Ümummilli lider Heydər Əliyev müstəqillik illərində keçmiş SSRİ-nin müxtəlif şəhərlərinə oxumağa göndərdiyi tələbələrlə görüşəndə söz açarkən demişdi: “70-ci – 80-ci illərdə Azərbaycandan kənar ali məktəblərə göndərilən insanlar mənim doğma övladlarımdır”. Həmin gənclərdən biri kimi mən bu sözlərin necə yüksək məna daşımasından hədsiz şərəf duyuram, eyni zamanda, bu öyüncün arxasındakı məsuliyyəti də dərindən anlayıram.

O zaman mən pedaqoji kollec bitir­miş bir kənd müəllimi idim. Ali təhsil al­maq istəyirdim. 1976-cı ildə qəbul üçün sənədlərimi təqdim edərkən o vaxtkı SSRİ-nin müxtəlif şəhərlərində tanınmış ali məktəblərə müsabiqədənkənar qə­bul haqqında məlumat alan kimi düşün­mədən Leninqrad Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsini seçdim. Məlum oldu ki, bu ali məktəblərə qəbul məsələ­sinə respublika rəhbəri Heydər Əliyev xüsusi diqqət göstərir. 

Həmin il mən arzuma çatdım – LDU-da indoneziyaşünaslıq şöbəsinə daxil oldum. Avqustun sonunda, ovaxtkı ənənəyə uyğun olaraq, Heydər Əliyev kənar ali məktəblərə qəbul olunmuş tələbələrlə görüşüb onları təbrik etdi. Ulu öndər öz tövsiyələrini söyləyəndə bildirdi ki, biz gələcəkdə Azərbaycanın həyatında böyük rol oynayacağıq və ona görə də yaxşı oxumağımız çox vacibdir. Bu mənim ulu öndərlə ilk görüşüm idi. Onun tövsiyələri təhsil aldığım illər boyu daim qulaqlarımda ata nəsihəti kimi səsləndi. Göstərilmiş etimadı doğrult­maq üçün var qüvvəmlə çalışdım.

Ulu öndər Heydər Əliyevin tapşırığı ilə kasıb ailələrdən olan tələbələrə, o cümlədən, mənə Azərbaycandan mad­di yardım da göstərilirdi. Nə vaxt müra­ciət edirdiksə, ehtiyacımız olan yardımı ala bilirdik. Başqa heç bir respublikanın tələbələrinə belə qayğı göstərilmirdi. Bir sözlə, bizim yaxşı təhsil almağımız üçün hər cür şərait yaradılmışdı. Bütün bunlar heç vaxt unudulmayacaq xatirələrdir.

Beləcə, ümummilli lider Heydər Əliyevin sayəsində aldığım ali təhsil mənim həyatımı büsbütün dəyişdirdi. 1981-ci ildə təhsilimi başa vurduqdan sonra böyük fəxrlə ilk indoneziyaşünas kimi Azərbaycana qayıtdım. 

Azərbaycan müstəqillik əldə etdik­dən sonra İndoneziya ilə də əlaqələr yaranmağa başladı. Mən bir mütəxəs­sis kimi bu əlaqələrin qurulmasında fəal iştirak etmiş və işimdən zövq almışam. Həmişə də ulu öndərin o vaxt gənclə­ri SSRİ-nin qabaqcıl ali məktəblərinə nadir ixtisaslar üzrə təhsil almağa gön­dərməsini, onun nə qədər üzaqgörən olduğunu xatırlamış, qəlbən ona min­nətdarlıq ifadə etmişəm.

1998-ci ilin mayında anadan olması­nın 75 illiyi münasibətilə Heydər Əliyevi təbrik etmək üçün onunla görüşmək istəyənlərin sayı-hesabı yox idi. Arzu edənlərin hamısı ilə görüşmək, əlbəttə, mümkün deyildi. Görüş üçün Azərbay­candan Kənarda Təhsil Almış Mütəxəs­sislər Təşkilatının üzvlərindən mənim də daxil olduğum bir qrup da müraciət etmişdi. Xoşbəxtik ki, bu unudulmaz gö­rüş baş tutdu. 

