıqlı fəaliyyətə hələ də açıq olduqlarını” vurğulayıblar.

NATO-nun yekun bəyannaməsin­də qeyd olunanlar Moskvada yaxşı qarşılanmadı. Rusiya Prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskovun söz­lərinə görə, “Şimali Atlantika Alyansı bir daha öz mahiyyətini çox aydın şəkildə təsdiqləyib” və “qarşıdurmanı saxlamaq” məqsədi daşıyır. Cənab Peskov bildirib ki, Rusiya “qəbul edil­miş qərarları və aparılan müzakirələri çox dərindən öyrənəcək və bəyan­namənin mətnini çox diqqətlə təhlil edəcək”, çünki söhbət Rusiyanın “milli təhlükəsizliyinə çox ciddi təhdi­d”dən gedir. 

Pekin də Vaşinqtondan gələn xəbərdən narazı qalıb. Çinin Avropa İttifaqı yanındakı nümayəndəliyi bə­yanat yayıb ki, burada “Çinlə bağlı məqamlar” “təxribat xarakterli, aşkar yalan və böhtanlar ehtiva edir”. Çin Rusiyanın tərəfində “oynamaq” itti­hamlarını rədd edərək, “münaqişədə heç bir tərəfə öldürücü silah vermə­diyini və ikili təyinatlı mallara ciddi ixrac nəzarətini saxladığını” vurğula­yıb. “Ukrayna böhranı uzun müddət­dir ki, davam edir. Bəs odun üstünə kim yağ tökür? Alovu kim yandırır? Və kim eqoist mənfəət axtarır? Ca­vab hər kəsə bəllidir”, – diplomatik nümayəndəlik “günahkarın” adını dəqiqləşdirmədən bildirib. 

NATO-nun Hind–Sakit okean re­gionunda güclənməsi də Çinin xoşu­na gəlməyib. Pekin NATO-ya “Şimali Atlantika regionunda regional müda­fiə təşkilatı rolunda qalmağı” tövsiyə edib. Çin Xarici İşlər Nazirliyinin nü­mayəndəsi Lin Jian NATO-nu “Çi­nin daxili işlərinə qarışmağı və onu ləkələməyi dayandırmağa, Asiya–Sakit okean regionunda xaos yarat­mamağa” çağırıb.

S.ELAY
XQ