Böyük strateq Heydər Əliyev hələ Azərbaycana rəhbərliyinin birinci dövründə ölkənin inkişafı istiqamətində gördüyü işlərlə, qəbul etdiyi cəsarətli qərarlarla, həyata keçirdiyi tikinti-quruculuq tədbirləri, habelə bir neçə onillikdən sonra müstəqillik nemətinə qovuşacaq respublikamızın sabahına hesablanmış digər məqsədyönlü addımları ilə özünün ümummilli lider obrazını yaratmış, tarix isə böyük öndərin bu statusunu bütün mərhələlərdə qorumuşdur. 

1969-cu ilin 14 iyulunda Аzərbаycаn­dа siyаsi rəhbərliyə gəlmiş dərin zəkalı və yüksək enerjili lider Hеydər Əliyеv kеçmiş ittifаqın iqtisаdiyyаtı üçün хаm­mаl mənbəyinə çеvrilmiş rеspublikаmızın yеni inkişаf strаtеgiyаsını hаzırlаyıb qısа müddətdə həyаtа kеçirmişdir. Böyük ön­dər respublikamızın üzləşdiyi problemləri ilk gündən düzgün müəyyənləşdirməklə, onların həlli üçün lazımi iradə, qətiyyət və prinsipiallıq göstərmiş, hər cür riskə rəğ­mən, o dövrün nöqsanlarını açıq demək­dən çəkinməmişdir.

1969–1982-ci illərdə Azərbaycana inamla rəhbərlik etmiş Heydər Əliyevin böyük uzaqgörənliklə formalaşdırdığı sənaye və istehsal potensialı bu günün özündə də davamlı iqtisadi yüksəliş üçün möhkəm özülə, bünövrəyə çevrilmişdir. O dövrdə keçmiş SSRİ-nin ən geridə qal­mış respublikalarından biri kimi tanınan, iqtisadi, mənəvi-ideoloji böhran keçirən Azərbaycan, sanki, taleyin ümidinə bu­raxılmış kimi görünürdü. Böyük strateqin respublikanın ağır iqtisadi, siyasi, mənəvi böhran keçirdiyi belə bir dövrdə rəhbər­liyə gəlməsi işıqlı gələcəyə doğru aparan yolun başlanğıcına çevrilmişdir. 

Yeni rəhbərin ilk gündən ədalətə, qa­nunçuluğa tapınaraq respublikada əliəy­riliyə, rüşvətxorluğa, dövlət əmlakının mənimsənilməsi hallarına qarşı kəskin mübarizəyə qalxması, paralel olaraq yük­sək yenilikçiliyi, təşəbbüskarlığı, islahat­lara meyilliyi respublika ictimaiyyətində nikbinliyi, sabaha inamı artırmışdır. Son­rakı dövrdə Azərbaycan xalqı özünün müstəqil inkişaf yolunda məhz ulu öndə­rimiz Heydər Əliyevin respublikaya birinci rəhbərliyi dövründə əsası qoyulmuş zən­gin iqtisadi-siyasi, mənəvi və intellektual potensiala istinad etmişdir. 

14 il ərzində rеspublikаdа yаrаn­mış güclü sоsiаl, iqtisаdi və intеllеktuаl pоtеnsiаl Аzərbаycаnın müstəqilliyi üçün zəmin yаrаtmışdır. Qətiyyətlə dеyə bilərik ki, müstəqilliyə aparan yоlumuzun təməl dаşını hələ о zаmаn gələcəyə bахаn, həyаtın sərt, çətin sınаqlаrınа sinə gərən, ən çətin şərаitdə düzgün çıхış yоlu tаpаn, dаim хаlqı ilə yаşаyаn, qəlbində vətən sеvgisi, milli ruh gəzdirən qüdrətli şəхsiy­yət Hеydər Əliyеv qоymuşdur. 

Qeyri-adi, fitri istedadı, təşkilatçı­lıq və idarəçilik məharəti, ən əsası, vətənpərvərliyi, milli ideallara bağlılığı ilə ilk gündən Azərbaycanın üzləşdiyi sosi­al-iqtisadi problemləri aradan qaldırmaq, qanunçuluğu və hüquq qaydalarını güc­ləndirmək, ciddi sosial bəlaya çevrilmiş korrupsiyaya, rüşvətxorluğa qarşı müba­rizə tədbirlərini genişləndirmək istiqamə­tində əzmkar fəaliyyətə başlayan Heydər Əliyev mütərəqqi idarəçilik ənənələrinin əsasını qoymuş, cəmiyyətin normal inki­şaf ahəngini təmin etmişdir. Bütün bun­ların nəticəsində əvvəllər bütün əsаs göstəricilər üzrə ölkə miqyаsındаn gеri qаlаn Аzərbаycаn tеzliklə SSRİ-nin ən inkişаf еtmiş rеspublikаlаrındаn birinə çеvrildi. 

