Qızılca ilə bağlı kritik durum hələ də davam edir. Ötən həftə Bakı şəhəri Səbail rayonu 51 saylı orta məktəbin 8-ci sinif şagirdi, 14 yaşlı Nuray İbrahimovanın qızılca xəstəliyinin ağırlaşması səbəbindən həyatını itir­məsi xəbəri yayıldı. Qeyd edək ki, son vaxtlar ölkədə azyaşlı və yeni­yetmələr arasında, hətta yaşlı insanlarda belə qızılca xəstəliyinin ağır keçməsi halları kəskin artıb və xeyli uşaq vəfat edib. Statistikaya görə, hər il uşaqların 95–96 faizi qızılcaya qarşı peyvənd edilir.

Son 3 ildə Azərbaycanda qızılca­ya yoluxanların sayı minimuma enib. Dövlət Statistika Komitəsi 2019-cu ildə 337 xəstədə qızılca diaqnozu qeydə alındığını göstərmişdi. Rəs­mi məlumata görə, 2021-ci ildə qı­zılca qeydə alınmayıb, 2020–2022-ci illərdə 3 nəfərə qızılca diaqnozu qoyulub. Statistika da göstərir ki, adətən, qızılca geniş yayılmır, lakin bəzən çox sayda yoluxma qeydə alı­nır. Bu, adıçəkilən xəstəliyin yoluxu­cu xarakteri ilə bağlıdır. 

Hazırda “Qızılcanın patogenlik və letallığı (ölüm törətməsi) yüksək olan yeni ştammı yayılıb” fikrini va­lideynlər kimi bəzi həkimlər də söy­ləyir və sosial şəbəkələrdə yazırlar. Bütün ölüm halları ilə bağlı xəbərlər­də ortaq bir fikir səslənir ki, hadisə müalicənin düzgün aparılmaması, yaxud həkimə gec müraciət edilmə­si nəticəsində xəstəliyin ağırlaşması səbəbindən baş verir. 

Azərbaycan Tibb Universite­tinin farmakologiya kafedrasının müdiri, tibb elmləri doktoru, pro­fessor Musa Qəniyevin qızılcanın belə sürətli yayılmasına, hətta ölüm hallarının baş verməsinə yeni ştammın səbəb olduğu fik­rinə münasibətini öyrəndik. Pro­fessor yayılan fikirlərin əsası ol­madığını bildirdi və dedi:

– Bu fikirlər elmi əsası olmayan, insanları gərginlik və qorxu altında saxlayan cəfəngiyyatdan başqa bir şey deyildir. Qızılca virusunun bütün ştammlarına xas olan xüsusiyyət genom quruluşun 15894 nukleotid ardıcıllığından ibarət olmasıdır. Vi­rusun A, B, C, D, E, F, G, H adlan­dırılan 8 qrup ştammı və 15 genotipi (yarımştamm) vardır. Müxtəlif dövr­lərdə H1 (72), D5 (16), D9 (34), B3 (28), G3 (5) genotiplər qısa müddətli olsa da dominantlıq etmişdir. Lakin əksər dövrlərdə, eləcə də hazırda dominant olanlar D4(421), D6(174) və D8(816) kimi 3 genotipə məxsus ştammlardır. 

Genom analizi bu ştammların nukleid ardıcıllığında heç bir kəmiy­yət və ya struktur dəyişikliyi olmadı­ğını təsdiq edir. Yəni hər üç geno­tipdə 15894 nukleotid sıralanması və aminturşu ardıcıllığı olduğu kimi saxlanılır. Başqa sözlə, virusun bir zəncirli RNT-sinin əsas zülalları olan NP (nukleokapsid zülal), M (matriks zülal), H (hemaqlyutinin) və hemoli­zində praktik əhəmiyyət kəsb edən struktur dəyişikliyi yoxdur. Fərqli mu­tant ştammlarda yalnız virusun hü­ceyrəyə daxil olmasına xidmət edən F zülalında dəyişiklik (aminturşu əlavəsi, itkisi və ya çarpaz bağlan­ma) baş verir. Bu əmsal Ro indeksini müəyyənləşdirdiyindən, patoqenlik və letallıq əmsalı ilə heç bir bağlılığı yoxdur. 10-un 9-a nisbətində yolux­durma əmsalı da olduğu kimi sabit saxlanılır. 

