Azyaşlı övladının qolundan tutub yolu nəzərdə tutulmayan, piyada zolağının olmadığı yerdə, yaxud svetaforun qırmızı işığında keçməyə çalışan gənc anaları görmüsünüz. Biz həmin an, təbii ki, onların üzləşə biləcəyi təhlükəyə görə narahat oluruq. Bəs həmin ananın qanunazidd davranışı, qaydaları pozması ilə uşağına hansı örnəyi verdiyi barədə necə, düşünürükmü?

Bəli, yol mədəniyyəti ümumi mədə­niyyətin tərkib hissəsi olmaqla hər bir xalqın mentalitetinə, milli-sakral dəyər­lərinə, həyat tərzinə söykənir. İstər ölkə daxilində, istərsə də xaricdə azərbaycan­lı gənclərin ictimai nəqliyyatda yaşlı in­sanlara, xüsusilə də, qadınlara oturmaq üçün yerini verməsi artıq vərdiş halını almış təqdirolunası mədəni davranışdır. İnsanın sivil yaşayış qaydaları kimi, yol mədəniyyəti də, ilk növbədə, ailədə for­malaşmalıdır. Valideynin göstərdiyi yaxşı nümunə ən təsirli və unudulmaz təşviqat üsuludur. Fikrimizcə, yol mədəniyyəti dedikdə, bu kateqoriyaya sadəcə sərni­şin-sürücü, piyada-sürücü, sürücü-sü­rücü, sürücü-piyada-yol polisi əməkdaşı münasibətləri deyil, həmçinin piyadala­rarası münasibətləri də daxil etmək la­zımdır. 

Sizə şahidi və iştirakçısı olduğum bir hadisəni danışım. Dayanacaqda avtobus gözləyirdim, orta yaşlı kişi çəkdiyi siqa­retin kötüyünü təmizlik işçilərinin küncə yığdığı kağız topasının üstünə atdı. Az sonra kağızlar alışdı və tüstü dumanı ət­rafa yayılmağa başladı. Tez əlimdəki ya­rımlitrlik butılkada qalmış suyu kağızların üstünə səpələsəm də, faydası olmadı. Bu mənzərəni yaxınlıqdakı marketin içərisindən görən cavan satıcı köməyə gəldi və böyük su balonunu “tonqalın” üstünə boşaltdı. Həmin siqaret alidəçisi­nin hərəkətinə məsuliyyətsizlik deyəcək­siniz. Bizə görə, bu hərəkətin adı mədə­niyyətsizlikdir! Azərbaycanda, eləcə də dünyanın müxtəlif ölkələrində baş verən meşə yanğınlarının bir səbəbi də təbiətin qoynunda “piknik” təşkil edənlərin talaya, quru otluğa tulladıqları siqaret kötükləri deyilmi? 

Mövzudan uzaqlaşmadan bildirək ki, yol mədəniyyətinin piyadalara aid payını heç unutmaq olmaz. Çünki, burada nəzə­ri cəlb edən birinci problem piyadaların yeraltı və yerüstü keçidlərdən istifadəyə meyilli olmamasıdır. Yolun piyada keçi­di üçün nəzərdə tutulmayan hissəsində əlində zənbil, bundan daha təhlükəlisi, azyaşlı övlad(lar)ının qolundan yapı­şıb qaça-qaça keçməyə çalışan cavan, qoca, qadın və kişiləri məgər azmı gö­rürük? Niyə belə edirlər? Adətən, sualın standart cavabı belə olur: - Tələsirdim. Qayda pozucusu ardınca tələsmənin sə­bəbini də uydurur. Həmin piyadaların cə­rimədən yayınmağa çalışmalarına haqq qazandırmasaq da, onları anlamaq olar. Bəs, belə məsuliyyətsiz yol subyektləri təhlükədən necə, hər dəfə yayına bilə­cəklərmi? 

Axı, hara tələsirik? Türkiyəli qardaş­larımızın təbirincə desək, “trafik canava­rı” ilə görüşəmi? Həyatını riskə atmaqla, ekstrimdən zövq almaqla yaşayanları bir kənara qoyaq, bəs normal təhsili olan, sivil yaşayış tərzinə malik insanları buna vadar edən nədir? Yenə də dolanıb mə­dəniyyətin üzərinə gələcəyimiz şübhə­sizdir.

Azərbaycan Respublikası İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 153.1-1 maddəsinə əsasən, yol hərəkəti qaydasını pozan piyadaya 20 manat məbləğində cərimə yazılır. Dünyanın əksər ölkələrində eyni qanun pozuntusuna görə cərimənin həc­mi bundan qat-qat çoxdur və bu zaman piyadaların təhlükəsizliyi ön plana çəkilir. 

Bakı şəhər Dövlət Yol polisi Baş İdarəsinin məlumatına əsasən, 2022-ci ildə paytaxtın yollarında qeydə alınmış nəqliyyat qəzalarının 58 faizi piyadaların avtomobillə vurulması nəticəsində baş verən hadisələrdir. Təəssüflər olsun ki, bir çoxu ölümlə nəticələnən həmin 58 faiz qəzanın bəlkə də böyük əksəriyyəti məhz piyadaların günahı ucbatından baş verir. Bu statistikanın üzərində düşün­məyə dəyər. 

İlqar HÜSEYNLİ,
sosioloq:

Yol subyektləri sayılan piyada və sürücülərin davranışı bir-birilə sıx bağ­lıdır. Məsələyə məhz piyada-sürücü münasibətləri kontekstindən yanaş­saq, görərik ki, yol hərəkəti qaydala­rının pozulmasında hər iki tərəfin payı var. Paytaxt sakinlərinin yaxşı bildiyi bir misal: piyadalar səkidə yolun sağı ilə hərəkət etməlidir. Amma bir çox hallarda onların yolun hərəkət zola­ğına çıxdığını, nəqliyyat vasitələrinə maneçilik törətdiyini və bununla da aşkar qəza vəziyyəti yaratdığını gö­rürük. Bəzi piyadaların yolu işıqforun qırmızı işığında keçməsi hallarını hələ də müşahidə edirik. Magistral yolda nəqliyyat vasitəsinin olmadığını görən piyada yüksək sürət həddini nəzərə almır və yolun qarşı tərəfinə adlamağa çalışır. Təəssüf ki, piyadaların məsu­liyyətsizliyi ucbatından belə hallar çox vaxt qəza və ölümlə nəticələnir. Bəli, piyadaların yaxınlıqdakı yeraltı, yaxud yerüstü keçidlərdən istifadə etməməsi daha çox rastlaşdığımız problemdir. Metronun “İnşaatçılar” stansiyasının giriş-çıxışlarında gün ərzində müşa­hidələr aparsaq görərik ki, piyadalar daha çox yerin üstü ilə birbaşa pros­pektin o üzünə keçməyə üstünlük ve­rirlər. Amma əgər 10 il əvvəllə müqa­yisə etsək, yerüstü keçidlərdən daha çox istifadəni görərik. Eyni zamanda işıqforun qırmızı işığında da piya­daların səbirlə gözlədiyini müşahidə edirik. Çox yaxşı olardı ki, bununla bağlı təbliğat və təşviqat işləri daha da gücləndirilsin, piyadalarımız isə hər zaman yol hərəkəti qaydalarına riayət etsinlər.

Aybəniz SƏFƏROVA,
BDU-nun jurnalistika fakültəsinin II kurs tələbəsi