Bunun alternativi sonsuz və üzücü müharibədir

(əvvəli https://www.xalqqazeti.az/az/dunya/169859-rusiyaukrayna-savasi-sulhe-yol-tapilacaqmi)

Rəsmi Kiyevin niyə NATO-da müdafiə axtardığını başa düşmək çətin deyil. Onlar NATO üzvlüyünə, Rusiyanın istənilən təca­vüzünə qarşı, bir növ sehrli qalxan və toxu­nulmazlığı təmin edən göz muncuğu kimi baxırlar. Baltikyanı ölkələr də eyni məntiqlə NATO-ya üzv olublar. Düşünürlər ki, geniş təhlükəsizlik zəmanətləri onları Rusiyanın təhdidlərindən qoruyacaq. 

Doğrudur, NATO-ya üzvlük çox təh­lükələrdən qoruyur, ancaq o bütün xəstəliklə­rın dərmanı deyil. “Foreign Policy” nəşrinin icmalçısı yazır: “Son zamanlar Rusiyanın yaxın bir neçə ildə NATO-ya meydan oxu­ya biləcəyi ilə bağlı həyəcanlı xəbərdar­lıqlar getdikcə daha çox eşidilir. Əgər siz, həqiqətən, hesab edirsinizsə ki, Putin Uk­rayna kampaniyasına son qoyacaq, əldən düşmüş qoşunlarını gücləndirmək üçün qısa fasilə verəcək, sonra isə yeni gücləndirilmiş qüvvələrlə Finlandiya, Estoniya və ya başqa bir NATO ölkəsinə hücum edəcək, demək, siz özünüz də bu sehrli qalxanın gücünə inan­mırsınız”.

“IL Fatto Quotidiano” nəşrinin yazdıq­larına diqqət edin: “Ukrayna ordusu pa­ram-parça edilib. Onun pulu, silahı, sursatı, əsgəri, hava hücumundan müdafiə sistemi yoxdur. İtaliyanın müdafiə naziri Qvido Kor­setto indi nə etməlidir? Axı o da planetin ən zəif ordusunun köməyi ilə dünyanın ən güclü ordusunu məğlub etmək məqsədi daşıyan gü­lünc strategiya nəticəsində yaranmış fəlakətli vəziyyətə görə məsuliyyət daşıyır”.

İtaliya nəşri rəngləri bir qədər də tündləş­dirərək yazır ki, Krosetto hərbi qarşıdurmanı qızışdırmağa davam etməklə, Rusiya artille­riyasının atəşi altına düşmək riski ilə üzləşən italyan əsgərlərini təhlükə qarşısında qoyur. “2022-ci ildə Ukraynanın bu münaqişədə uduzacağı proqnozlaşdırılırdı, 2024-cü ildə isə Rusiyanın Odessanı alacağını güman etməyə əsas var. Corcia Meloni (Baş na­zir–red.) hökuməti münaqişəni dondurmağa çalışmalıdır, çünki zaman Moskvanın tərə­findədir. Əgər ruslar Odessaya gəlsələr, ək­sər italyanlar Avropa İttifaqını lənətləyəcək, çünki o, Ukraynanın Rusiyanı Avropa ordu­larından ayıran bufer dövlətə çevrilməsinə razılaşmadı”.

Əslində, Qərb Ukraynanı Rusiya ilə al­yans arasında güclü müdafiə səddi kimi gö­rürdü. Elə bu ölkəni silahlandırmaq və mü­haribəyə hazırlamaqda da əsas məramlardan biri Ukrayndan müdafiə qalxanı kimi istifadə etmək idi. Ona görə də hələ müharibə başla­mamışdan Ukraynanı sürətlə silahlandırılma­ğa başlamışdılar. ABŞ, Almaniya, İngiltərə kimi ölkələrdə Ukrayna hərbiçilərinin hazır­lığı geniş miqyas almışdı. Müharibə başla­yandan sonra isə hərbi yardımlar inanılmaz miqyasda artdı və hətta Ukraynaya ən müasir silahlar verilməyə başlanıldı. 