– Hazırkı duruma, qızılca alov­lanmalarına əsas səbəb “yeni ştamm” deyilsə, bəs nədir? Qızıl­ca xəstəliyi hər dövrdə olub. La­kin heç zaman bu cür ağırlaşma­lara təsadüf edilməyib.

– Yuxarıda söylədiklərimə əsas­lanıb deyə bilərəm ki, “hazırki epi­demik alovlanmaya səbəb qızılca­nın yeni ştammdır” fikri, tamamilə yanlış və əsassızdır. Alovlanmaya səbəb hələ iki il əvvəl dəfələrlə söy­lədiyim və yazdığım kimi pande­miya dövründə uzunmüddətli sərt karantin rejiminin tətbiq edilməsi, məlum səbəbdən peyvəndləməyə neqativ münasibətin yaranması və uşaqlar arasında vaksinasiyaya, o cümlədən qızılcaya qarşı “peyvənd­ləmə təqviminə” düzgün əməl olun­mamasıdır. Çünki qızılca əleyhinə peyvəndin ilkin dozasının 85 faiz­dən aşağı olduğu lokal ərazilərdə qızılca epidemiyasının baş verməsi qaçılmazdır. Halbuki 2022-ci ildə bu rəqəm 83 faiz, keçən il isə daha aşağı faiz nisbətində (71 faizdən az) olmuşdur. Odur ki, hazırda peyvənd təqviminə düzgün əməl edilməyən bütün ölkələrdə, o cümlədən Azər­baycanda da qızılcada müşahidə edilən kəskin artım tamamilə qa­nunauyğun və gözləniləndir. Buna görə panika və qorxuya düşməyə heç bir əsas yoxdur. Yeganə səbəb, təkrar edirəm: peyvənd təqviminə əməl edilməməsidir.

Amma hazırda gərginliyin sürəti azalıb. Fevral ayının 3-cü ongün­lüyündən başlayaraq vəziyyət nor­mallaşmağa doğru gedir. Ara-sıra yoluxmaların isə Novruz bayramına qədər davam edəcəyi gözlənilir. 

– Professor, qızılcadan qorun­maq, yaxud yoluxduqdan sonra panikaya düşməmək, düzgün qul­luq və müalicə seçmək üçün nə tövsiyə edirsiniz?

– Yaxşı sualdır. Qızılca həmişə olub və olacaq. Onun xüsusi müa­licəsi yoxdur, qulluq və hərarətə nəzarət diqqətdə saxlanılmalıdır. Qızılca uşaqlıq dövrünün infeksion xəstəliklərindən hesab olunur, virus mənşəlidir, özüsağalan xəstəliklər qrupuna daxildir. Yəni bu, o demək­dir ki, xəstəliyin xüsusi spesifik müa­licəsi yoxdur. Qızılca xaraktercə stasionar müalicəyə ehtiyacı olma­yan, ev şəraitində izolyasiya şərti ilə müalicə edilən xəstəlikdir. 

Xəstəliyin yüngül keçməsi pey­vəndlənməyə və immunitetə bağlı­dır. Çox vaxt düzgün müalicə tətbiq edilmədiyindən ağırlaşma baş verir. Qızılcaya yoluxanlara ikincili mik­rob infeksiyasının yoluxması təsdiq olunmadığı hallarda antibiotiklər, venadaxili inyeksiyalar, yaxud, anti­viral preparat, xüsusən hazırda çox populyar olan “sistem” vurulması, immun sistemin supressiyası səbə­bindən mütləq əks göstərişdir. Yal­nız temperatur kritik həddə yüksəldi­yi zaman parasetamol və ya həkimin məsləhəti ilə digər hərarətsalıcı pre­paratlardan yüksək olmayan doza­larda istifadə edilməlidir. 

Bir daha təkrar edirəm: günü­müzdə istər qızılca, istərsə də hər hansı digər bir virus infeksiyası ilə bağlı xüsusi qorxuya səbəb olacaq hal və ya epidemioloji vəziyyət yox­dur. Uşaqda hərarət 2 gün davam edirsə, həkimə müraciət edilməli və nəzarət artırılmalıdır.

Z.HÜSEYNOVA
XQ