Qədim türk xalqı – çuvaşlar

post-img

Çuvaşlar təxminən 2 milyon nəfərdən ibarət qədim türkdilli xalqıdır. Ehtimala görə, “Çuvaş” suvar sözündən yaranıb. Bu sözün digər türk dillərində şox işlənən “yavaş” sözündən gəldiyi də ehtimal olunur. “Çavaş” sözü tatarca “çıvaş” olub “sakit, təvazökar, sülhsevər” deməkdir. Özlərini “çavaş” adlandıran çuvaşların əksəriyyəti Çuvaş Muxtar Respublikasında yaşayır, digər bir qismi isə qonşu Tatarıstan və Başqırdıstan muxtar respublikalarında, Qərbi Sibirdə və başqa ərazilərdə məskunlaşıb. 

Çuvaşlar eramızdan əvvəl Orta Asi­yadan Şərqi Avropaya köç ediblər. İdil (Volqa) çayı ətrafında məskunlaşdıqdan sonra digər türkdilli tayfalar – hunlar, xəzərlər, peçeneqlər, bolqarlarla qayna­yıb-qarışıblar. 

1237-ci ildə Volqa Bulqar dövləti monqol-türk ordusu tərəfindən darma­dağın edilib. Sonralar həmin bölgədə ya­radılmış Qızıl Orda dövlətinin sərhədləri indiki Çuvaşıstan ərazisini əhatə edirdi . XIV əsrdə Qızıl Orda dövləti parçalandı və çuvaş torpaqları Qazan xanlığının tər­kibinə daxil olundu. Daha sonra Kazan xanlığı 1552-ci ildə rus çarı İvan Qroznı tərəfindən dağıdıldı. Bu tarixdən sonra bütün torpaqlarını itirərək ruslara xərac verməyə məcbur olan əksər kasıb çuvaş kəndliləri əkinçilikdən əl çəkərək fəhlə və nəqliyyatda işləməyə başladılar. İş axta­ran çuvaşların bir qismi Türkiyəyə köçüb. 1925-ci il aprelin 21-də Çuvaşıstan Mux­tar Sovet Sosialist Respublikası yaradı­lıb. Paytaxtı Çeboksarı şəhəridir.

Çuvaşların əsas ənənəvi məşğuliyyət növü əkinçilikdir. Heyvandarlıq yem tor­paqları olmadığı üçün zəif inkişaf edib. Uzun müddət arıçılıqla da məşğul olub­lar. Burada taxta oyma (qablar, xüsusən də pivə qabları, mebel, dulusçuluq, toxu­ma, tikmə, naxışlı toxuma (qırmızı-ağ və rəngli naxışlar), həmçinin ip istehsalı və digər sənətkarlarlıq növləri inkişaf edib.

Çuvaş xalqının mədəniyyəti özünəməxsusluğu ilə seçilir. Bayram günlərində müxtəlif rəngli dekorativ baş geyimlərindən istifadə edilir. Qızlar bon­cuklu tikmə və gümüş sikkələrlə bəzə­dilmiş yuvarlaq papaqlar taxırlar. Evli qadınlar hər zaman başlarını çiynindən aşağıya qədər olan, naxışlı, ağ rəngli nazik kətan parçadan hazırlanan sürpan ilə örtürlər. Sikkə, muncuq və mərcandan hazırlanan bu zərif baş geyimləri çuvaş qız və gəlinlərinə çox yaraşır. 

Fidan HÜQUQQIZI, “Xalq qəzeti”



Sosial həyat