Finlandiya aprelin 4-də rəsmi olaraq NATO-ya qoşularaq alyansın 31-ci üzvü oldu. Bəs Finlandiyanın NATO-ya qoşulması hansı geosiyasi dəyişikliklərə və yeniliklərə səbəb olacaq?
Siyasi müşahidəçilərin fikrincə, heç bir ölkə NATO-ya bu qədər sürətlə daxil olmamışdı. Finlandiya və İsveç keçən il mayın 18-də Şimali Atlantika Alyansına qoşulmaq üçün müraciət etmişdilər və 11 aydan az bir müddətdə finlər onun tamhüquqlu üzvü oldular. İsveç Türkiyə və Macarıstanın tələblərinə vaxtında cavab versəydi, bu müddət daha qısa ola bilərdi. Çərşənbə axşamı günü isə heç kim iki Skandinaviya ölkəsinin eyni vaxtda NATO-ya qoşulmaq niyyətini açıq şəkildə qeyd etmədi. NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberq alyansın yeni üzvünün “inkişaf etmiş hərbi sənayesini və yüksək peşəkar ordusunu” xatırladaraq, “Bu, Finlandiyanın təhlükəsizliyi, Şimali Avropa ölkələrinin və bütövlükdə NATO-nun təhlükəsizliyi üçün yaxşı gündür” dedi. Eyni zamanda, o, “Nəticədə İsveçin təhlükəsizliyinin (Finlandiyanın NATO-ya daxil olmasını nəzərdə tutur) da gücləndiriləcəyini” əmin etməyə tələsdi. Onun sözlərinə görə, alyansın iyul ayına planlaşdırılan sammitinə qədər İsveçin NATO-ya daxil olmaq üçün hər cür şansı var.
NATO-nun Brüsseldəki mənzil-qərargahının qarşısındakı meydanda indiyədək yalnız Finlandiya bayrağı qaldırılıb. “Göllər ölkəsi” Latın əlifbasına uyğun olaraq, Estoniya və Fransa bayraqları arasında yerini tutub. Mərasimdə iştirak edən Finlandiyanın yüksək səviyyəli rəsmiləri bu tədbirin əhəmiyyətini müxtəlif cür qiymətləndiriblər.
Finlandiyanın Xarici işlər naziri Pekka Haavisto hadisəni “tarixi” adlandırıb. Ölkə Prezidenti Sauli Niinistö isə qeyd edib ki, “dəyişikliklər o qədər də radikal deyil, çünki Finlandiya artıq kifayət qədər uzun müddətdir NATO ilə qarşılıqlı fəaliyyət göstərir”. “Hər il biz NATO-ya üzv olmağa daha da yaxınlaşırıq. Düşünmürəm ki, insanlar gündəlik həyatda ciddi dəyişikliklər görəcəklər, lakin finlər özlərini daha təhlükəsiz hiss edəcəklər”,- deyə o, Brüsseldə baş katib Yens Stoltenberqlə keçirdiyi mətbuat konfransında bildirib.
1948-ci ildən neytrallığını qoruyan Finlandiya həqiqətən də 1990-cı illərin ortalarından NATO ilə yaxınlaşmağa başlayıb. 1994-cü ildə o, NATO-nun Sülh Naminə Tərəfdaşlıq proqramına qoşularaq sülhməramlılarını Əfqanıstan və Kosovoya göndərib. Finlandiya Silahlı Qüvvələri tədricən NATO standartlarına keçməyə başlayıb və ölkə nümayəndələri mütəmadi olaraq alyansın yüksək səviyyəli sammit və iclaslarında iştirak edirlər. 2014-cü ilin sentyabrında Finlandiya və İsveç NATO ilə hərbi yardım sazişi imzalamışdılar ki, bu da əməkdaşlığın əhəmiyyətli dərəcədə dərinləşməsini nəzərdə tutur. 2021-ci ildən Finlandiya müdafiə xərclərinə ÜDM-in 2%-dən çoxunu xərcləyir, baxmayaraq ki, alyansın bütün üzvləri bu günə qədər NATO-nun qəbul etdiyi bu hədəfə çatmayıb. 2022-ci ilin əvvəlində Finlandiya ABŞ-la 64 ədəd F-35 çoxməqsədli döyüş təyyarəsi (təxminən 8,5 milyard avro dəyərində) almaq üçün müqavilə imzalayıb.
Buna baxmayaraq, hələ 2022-ci ilin yanvarında finlərin yalnız 28%-i NATO-ya qoşulmağın tərəfdarı idi (Helsingin Sanomat qəzetinin sifarişi ilə keçirilən sorğunun məlumatları-redaksiya). Rusiya-Ukrayna hərbi münaqişəsi başladıqdan sonra vəziyyət kəskin şəkildə dəyişdi: Finlandiya NATO-ya üzv olmaq üçün ərizə verənə qədər respondentlərin 76%-i artıq alyansa qoşulmağın tərəfdarı idi. Finlandiyanın Ukrayna ilə bağlı münaqişə ilə NATO-ya inteqrasiyasına marağının kəskin artmasına baxmayaraq, prezident Sauli Niinistö çərşənbə axşamı əmin etdi ki, “Finlandiyanın alyansa üzvlüyü heç kimə qarşı yönəlməyib”.
