Uinston Çörçill bir dəfə demişdir ki, “Amerikalılar həmişə yeganə düzgün həlli tapırlar. Ancaq geridə qalan bütün yanlış həll yollarını təkrar-təkrar yoxlayandan sonra”! Rəsmi Vaşinqtonun Cənubi Qafqazla bağlı apardığı siyasətin bir sıra məqamları göstərir ki, amerikalılar mövcud istiqamətdə hələlik yanlış olan bütün həll yollarını təkrar-təkrar yoxlamaq mərhələsindədirlər. Bununla yanaşı, qoca U.Çörçill də bir məqamı unutmuşdur: avropalılar da amerikalıların təsirinə təkrar-təkrar uyub böyük zərər görəndən sonra düzgün mövqe seçirlər! Burada da hələlik Amerikanın təsiri altında olmaq mərhələsini yaşayırlar!

ABŞ və Avropa Azərbaycanın Zəfər Savaşından və suvereneliyini tam tə­min edəndən sonra səhvlərini artırdılar. Bədnam “907-ci düzəliş”in utancını do­ya-doya yaşamadan rəsmi Vaşinqton ondan böyük yanlışlıq etdi. Bəyan etdi ki, Azərbaycan Ermənistana hücum etsə, İrəvanın yanında olacaq, rəsmi Bakı er­mənilərin hüquqlarını pozmamalıdır və ermənilər Qarabağa qayıtmalıdırlar. ABŞ Dövlət Departamentinin Avropa və Avra­siya məsələləri üzrə köməkçisi Ceyms O’Brayen Qarabağdan Rusiya sülhmə­ramlılarını çıxarılmasının lazımlılığını vur­ğulamaqla yanaşı, Azərbaycana qarşı da bir sıra absurd ittihamlar irəli sürmüşdür. Azərbaycanı qondarma ittiham üzərində amerikalılar ona nail olmaq istəyirlər ki, birincisi, “ABŞ və Qərb sülh prosesinə dərindən daxil olsun”, ikincisi, “ən yaxşı yanaşma ABŞ və Qərblə işləməkdir”!

Bax, bu məqamda nəinki U.Çörçill, hətta amerikalı analitik Martin Sif də tam haqlıdır. Sonuncu 2018-ci ildə Vaşinqto­nun Türkiyə siyasətinin yanlışlığını vur­ğulayaraq demişdi ki, “ABŞ Çörçillin I Dünya Savaşında Osmanlıya etdiyi yan­lışlığı indi Türkiyəyə qarşı edir”. O zaman Qərb Osmanlını hərbi baxımdan cəza­landırmaq fonunda onunla həm də yaxın olmaq kimi absurd mövqe tutmuşdu. İndi də Azərbaycanı süni arqumentlər əsasın­da ittiham etməyin fonunda həm də bildi­rilir ki, “yeganə düzgün yanaşma ABŞ və Qərblə birgə hərəkət etməkdir”! Bunun realpolitikadakı adı ikili standartdır.

Həmin ikili standarta görə, Amerika indi Azərbaycana hər cür yardımı da­yandırıb və birbaşa Ermənistanı müdafiə edir, İrəvanın təcavüzkarlığına min bə­hanə ilə haqq qazandırmağa çalışır. Və bu prosesdə Avropa onun hərəkətlərini yamsılayır və bir sıra məqamlarda hətta daha irəli gedir. 

Düşündürücüdür ki, BMT-nin nəzdin­dəki məhkəmə sistemi də siyasi sifariş­ləri yerinə yetirməklə məşğuldur. Konkret olaraq, BMT-nin Beynəlxalq Ədalət Məh­kəməsi Ermənistanın şikayəti əsasında Azərbaycanla bağlı qəbul etdiyi qərarda ölkəmizdən “doqquz aylıq blokadadan (??- F.Q.) sonra Qarabağdan deporta­siya olunmuş erməni əhalisi”ndən geri qayıtmaq istəyənlərin hüquqlarının, təh­lükəsizliyinin, əmlakının toxunulmazlığı­nın təminatını tələb edir. 

Eyni zamanda, həmin məhkəmə Qa­rabağda yaşayan erməniləri çıxarmaq məqsədilə güc tətbiqindən çəkinməyə də çağırmışdır. Bununla kifayətlənməyərək, BMT məhkəməsi Azərbaycandan iki ay ərzində qərarlarının icrası ilə bağlı hesa­bat verməyi tələb etmişdir. Ekspertlər bu müddəaları Azərbaycanı “blokada və de­portasiya”da ittiham etmək kimi qiymət­ləndirirlər. Reallıq isə ondan ibarətdir ki, Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü təmin etmişdir və tam suverenliyə nail olmuş­dur! 

Məsələnin daha acınacaqlı tərəfi on­dan ibarətdir ki, Avropa ölkələri Amerika­nın dediklərini müxtəlif ritmlərdə təkrar edirlər. Onlar özlərini okeanın o tayın­dan tam asılı aparırlar. Budur, Aİ rəsmisi Jozep Borrell deyir ki, biz Azərbaycana dəfələrlə ismarıc göndərmişik ki, Ermə­nistanın ərazi bütövlüyünün istənilən pozulmasına sərt reaksiya verəcəyik. Bu baxımdan qərara gəlmişik ki, sərhə­din daha həssas hissələrində daha çox müşahidəçi yerləşdirək. Bundan başqa, J.Borrell vurğulamışdır ki, Ermənistana Avropa Sülh Fondu çərçivəsində dəstək verək. 

