Hindistanın baş naziri Narendra Modinin Rusiyaya səfəri bir daha ABŞ-ın dünyada nüfuzunun sürətlə azaldığını göstərir. Bu barədə hindistanlı ekspert S. L. Kantan Çinin “Global times” nəşrində yayılmış məqaləsində bildirib. Ekspert vurğulayıb ki, Vaşinqton uzun illərdən bəri, “Parçala və hökm sür” strategiyasından istifadə edir. ABŞ daha güclü və zəngin olduğu dövrlərdə bu yanaşma nəticə də verib: “Lakin bu güc sürətlə əvvəlki üstünlüyünü itirir. Bunu son vaxtlar baş verən bir sıra geosiyasi hadisələr, o cümlədən Modinin son 5 ildə ilk dəfə Rusiyaya səfəri sübut edir”.
S, Kantan əlavə edib ki, Ukraynada münaqişənin kəskinləşməsindən sonra Vaşinqton Moskva ilə Yeni Dehli arasında münasibətlərin pisləşməsinə ümid edirdi. Amma Hindistan Ukraynaya qarşı neytral mövqe tutdu və Modi hətta İsveçrədəki "sülh sammiti”ndə iştirakdan imtina etdi. Beləliklə, Ağ evin ümidləri doğrulmadı. Əksinə, Rusiya ilə Hindistan arasında ticarət və diplomatik əlaqələr gücləndi.
Hazırda Moskva və Hindistanı, əsasən, ikitərəfli iqtisadi əlaqələr maraqlandırır. Bu iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsinin həcmi hər il artır. Məsələn, 2024-cü ilin birinci rübündə bu göstərici rekord həddə–17,5 milyard dollara çatıb. 2023-cü ildə isə ticarət dövriyyəsi 2022-ci illə müqayisədə 1,8 dəfə artaraq 65 milyard dollar təşkil edib. Maraqlıdır ki, Rusiya və Hindistan qarşılıqlı ticarətdə dollar və avrodan əsaslı şəkildə uzaqlaşır. ABŞ dollarının Amerika imperiyasının gücünün çox hissəsini təşkil etdiyini nəzərə alsaq bu itki Vaşinqtonu ciddi narahat edir. Qarşılıqlı ticarətdə güclü disbalans isə Rusiyanın xeyrinədir. İndiki ikitərəfli görüşdə də əsas diqqət ticarət kəsirinin aradan qaldırılmasına yönəldilib.
Xatırladaq ki, Rusiyanın Hindistana əsas ixracatı ənənəvi silah satışı olub. Yeni Dehli müxtəlif müasir sursat və silahların, o cümlədən 5-ci nəsil qırıcıların alınmasında, onun birgə və ya lisenziyalı istehsalında maraqlıdır. ABŞ və Aİ-dən fərqli olaraq, Moskva bu sahədə Hindistana kömək edə bilər.
Hindistanın baş naziri Modi Putinlə uzunmüddətli neft sazişini də müzakirə edib. Bu barədə “Economic Times” qəzeti yazıb: “Modinin başçılıq etdiyi Hindistan nümayəndə heyəti Moskvaya səfəri zamanı Rusiyadan Hindistana neft tədarükü ilə bağlı uzunmüddətli sazişi müzakirə edib. Nəşrin məlumatına görə, tərəflər Rusiyadan Hindistana güzəştli qiymətlərlə neftin müntəzəm və sabit tədarükünü təmin edəcək sazişin bağlanmasının zəruriliyini bildiriblər. Göründüyü kimi, Hindistan hətta Vaşinqtonun təzyiqi altında da Rusiyadan neft almaqdan imtina etməyəcək.