Ulu öndər Heydər Əliyev fenomeninin unikallığı ondadır ki, o, öz siyasətini heç bir zaman birtərəfli qurmurdu. Ümum­milli liderin gördüyü bütün işlər komp­leks tədbirlər sistemindən ibarət idi. Bu baxımdan, 1970-ci illərdə Azərbaycanda milli hərbi kadr hazırlığına başlanılma­sı xüsusi olaraq maraq doğurur. Dövlət başçısının şəxsi müdaxiləsi və qayğısı ilə 70-ci illərdən başlayaraq, Bakıdakı ali hərbi məktəblərə qəbul olunan gənclərin sırasında azərbaycanlıların sayı intensiv şəkildə artmağa başladı. 

Artıq 1979-cu ilin statistikasına görə, kursantların 65 faizini azərbaycanlılar təşkil edirdi. Lakin bununla belə, Heydər Əliyev milli hərbi kadr hazırlığı sahəsində daha bir addım atdı. Belə ki, Cəmşid Nax­çıvanski adına hərbi liseyin yaradılması imkan verdi ki, gənclərin marağı hərbi sahəyə yönəldilsin. Birmənalı şəkildə eti­raf edilməlidir ki, bu da Azərbaycanın çox da uzaq olmayan gələcək dövlət müstəqil­liyinə hesablanan addımlardan biri idi.

Ulu öndərin ölkəyə bir qərinədən artıq davam edən rəhbərliyi dövründə, millətə liderlik fəaliyyətində təhsilə, elmə, mə­dəniyyətə, bütövlükdə xalqın intellektu­al səviyyəsinin yüksəldilməsinə qayğı hər zaman üstün yer tutmuş, prioritet istiqamətlərdən biri olmuşdur. Əslində, tariximizin son 33 illik milli intibahı ma­hiyyət etibarı ilə xalqın maariflənmə sə­viyyəsinin yüksəlişi, fundamental elmin yaranması, milli mədəniyyətin tərəqqisi ilə sıx bağlı olmuşdur ki, bunların hamısı təhsil sistemi və ondan səmərəli istifadə edilməsi nəticəsində mümkün olmuşdur. 

O illərdə keçmiş SSRİ-nin dünya səviyyəli təhsil ocaqlarına tələbələrin göndərilməsi geniş miqyas aldı. 1970-ci illərdən başlayaraq, bu istiqamətdə də ciddi dönüş əldə edildi və həmin dövrdən başlayaraq, hər il yüzlərlə azərbaycan­lı ittifaqın ən nüfuzlu ali məktəblərinin iqtisadiyyat, hüquq, beynəlxalq hüquq, diplomatiya, texnika və s. kimi mühüm elmi sahələrinə təhsil almağa göndərilir­di. Həmin dövrdə gənclərimiz üçün kеç­miş İttifаqın ən iri аli təһsil mərkəzlərində охumаq üçün gеniş imkаn yаrаnmışdı. Bu siyasət Heydər Əliyev tərəfindən Azərbaycan dövlətçiliyinin intellektual ba­zasının yaradılmasına yönələn cəsarətli addımlar idi. Faktiki olaraq, qısa müd­dətdə Azərbaycanın yeni tipli milli kadr bazası yaradıldı, bir çox elmi məktəblərin əsası qoyuldu. 

Ulu öndərin keçən əsrin 70-80-ci illə­rində böyük uzaqgörənliklə həyata keçir­diyi təhsil, elm və mədəniyyət sahəsin­dəki uğurlu siyasəti, həqiqətən, bu gün, müstəqil Azərbaycanın milli sərvəti olan zəngin intellektual potensialının yüksəkli­yində özünü göstərir və bəhrələrini verir. Əgər o illərdə Heydər Əliyevin təşəbbü­sü və rəhbərliyi ilə təhsil müəssisələrinin zəngin şəbəkəsi yaranmasaydı, onların möhkəm maddi-texniki bazası qurulma­saydı, respublikadan kənarda Azərbay­can üçün yüksək ixtisaslı mütəxəssislər, xüsusən, milli hərbi kadrlar hazırlanma­saydı, elmi-tədqiqat institutlarında funda­mental elmin inkişafı təmin olunmasaydı, şübhəsiz, Azərbaycanın bu gün müasir sivilizasiyaya cavab verən böyük elmi, milli təhsil sistemi və zəngin mədəniyyəti də ola bilməzdi 

Həmin illərin bir maraqlı faktını da qeyd etmək yerinə düşərdi: hələ 1981-ci ildə sovet imperiyasının totalitar rejiminin hökm sürdüyü bir şəraitdə respublikada Cənubi Azərbaycandan gələn həmvətən­lərimizin təhsili üçün də geniş imkanlar yaradılmışdı. Millətini sevən, öz taleyini xalqın taleyinə bağlayan, həmvətənlə­rinin təəssübünü çəkən Heydər Əliyev Cənubi Azərbaycandan müraciət edən 10 azərbaycanlı gəncin Bakıda təhsil almasına razılıq verdi. Bu barədə xüsu­si qəbul olunan qərarda göstərilirdi ki, 1981-1982-ci tədris ilindən başlayaraq, Bakının ali məktəblərinə hər il 10 nəfər İran vətəndaşı olan azərbaycanlı gəncin qəbulu nəzərdə tutulsun. Nazirlər Sove­tinə həvalə edilmişdi ki, həmin tələbələr tədris müddəti ərzində təqaüdlə və mü­vafiq zəruri vəsaitlə təmin edilsinlər.