Kiel Dünya İqtisadiyyatı İnstitutunun məlumatına görə, Rusiya Ukraynada xüsusi hərbi əməliyyata başlayandan bəri Aİ insti­tutlarından Kiyevə 77 milyard avrodan çox maliyyə yardımı göstərilib, o cümlədən Al­maniya 17 milyard avro, Böyük Britaniya - 9 milyard, Danimarka - 8,4 milyard, Hollan­diya - 4,4 milyard avro vəsait yönəldib. Bu il fevralın 1-də isə Aİ liderləri Brüssel sam­mitində Kiyevə 2027-ci ilin sonuna qədər 50 milyard avro dəyərində hərbi dəstək paketini təsdiqləyiblər. Artıq Aİ təcili olaraq bu ilin sonuna qədər bu yardımın 21 milyardını Ki­yevə çatdırmaq haqqında qərar verib.

ABŞ-a gəlincə, eks-prezident Donald Trampın sözlərinə görə, Birləşmiş Ştatlar son iki ildə Kiyevə 200 milyard dollardan çox vəsait ayırıb. Bununla belə Konqres Kiyevə 61 milyard dollar məbləğində əlavə maliyyə yardımını indiyədək əngəlləyir. Üst-üstə tək­cə Ukraynaya 300 milyard avro məbləğində silah-sursata verilib. Nəticədə Ukrayna və onu bu oda atan Qərb istədiyinə nail olubmu? Əlbəttə, yox. 

Bu il fevralın 26-da Parisdə keçirilən NATO və Aİ ölkələri nümayəndələrinin gö­rüşündə alyansın baş katibi Yens Stolten­berq bildirib ki, NATO ölkələrinin “silah və sursat ehtiyatları ilə bağlı açıq problemləri var, çünki Avropanın silah anbarları demək olar ki, tamamilə boşdur”. Təsadüfi deyil ki, Almaniya Müdafiə Nazirliyinin Ukrayna məsələləri üzrə xüsusi qərargahının rəhbəri, general Kristian Freydinq Almaniyanın “Der Spiegel” jurnalına müsahibəsində Berlinin bütün dünyada Kiyev üçün silah-sursat axtar­dığını açıqlayıb. Yeri gəlmişkən, Qərb xəbər agentlikləri Almaniyanın Ukrayna üçün mər­milərin alınması ilə bağlı Hindistanla gizli danışıqlar apardığını da gizlətmir. 

Cəbhədəki vəziyyətin, ilk növbədə, Uk­rayna, sonra isə Qərb üçün yaxşı bir pers­pektiv vəd etmədiyi aydın olandan sonra Münxendə aparıcı Qərb ölkələrinin kəşfiyyat xidmətlərinin rəhbərləri gizli toplantı keçi­riblər. NATO hərbi ekspertləri orada bəyan ediblər ki, silah və sursat təchizatı olmadan Kiyev Rusiyaya müqavimət göstərə bilməyə­cək, çünki Ukraynanın ehtiyatları bu ilin iyun ayına kimi tükənəcək.

Gözləmək olardı ki, Qərb münaqişənin onun xeyrinə bitməyəcəyini başa düşəndən sonra sülh danışıqlarına başlamaq haqqın­da müzakirələr aparmağa cəhdlər edəcək. Amma yox, müharibə “davam etməlidir”. Məsələn, Fransa prezidenti Makronun Uk­raynaya hərbi kontingent göndərmək təklifi NATO-da və Avropada süngü ilə qarşılan­dıqdan sonra belə, o, iddiasından əl çəkmir. Məlum bəyanatdan bir həftə sonra Makron Yelisey sarayında Çexiyanın baş naziri Petr Fiala ilə görüşündə bəyan edib ki, “Avropa məğlubiyyət hissinə qapılmamalı, Ukraynaya kömək üçün yeni yanaşmalar axtarmalıdır”. 

Fransa prezidenti vurğulayıb ki, Avropa ölkələri öz güclərini və qətiyyətlərini nüma­yiş etdirməlidirlər. Bu isə yenə müharibəyə davam çağırışıdır. Ukrayna isə müharibənin davam etdiyi hər gün itirə-itirə daha da geri gedir və böyük itkilər verir. Belə davam edər­sə, onun gələcəyi çox böyük sual altına düşür. Amma təkcə onunmu? Əlbəttə, yox. 