Əlbəttə, Zəngəzur dəhlizi məsələsi də ABŞ və Avropa İttifaqı dövlətlərinin diqqətindən kənarda qalmır. Avropalılar amerikanların dediklərini təkrarlayaraq, bölgədə ancaq Qərb sülhməramlıları­nın ola biləcəyindən bəhs edirlər. Bu, o deməkdir ki, Zəngəzur məsələsinə də Rusiya və İran qarışmamalıdırlar. 

Əslində, Amerika və Avropa Rusi­ya və İrandan cavab alıblar. Tehran və Moskva qərbliləri regionun işinə qarış­mamağa çağırıblar. Ancaq bu səviyyədə diplomatik duel adi haldır və faktiki olaraq detalları əks etdirmir. Hər bir halda Brüs­sel Vaşinqtonun mövqeyini təkrar edir. Bunlardan Cənubi Qafqazla bağlı geosi­yasi xarakterli bir neçə nəticə çıxarmaq olar. 

Birincisi, hiss olunur ki, Qərb (ABŞ+Avropa) artıq Ukraynanı bir qədər arxa plana atmağa hazırlaşırlar. Onlar Rusiya ilə Şərqi Avropada daha dərin­dən çəkişməyə ehtiyat edirlər. Bununla Ukrayna taleyin ixtiyarına atılır və onun gələcəyində qeyri-müəyyənlik ssenarisi­nin çəkisi artır. 

İkincisi, bu gedişatın fonunda Qərb Cənubi Qafqazda fəallaşır və keçmişdəki yanlışlıqlarını təkrar edir. Konkret olaraq, Azərbaycana qarşı ikili standart mövqe tutaraq təcavüzkara haqq qazandırmağa çalışır. Hətta köhnə üsullardan yararlana­raq Bakıya təzyiqlər göstərməyə cəhdlər edir. Bu zaman Avropa Amerikanın “geo­siyasi forpostu” kimi çıxış edir.

Üçüncüsü, belə qənaət formalaşır ki, Qərbin Cənubi Qafqazda fəallığı qey­ri-müəyyənliyi, riskli durumu və qarışıq­lığı daha da artırır. Çünki əgər regionun ən güclü dövləti olan Azərbaycana qarşı ikili standart siyasəti tətbiq edilirsə, bura­da hər hansı qalıcı sabitlikdən danışmaq mümkün deyildir. Üstəlik, Bakını etmədiyi əməllərdə ittihama çalışmaq yaranmış vəziyyəti daha da ağırlaşdırmaq demək­dir. Belə bir şəraitdə regional sabitlik və əməkdaşlıq imkansız görünür. 

Vurğuladıqlarımızın fonunda Qərbin hərəkətləri Ermənistanla Azərbaycan arasında imzalanmalı olan sülh müqa­viləsini də təhlükəyə atır. Hər bir halda ABŞ və Aİ-nin hazırkı mövqeyi prizma­sında ümidverici bir əlamət gözə dəymir. 

Qeyd etdiyimiz geosiyasi məqamlar daha ümumi bir nəticə çıxarmağa da əsas verir. Yaxın Şərqdəki gərginlik fonunda Qərb Cənubi Qafqazda sabitliyin təmi­natında maraqlı görünmür. Paradoksdur və qlobal geosiyasətin sağlam məntiqinə uyğun deyildir. Çünki nəzəri araşdırmalar da göstərir ki, hazırda qlobal təhlükəsizlik regional təhlükəsizliyin üzərində bərqərar ola bilər. Bunun üçün bütün regionlarda sabitlik, sülh və əməkdaşlıq mühiti yara­dılmalıdır. Cənubi Qafqazda isə ABŞ ikili standart mövqeyi ilə regionda maraqların toqquşmasına səbəb olur və bu zaman təcavüzkara əlavə imkanlar yaradılır. Məsələn, Vaşinqtonun Azərbaycana hər cür dəstəyi dayandırması və Aİ-nin Er­mənistana dəstəyi yeni səviyyəyə yük­səltməsi bunun əlamətləri sayıla bilər. 

Faktdır ki, bir sıra Avropa ölkəsi Er­mənistanı silahlandırır. İndi Gürcüstan ərazisi vasitəsi ilə İrəvana hərbi texnika daşıyırlar. Naticədə rəsmi İrəvan Kollek­tiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının yardımlarından imtina etdiyini bildirmiş­dir. KTMT isə Ermənistana hərbi dəstəyin son mərhələsinə başlamışdı.

Bəli, bu tendensiyalar regionu kifayət qədər təhlükəli istiqamətə sürükləyir. Ar­tıq bu gedişatın dayanıqlı geosiyasi trekə çevrilməsi ehtimalından bəhs edirlər. La­kin nə Vaşinqton, nə Brüssel, nə də İrə­van sanki düşünmürlər, məsuliyyət hiss etmirlər! Bu isə regionu xaosa aparan yoldur!

F.MƏHƏMMƏDOĞLU
XQ