Rusiya üçün isə şimal qonşusunun NATO-ya daxil olması bir sıra dəyişikliklər deməkdir. Ən bariz olanı alyansla sərhədin iki dəfədən çox uzanmasıdır: 1233-dən 2572 km-ə. Finlandiyanın NATO-ya qoşulması ilə Baltik dənizi sahillərinin 90%-dən çoxu NATO ölkələrinin nəzarətində olacaq. Alyansın Arktika işlərində rolu da artacaq, çünki Arktikanın səkkiz dövlətindən yeddisi, yəni Rusiyadan başqa hamısı onun üzvü olacaq.
NATO və Avropa İttifaqının birləşməsi tendensiyası da aydın şəkildə davam edir: Finlandiyanın (və sonra İsveçin) daxil olması ilə yalnız Avropa İttifaqının üzvü olan, lakin NATO-da iştirak etməyən dörd ölkə (Avstriya, İrlandiya, Kipr) və Malta) ittifaqda qalacaq.
Moskva Finlandiyanın NATO-ya daxil olmasını birmənalı olaraq mənfi qiymətləndirdi. “NATO Birləşmiş Silahlı Qüvvələrin döyüş hazırlığının artırılması, Rusiya və Belarus sərhədləri yaxınlığında döyüş hazırlığının və kəşfiyyat fəaliyyətinin gücləndirilməsi üçün kompleks tədbirlər həyata keçirir. Yaxın gələcəkdə Finlandiya alyansın üzvü olacaq. Bütün bunlar münaqişənin əhəmiyyətli dərəcədə genişlənməsi riskləri yaradır”, - deyə Rusiyanın müdafiə naziri Sergey Şoyqu bildirib. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi, həmçinin xəbərdarlıq edib ki, “Rusiya Federasiyası Finlandiyanın NATO-ya daxil olması ilə bağlı milli təhlükəsizliyimizə təhdidlərin qarşısını almaq üçün həm hərbi-texniki, həm də digər cavab tədbirləri görməyə məcbur olacaq”. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin məlumatına görə, “Şimali Avropa regionunda - əvvəllər dünyanın ən sabit regionlarından biri olan situasiyada əsaslı dəyişiklik baş verib”.
Yens Stoltenberq çərşənbə axşamı Brüsseldə mətbuat konfransı zamanı izah edib ki, NATO hərbi bazalarının öz ərazisində yerləşdirilib-yerləşdirilməsi ilə bağlı qərar Finlandiya hakimiyyəti tərəfindən veriləcək. Onlar da öz növbəsində bu məsələ ilə bağlı hələ birmənalı çıxış etməyiblər. Qeyd edək ki, Finlandiya qanunları nüvə silahının idxalını qadağan edir. Buna baxmayaraq, Rusiya israr edir ki, Finlandiyanın NATO-ya daxil olması ilə bağlı təhlükəsizliyi gücləndirilməyəcək. Federasiya Şurasının vitse-spikeri Konstantin Kosaçev çərşənbə axşamı Telegram-kanalında yazıb ki, “Finlandiya üçün təhlükəsizlik artacaqmı? Qətiyyən. Orada da başa düşürlər ki, Rusiya cavab tədbirləri görməli və hərbi mövcudluğunu artırmalı olacaq”. Onun fikrincə, NATO nümayəndələrinin qiymətləndirmələrinin əksinə olaraq Avropa da təhlükəsiz olmayacaq. “Ukraynadakı münaqişənin əsas səbəblərindən birinin məhz NATO ilə bağlı olduğunu nəzərə alsaq, bu, qətiyyən olmayacaq. Rusiya ilə NATO arasında sərhəd ikiqat artacaq və bu, şübhəsiz ki, təhlükəli insident riskinin artmasına səbəb olacaq. Və bunlar artıq Rusiya-Fin insidentləri deyil, nüvə aktorları arasında eskalasiyanın səbəbləri olacaq”- deyə o , xəbərdarlıq edib.
Kreml çərşənbə axşamı, həmçinin vurğulayıb ki, istənilən halda onlar Finlandiyanın NATO-ya daxil olmasını “vəziyyətin daha bir gərginləşməsi” kimi qiymətləndirirlər. Rusiya Prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov jurnalistlərə açıqlamasında deyib: “Alyansın genişlənməsi Rusiya Federasiyasının təhlükəsizliyinə və milli maraqlarına qəsddir”. Eyni zamanda, o qeyd edib ki, “Finlandiya ilə bağlı vəziyyət Ukrayna ilə bağlı vəziyyətdən əsaslı şəkildə fərqlənir”. “Finlandiya heç vaxt “anti-Rusiya” olmayıb və bizim onunla heç vaxt mübahisəmiz olmayıb”, - deyə o vurğulayıb.
Səbuhi MƏMMƏDOV,
“Xalq qəzeti”