Alman politoloqu Aleksandr Rarın fik­rincə, Qərb liderləri Parisdə ciddi dilemma ilə üzləşiblər: ya Kiyevi getdikcə daha çox silahla təmin etməyə davam edir, bu isə dö­yüş meydanında vəziyyəti dəyişmir, ya da Ukraynaya öz silahlı qüvvələrini göndərirlər. Bunu fevralın 26-da Slovakiyanın baş naziri Robert Fitso da respublika hökumətinin və Təhlükəsizlik Şurasının iclasından sonra açıq bildirib: “Mənim üçün Paris görüşü Qərbin Ukraynadakı strategiyasının iflasa uğradığı­nın təsdiqidir, bu gün danışdıqlarımıza konst­ruktiv şəkildə hazır olmaq istəyirəm, lakin bu söhbətləri eşidəndə tüklərim ürpəşir”.

Buradan tam aydın olur ki, Yelisey sa­rayında alyans və Aİ-yə üzv ölkələrin hərb­çilərinin Ukraynaya göndərilməsi variantının hazırlanması haqqında danışıqlar bitməyib. Fitso çıxışında vurğulayıb ki, “əgər yaxın gələcəkdə NATO və Aİ ölkələri tərəfindən belə bir qərar qəbul edilərsə, bu, birincisi, bundan sonra Rusiyaya heç bir güzəştə get­məyə imkan verməyəcək, ikincisi, münaqişə­nin daha da böyüməsinə gətirib çıxaracaq”. Baş nazir onu da əlavə edib ki, bəzi Aİ və NATO ölkələri ordularının Ukraynaya hansı məqsədlə gedəcəyinin bütün təfərrüatlarını açıqlaya bilməz, lakin bunun bütün Avropa­nın təhlükəsizliyinə təhdidlər yaradacağına şübhə yoxdur. 

Makron isə bildirib ki, “biz rəsmi şəkildə quru qoşunlarının göndərilməsi ilə bağlı kon­sensusa gəlməmişik, lakin vəziyyət inkişaf etdikcə heç nəyi istisna edə bilmərik. Biz Ru­siyanın bu müharibədə qalib gəlməsinin qar­şısını almaq, yəni bu məqsədə çatmaq üçün mümkün olan hər şeyi edəcəyik”.

Bu açıqlamadan belə nəticəyə gəlmək olur ki, Qərb ölkələri həqiqətən böyük mü­haribəyə hazırlaşırlar və bunu hələ ki, açıq bəyan etmirlər. Böyük müharibə nə ola bilər, bunu təsəvvür etmək o qədər də çətin deyil: Üçüncü Dünya müharibəsi. Əslində, hazırda NATO-ya üzv ölkələr, xüsusilə ABŞ, Alma­niya və Polşanın hərbçilərinin Kiyevin tərə­fində döyüşmələri haqqında kifayət qədər sənəd-sübut var. NATO və Aİ-na üzv ölkələ­rin silahlı qüvvələrinin Ukraynaya göndəril­məsi ilə bağlı rəsmi qərar isə o demək olacaq ki, kollektiv Qərb de-yure Ukraynadakı mü­naqişənin tərəfinə çevriləcək. O zaman al­yans ölkələrinin hərbi qüvvələrinin Ukrayna­ya göndərilməsi ümumavropa və beynəlxalq təhlükəsizlik risklərini ön plana çıxaracaq və əslində Üçüncü Dünya müharibəsinin baş­lanması üçün presedent yaradacaq. Belə olan halda təkcə Ukrayna ərazisində deyil, hara­da olur-olsun xarici silahlı qüvvələr, onların yerləşdiyi ərazilər, hərbi anbarlar, nəqliyyat dəhlizləri, logistika mərkəzləri və hərbi ba­zalar Rusiya silahlı qüvvələrinin hədəfinə çevriləcək. 