Sovet İttifaqının ən məsul vəzifələ­rindən birini tutan möhtərəm Heydər Əli­yev Moskvada işlədiyi dövrdə ayrı-ayrı rəhbərlərin müxtəlif millətlərə qarşı ikili münasibətlərini görür və imkan düşdük­cə obyektivlik naminə müsəlman-türk dünyasının mənafeyini müdafiə edirdi. Bu gün biz tarixçilər də birmənalı şəkil­də təsdiqləyirik ki, Heydər Əliyevin sovet siyasi arenasında rəhbərliyə gəlməsi ilə Azərbaycanda milli özünüdərk hissi güclənmiş, bütün ideoloji maneələri dəf edərək, müstəqil düşüncəyə, dövlətçilik təfəkkürünə yol açılmışdır.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin ta­rixi missiyası həm də o dövrdə xalqın daxilində toplanan milli ruhu və idealları keçmiş rejimin hücumlarından qoruya­raq xalqın milli yüksəlişini təmin etmək, hüquqlarını qorumaq olmuşdur. Böyük şəxsiyyət həmin dövrdə bütün ideoloji-si­yasi maneələrə sinə gərərək Azərbaycan xalqının milli inkişaf konsepsiyasını irəli sürmüş, ictimai şüurdakı qorxunu, eh­tiyatlılığı aradan qaldırmağı, cəmiyyəti bütün sahələr üzrə gələcək mənəvi yük­səlişlərə ruhlandırmağı bacarmışdır.

Ötən əsrin 60-cı illərinin axırlarında Heydər Əliyev dahi bir şəxsiyyət kimi daim gələcəyə, irəliyə, sabaha baxmış, bütün işlərini Azərbaycanın gələcək müstəqilliyinin təmin edilməsi ideyasının gerçəkləşdirilməsinə yönəltmişdir. Yeni rəhbər milli mənafelərə xidmət göstər­mək məqsədilə mövcud rejimin sərt qa­nunları çərçivəsində Azərbaycanın inti­bahı və tərəqqisi, onun iqtisadiyyatının, elm və təhsilinin yüksəldilməsi üçün çox ustalıqla və düşünülmüş siyasət yerit­məyə nail olmuşdur.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin müstəqil Azərbaycana rəhbərliyinin 10 ilində yaratdığı tarixi əsaslar, formalaş­dırdığı hərtərfli inkişaf strategiyasının ar­dıcıl şəkildə davam etdirildiyi Azərbaycan Respublikası hazırda sürətlə, davamlı şəkildə bütün sahələr üzrə inkişaf etmək­dədir. Bunun yeganə səbəbi Prezident İlham Əliyev tərəfindən ulu öndərin müd­rik və alternativi olmayan siyasətinin uğurla davam etdirilməsi, Heydər Əliyev ideyalarına sadiqlikdə və xalqın da bu si­yasəti dəstəkləməsidir. 

İqtisadi, sosial, mədəni və həyatımı­zın digər vacib sferalarında həmçinin mü­şahidə olunan tərəqqi, vətəndaş həmrəy­liyi, sosial rifah ölkə vətəndaşlarının istək və arzularına uyğun şəkildə təmin olunur. Bu baxımdan, Azərbaycanda bərqərar ol­muş ictimai-siyasi sabitlik, tolerant mühit, multikultural cəmiyyət bir daha sübut edir ki, ölkəmiz düzgün yoldadır. Fəxr edirik ki, ümummilli liderimiz, müasir Azərbay­canın memarı, əbədi rəhbərimiz Heydər Əliyevin misilsiz, alternativi olmayan daxili və xarici siyasətini və ideyalarını möhtərəm cənab Prezident İlham Əliyev 2003-cü ildən etibarən uğurla davam et­dirir. 

Qətiyyətlə demək olar ki, ulu öndərin Azərbaycana rəhbərliyinin hər iki dövrün­də gerçəkləşdirdiyi tarixi tədbirlər, nail olduğu dəyişikliklər respublikada indiki dayanıqlı inkişafı, Azərbaycan xalqının rifah halının yüksəlməsini, ictimai-siyasi sabitliyi, vətəndaş həmrəyliyini, əzmlə aparılan dövlət quruculuğunu hərtərəfli təmin edir. 

İradə HÜSEYNOVA,
Bakı Dövlət Universitetinin kafedra müdiri, professor,
Əməkdar müəllim