Həmin görüşdə Heydər Əliyevin bizi duyğulandıran fikirləri indi də ya­dıma düşəndə kövrəlirəm. Ulu öndər həmin gün dedi: “Birincisi, mən sizinlə görüşümdən çox məmnunam. Bilirsiniz, mənim 75 yaşım münasibətilə indi mə­nimlə görüşmək istəyən insanlar çox­dur. Mənə dedilər ki, sizin – 70-ci – 80-ci illərdə Azərbaycandan müsabiqədənkə­nar keçmiş Sovetlər İtiitfaqının, xüsusilə Moskva, Leninqrad və başqa böyük şəhərlərinin ali məktəblərinə göndəril­miş tələbələrin də cəmiyyəti yaranıbdır və bu cəmiyyətin nümayəndələri mə­nimlə görüşmək istəyir. Bilirsiniz, mən bunu qəbul etdim, çünki bu insanlar, yəni 70-ci–80-ci illərdə bu ali məktəb­lərə göndərilən insanlar mənim doğma övladlarımdır”. 

Bu, həqiqətən, ulu öndərin bizə öv­lad münasibəti idi. Görüşdə Prezident bizim hər birimizi dinlədi. Mən çıxış edərkən aramızda yaranmış dialoqu da talenin bir töhfəsi kimi xatırlayıram:

– Hörmətli cənab Prezident! Sizin minlərlə xidmətinizdən mən yalnız ikisi­ni qeyd etmək istəyirəm. O biri xidmət­ləriniz olmasaydı, yalnız bu iki xidmətə görə Siz Azərbaycanın tarixinə düşmüş olardınız. Bunlardan biri 1993-cü ildə bir rayondan o biri rayona getmək mümkün olmayan bir şəraitdə, hər kəsin yolda bir tank qoyub özünə bir xanlıq, şahlıq ya­ratdığı bir vaxtda Siz Azərbaycanı par­çalanmaq bəlasından qurtardınız. Bu, Sizin ən böyük xidmətlərinizdən biridir. İkinci xidmətiniz isə Sizin 70 – 80-ci illər­də böyük sayda tələbə ordusunu Azər­baycandan xaricə nadir ixtisaslar üzrə ali təhsil alamağa göndərməyinizdir. İndi həmin mütəxəssislərin bilik və bacarıqla­rı müstəqilliyini yeni əldə etmiş ölkəmiz üçün çox əhəmiyyətlidir. Bu, Sizin üzaq­görən siyasətinizin məhsuludur. Bunlar çox böyük xidmətlərdir. Bu gün burada Sizinlə görüşə bilməyimiz isə bizə ver­diyiniz böyük dəyərin göstəricisidir. Mən Salyan rayonunun adı Azərbaycanın xəritəsinə düşməyən bir kəndindənəm və heç ağlıma da gəlməzdi ki, nə vaxtsa Peterburq Dövlət Universitetinin şərqşü­naslıq fakültəsində oxuya bilərəm.

– Hansı universitetin?

– Ovaxtkı Leninqrad Dövlət Univer­sitetinin şərqşünaslıq fakültəsində.

– Leninqrad!

– Bəli. Həm də çoxlarının, bəlkə də, eşitmədiyi İndoneziya dili şöbəsinə.

– İndoneziya!

– Bəli. Bu gün mən fəxr edirəm ki, Azərbaycanda belə bir dilə, belə bir ix­tisasa yiyələnən var. Son illər mən bir neçə tələbə də yetişdirirəm. Keçən il İn­doneziyanın Türkiyədəki, həm də Azər­baycandakı səfiri buraya gələndə biz onunla görüşdük. O çox sevindi və dedi ki, 60 milyonluq Türkiyədə İndoneziya dilində danışan bir adam tapmadım, amma, maşallah, sizin Azərbaycanda mütəxəssis var.

– Unutmamısan ki bu dili?

– Xeyr. Bir neçə gün əvvəl İndonezi­yanın Xarici İşlər Nazirliyinin nümayən­dələri müqavilələr imzalamağa gəlmiş­dilər. Onların görüşündə iştirak etdim və danışıqları tərcümə etdim. Əlbəttə, unutmamışam. Bütün bunlara görə mən bir daha Sizə minnətdarlığımı ifadə edir və ümidvar olduğumu bildirirəm ki, Siz hələ uzun zaman Azərbaycana rəhbər­lik edəcəksiniz və Azərbaycan bizim hamımızın arzu etdiyimiz çiçəklənən bir ölkəyə çevriləcəkdir. İcazə verin, Sizi 75 illiyiniz münasibətilə təbrik edim, Sizə uzun ömür, möhkəm sağlamlıq arzula­yım. Sağ olun. 