Araşdırmalardan məlum olur ki, Makron təhlükəli ideyanın yeganə müəllifi deyil. ABŞ rəsmiləri də bir çox hallarda mühari­bənin uzanmasında maraqlı olduqlarını inkar etmirlər. Vaşinqtonun Strateji və Beynəlxalq Təhqiqatlar Mərkəzininin (“CSİS”) analitik­ləri bəyan edirlər ki, ABŞ Ukrayna ilə müha­ribəni və Moskvanın Pekinlə əməkdaşlığını nəzərə almaqla Rusiyanı cilovlamaq üçün yeni strategiya işləyib hazırlamalıdır. “CSİS” hesab edir ki, Ukraynanın müdafiəsi Avro­pa təhlükəsizliyinin təmin edilməsində əsas komponentdir. Analitiklərin fikrincə, “Uk­raynada Moskvanın dayandırılması təmas xəttinin Rusiya sərhədinə mümkün qədər yaxın qalması ilə ifadə edilməlidir. Bu, RF-də ekspansionist əhval-ruhiyyəni azaldacaq və iki nüvə dövləti arasında birbaşa mü­naqişənin qarşısını alacaq. Avropa Rusiyanı cilovlamaq üçün hərbi gücünü artırmalıdır”. Yəni müharibəni dayandırmaqdan, sülh danı­şıqlarına başlamaqdan deyil, yenə Ukraynanı faciələrə sürükləyən müharibəni davam etdir­məkdən söhbət gedir. 

Amma analitiklər bununla da kifayət­lənməyib, Rusiyanın qonşularına, xüsusilə NATO-ya daxil olmayan ölkələrə – Gürcüs­tana, Ermənistana və Moldovaya da diqqət yetirməyi təklif edilər. Ekspertlər deyirlər ki, Vaşinqton bu dövlətlərin Rusiyanın “boz zo­na”sının təhlükələrinə, yəni kiberhücumlar­dan tutmuş seçkilərə müdaxiləyə qədər, da­yanıqlılığını gücləndirməyə kömək etməlidir. Onlarla kəşfiyyat məlumatlarını paylaşmalı və kritik infrastruktura sərmayə qoymalıdır. Bu proseslər artıq Rusiyanın 102-ci ordu­sunun yerləşdiyi Ermənistanda tam sürətilə getməkdədir. Ermənistanın hazırkı siyasi elitası bütün imkanları ilə Qərbin bu planını gerçəkləşdirməyə başlayıb və Fransa tərəfin­dən sürətlə silahlandırılır. Lakin Rusiya bu proseslərə sakit qalacaqmı? Çətin. Moskva yaxşı başa düşür ki, Qərb onu daha bir cinah­dan müharibəyə çəkməyə çalışır və buna göz yummaq fikrində deyil. Artıq Ermənistan rəhbərliyinə ən müxtəlif səviyyələrdə xəbər­darlıqlar səslənməkdədir. 

Dağıdıcı müharibə çoxlu sayda əsgər və mülki vətəndaşın canını alır, hərbi və maliy­yə resurslarını məhv edir. 2023-cü ilin avqus­tunda ABŞ rəsmiləri 2022-ci ilin fevralından bəri Ukrayna münaqişəsində təxminən 500 min Ukrayna və Rusiya hərbçisinin öldürül­düyünü və ya yaralandığını təxmin edirdilər. İndi bu rəqəm yəqin ki, 700 mini keçmiş olar. Amma faciə təkcə bunda deyil. Bu mühari­bə həm də, əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, heç kimə fayda vermədən beynəlxalq təhlükəsiz­liyi zərbə altına qoyur.

Əlbəttə, tərəflərin bu gün danışıqlar stolu arxasında oturması asan deyil. Lakin bunun alternativi, tərəflərin etiraf etdikləri kimi, heç kimin istəmədiyi sonsuz və üzücü münaqişə­dir. Unutmaq olmaz ki, döyüşlərdə kimin üs­tün olmasından asılı olmayaraq, hər iki tərəf uduzur. Elə bunu diqqətə alaraq düşünürəm, sülhə yolu, ilk növbədə, məhz münaqişə tərəfləri tapmalıdır. 

İlqar RÜSTƏMOV
XQ