Qocaman jurnalist, mollanəsrəddinçi Qulam Məmmədlinin tədqiqatları, xatirələri və müsahibələri həmişə maraq doğurub. Mənim o kişi ilə çox yaxşı ünsiyyətim vardı. “Dostluğumuz” Mirzə Fətəli Axundov adına kitabxanadan başlamışdı. Hətta bir neçə dəfə evlərində olmuşam. Çay içib söhbət etmişik. Ondan müsahibə də götürmüşəm. 

Qulam müəllimin bir xasiyyəti də vardı: qonaqlarından özü haqda fi­kirlərini evindəki qalın rəy kitabına (dəftərə) yazmağı xahiş edərdi. Mən də bu böyük tədqiqatçı haqda fikrimi həmin dəftərə yazmışdım. Sonralar həmin dəftərdəki rəylər (mənim rəyim də daxil olmaqla) toplanıb ayrıca bir kitab şəklində çap olundu). 

Yaşı yüzə yaxın olan (1897-1994) bu nəhəng, ucaboy adamın güclü yaddaşı vardı. Qulam müəl­lim Mirzə Cəlili, Nəriman Nərima­novu, Hüseyn Cavidi, Üzeyir bəy Hacıbəylini, Cəfər Cabbarlını çox sevirdi və onlar barədə sanballı təd-qiqat əsərləri yazmışdı. 

Amma o, nədənsə, Məmməd Səid Ordubadini sevmirdi. Səbəbini də belə izah edirdi: “Ordubadi Mirzə Cəlilə nifrət edirdi, mən isə Mirzəni çox yük­sək qiymətləndirirəm”.

Bu günlərdə saytlardan birində vaxtilə Qulam Məmmədlidən götürül­müş müsahibəni oxuyanda bu insanı bir daha xatırladım. Qulam müəllim demişdir: “1922-ci ilin dekabrında (əs­lində isə noyabrında-F.M.) “Molla Nəs­rəddin” jurnalının birinci nömrəsi (Mir­zə Cəlil Təbrizdən qayıdandan sonra) çıxdı. Nəşrdə Azərbaycan sağmal inək şəklində təsvir edilmişdi. Əli ved­rəli, bankalı, qab-qacaqlı kim vardısa, inəyə hücum edib onu sağmaq istə­yirdi. Bunlar İngiltərə, Fransa, İtaliya, ABŞ, Rusiya idi. 

Karikatura böyük hay-küyə səbəb oldu. Mirzə Cəlil bunlara cavabında deyirdi: “Azərbaycan neftini kəndlə­rimiz gedib qonşu respublikalardan birə-on qat baha alıb yandırırlar ki, qa­ranlıqda qalmasınlar...”

Çox danışıqlar getdi, uzun söz-söhbətlər oldu. Mirzə Cəlil seçdi­yi haqq yolundan dönmədi, təslim ol­madı, həqiqəti yazmaqda davam etdi. Sovet dönəmindən əvvəl olduğu kimi, sonra da onun düşmənləri kifayət qə­dər çox idi. Bu cəhətdən Mirzə “xoş­bəxt” idi. 

Dahi Cəlil Məmmədquluzadəni “sındırmaq” istəyən bolşevik məmur­lar “dostu” M.S.Ordubadini jurnalın üstündə hərbi komissar təyin etdilər; ondan icazəsiz jurnalda heç bir yazı gedə bilməzdi.

M.S.Ordubadi hələ keçmişdən jurnalın əleyhinə yazanlardan biri idi. Mirzə Cəlil bir dəfə Ordubadiyə yazdı­ğı məktubunda belə deyirdi: “Səid, bil­diyini elədin, gələn nömrədən mənim adım redaktor kimi o jurnalda yazılsa, mən bilirəm hara şikayət edəcəyəm”.

“Ümumiyyətlə, Mirzə Cəlil və məs­ləkdaşlarının buraxdığı “Molla Nəsrəd­din”in ən qəddar düşməni Ordubadi olub. Sübut üçün 20-30 sənəd göstərə bilərəm”. Bu sözləri də Qulam müəllim deyib.

Bəli, bütün bunlar bir tarixdir. Elə kimin haqlı olduğunu da tarix müəy­yən edir.

Firuz MUSTAFA,
yazıçı-dramaturq, Əməkdar mədəniyyət xadimi