Ulu öndərlə başqa bir görüşlə bağlı da xatirəm var. 1995-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası hazırla­narkən dövlət dilinin adı ilə bağlı geniş müzakirələr aparılırdı. Yekun müzakirə Prezident Aparatında Heydər Əliyevin sədrliyi ilə keçirildi. İclasda mən də iş­tirak edirdim. Cənab Prezident, – dilimi­zin necə adlandırılmasına əvvəlcədən özü heç bir münasibət bildirmədən,– çıxış edənləri, irəli sürülən təklifləri təm­kinlə və diqqətlə dinlədi. Mən də fikir bildirməyi qərarlaşdırmışdım. Fikrimi iki ölkə nümunəsi üzərində quracaq­dım: “Tarixən əhalisi ümumi mənşəyə malik müxtəlif etnoslardan ibarət olan və ortaq dil kimi malay dilndə danışan İndoneziya və Malayziya müstəmləkə sistemi dağıldıqdan sonra müstəqillik əldə etdilər. Bundan sonra İndoneziya Respublikasının dövlət dili onun Konsti­tusiyasında “İndoneziya dili”, Malayziya Federasiyasının dövlət dili isə “malay dili” kimi təsbit olundu. Bu qərar böyük siyasi yük daşıyırdı”. 

Həmin nümunəyə uyğun olaraq mən dövlət dilimizin “Azərbaycan dili” adlan­dırılmasını təklif edəcəkdim. Lakin çıxış­lar çox olduğundan Heydər Əliyev mü­zakirəni dayandırdı və beləliklə, mənim fikir bildirmək imkanım olmadı. Amma onsuz da bir neçə məruzəçi dilimizin “Azərbaycan dili” adlandırılmasının daha doğru olması fikrini səsləndirmiş­di. Müzakirəyə yekun vuran ulu öndər “Azərbaycan dili” adının üzərində da­yandı və onu hərtərfli əsaslandırdı. Mən fikirlərimizin üst-üstə düşməsindən çox məmnun oldum.

Təəssüf ki, ulu öndərin görüşlərin­dən yalnız birində tərcüməçi kimi iştirak etmişəm. Ümummilli liderin İndoneziya Respublikasının Azərbaycanda akk­reditə olunmuş səfiri ilə keçirdiyi görü­şündə tərcüməçi idim və bu da dahi şəxsiyyətin mənə qazandırdığı peşə ilə ona xidmətimin kiçik bir nümunəsi kimi yaddaşımda əbədi yer alıb. 

2004-cü ildə “Heydər Əliyev irsi” Beynəlxalq Elektron Kitabxanası fəa­liyyətə başladı. Mən elektron qaynağın tərcüməçilərindən biri kimi, təxminən, 5 il ərzində ümummilli liderin bütün nitq və məruzələrini, müraciətlərini, görüşlərinin mətnlərini İndoneziya dilinə tərcümə et­mişəm. Hər bir mətnin tərcüməsi mənim xatirimdə Heydər Əliyevlə mənəvi ün­siyyət kimi qalıb. Onun dilinin zənginliyi, etdiyi çıxışların mükəmməlliyi, eyni za­manda, sadəliyi hər tərcümə prosesində məndə heyrət doğururdu. Amma, əlbət­tə, çətinliklər də olurdu. Ən çox çətinlik ulu öndərin işlətdiyi sinonimlərin, sintak­tik paralellərin tərcüməsində yaranırdı.

Bu qısa xatiratımı həyatımda müstəsna rolu olmuş, lakin müqabilini arzu etdiyim şəkildə verə bilmədiyim Ümummilli liderə minnətdarlığımın, son­suz ehtiramımın ifadəsi kimi qələmə aldım.

Həbib ZƏRBƏLİYEV,
AMEA Dilçilik İnstitutunun baş elmi işçisi, professor