Tərəflər arasında müzakirə obyektlərindən biri də Şimal–Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizidir. Layihə hələ 1999-cu ildə Rusiya, İran və Hindistan tərəfindən hazırlanıb. Həmin il bu üç dövlətin nəqliyyat şirkətləri Rusiya – Xəzər dənizi – İran – Hindistan – Şri-Lanka beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi ilə konteynerlərin ixrac-idxal daşınmasına dair baş saziş imzalayıblar. Rusiya onu 2002-ci ildə ratifikasiya edib. Layihənin əsas məqsədi Rusiya ilə Hindistan arasında yüklərin daşınma müddətini azaltmaq, eləcə də Misirin Süveyş kanalına daha qısa və daha rahat olan alternativ marşrutu hazırlamaq olub. Şimal–Cənub nəqliyyat dəhlizinin digər marşrutlardan (xüsusən də Süveyş kanalı vasitəsilə dəniz yolu üzərindən) əsas üstünlükləri daşıma məsafəsinin yarıya qədər və ya daha çox azaldılması və konteynerlərin daşınması zamanı maya dəyərinin aşağı salınmasıdır.
Marşrut Sankt-Peterburqdan Hindistanın Mumbay limanına (Bombey) qədərdir və dəmir yolu, dəniz və çay nəqliyyatının fəaliyyətini təmin edir. Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi yüklərin daşınması üçün bir neçə marşrutdan istifadəni nəzərdə tutur. Transxəzər - Rusiyanın Həştərxan, Olya, Mahaçqala limanları vasitəsilə; Şərq– İran dəmir yolu şəbəkəsinə çıxışla Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistan vasitəsilə birbaşa dəmir yolu əlaqəsi; Eləcə də Qərb–Həştərxan – Mahaçqala – Samur, sonra Azərbaycan vasitəsilə Astara stansiyasına qədər.
Sonuncu marşrutun işləməsi üçün İranda Rəşt–Astara dəmir yolu hissəsi tamamlanmalıdır. Bu dəmir yolunun (162 kilometr) 2027-ci ilin sonu, 2028-ci ilin əvvəlində istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulub. Dəmir yolunun bu hissəsi tamamlandıqdan sonra Rusiyadan İranın cənub limanlarına gedən dəmir yolu dəhlizi formalaşacaq ki, bu da Rusiya yüklərinin Fars körfəzinə birbaşa çıxışını təmin edəcək. Onun işə salınması nəticəsində, Şimal–Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin qərb dəhlizi (Azərbaycandan keçməklə) boyunca tranzitin həcmi 30 milyon tona qədər artırıla bilər.
2030-cu ilə qədər ümumi yük daşımaları bugünkü 15 milyon tondan 41–45 milyon tona qədər artırılması nəzərdə tutulub. Aydındır ki, qazanan tərəflərdən biri də Azərbaycan olacaq. 2005-ci ildən etibarən layihənin önəmli parçasına çevrilən Azərbaycan, son illərdə üzərinə götürdüyü bütün vəzifələri icra edib. İran sərhədinə qədər dəmir yolu infrastrukturunun yenilənməsi təmin edilib. Bunlar ölkəmizin nəqliyyat infrastrukturunun inkişaf etdiyini göstərir. İnfrastrukturun inkişaf etməsi, Şərq–Qərb, Şimal–Cənub nəqliyyat dəhlizlərinə inteqrasiyası isə Azərbaycan üzərindən daşınan yüklərin həcminə təsir göstərir. Beynəlxalq yükdaşımalardan əldə etdiyi valyutanın həcmini artırır. Beləliklə, coğrafi mövqeyi və nəqliyyat infrastrukturuna qoyulmuş böyük sərmayələr Azərbaycana Avrasiyanın nəqliyyat-logistika qovşaqlarından birinə çevrilmək imkanı verir.
Bu layihə təkcə Azərbaycan, Rusiya, Hindistan və İranın deyil, eləcə də ixrac-idxal əməliyyatlarını həyata keçirərək ticarət dövriyyəsini artırmaq istəyən digər region dövlətlərinin də inkişafında əhəmiyyətli rol oynayacaq. Böyük iqtisadi səmərə gətirməklə yanaşı, regionun daxili sabitliyini təmin edəcək.
S.L. Kantan məqaləsinin sonunda qeyd edib: “Amerika imperiyası artıq aktuallığını itirib. ABŞ-ın seçimi var: ya bu yeni və dinc çoxqütblü dünyaya qoşulun, ya da qəzəbli və təcrid olunmuş hegemona çevrilin”.
P.ƏFƏNDİYEV
XQ
