Yarım əsrdən artıqdır ki, bədii ədəbiyyatda yeni milli estetik düşüncənin inkişafını təmin etmiş “60-cılar” nəslinin öncüllərindən olan Elçin Əfəndiyevin yaradıcılığının orbitindən çıxa bilmirik. Görkəmli nasir və dramaturq, istedadlı ədəbiyyatşünas Elçin adi insan obrazlarını əsərlərinə qəhrəman seçərək oxucuların sevimlisinə çevirən, cəmiyyət proseslərini bədii tədqiqata cəlb edən sənətkar kimi tanınıb. 

İctimai mövqeyindən, tutduğu məsul vəzifələrdən asılı olmayaraq yazıçı bil­mərrə rəsmiyyətə uyan məmur olmayıb, qələmə sədaqətini zərrəcə azaltmayıb, yazıçılıq missiyasının ondan ötrü daha vacib tale yazısı olduğunu unutmayıb. Özünün dediyi kimi: zaman adlı məhək daşının sınaqlarından “xətər-ətərsiz” çıxıb; oxucuların tanıdığı kimi: yüksək ziyalılıq mövqeyini, sirli-sehrli yazı ma­nerasını qoruyub-saxlayıb. Bu səbəb­dəndir ki, gəlib yetişdiyi 80 yaşında belə gənclik şövqü, müdriklik zəkası ilə ədə­bi-bədii irsini daha da zənginləşdirmək­dədir. 

Elçin Əfəndiyev 13 may 1943-çü ildə Bakıda, böyük yazıçı-dramaturq İl­yas Əfəndiyevin ailəsində dünyaya gə­lib. Uşaqlıqdan qaynar ədəbi mühitin özəyində, kitabların əhatəsində olub. Bir tərəfdən milli ədəbiyyat, folklor, o biri tərəfdən isə dünya klassikası ilə dərindən tanışlıq onun gələcək yolu­nun müəyyənləşməsinə ciddi təsir edib. Bu barədə danışanda deyir ki, hələ yazıb-oxumağı bacarmırdım, amma özümdən cürbəcür əhvalatlar uydurub danışırdım.

...Ötən əsrin 90-cı illərin əvvəllərin­də ana televiziyamızın ədəbi-dram ve­rilişləri baş redaksiyasında çalışırdım. Həmkarım Telman Nəzərli yazıçı Elçin­dən olduqca maraqlı müsahibə almışdı. Veriliş efirə gedəndən sonra həmkarıma “Maraqla baxdıq, gözəl veriliş hazırlamı­san”, – dedim. O isə cavabında bildirdi: “Burada mənim rolum cüzi idi. Verilişi baxımlı edən Elçinin şəxsiyyəti, səmi­miyyəti, yazıçı məramı və peşəkar yazı­çı söhbətləri oldu”. 

Kəskin ictimai-siyasi təbəddülatlar dövrü olan həmin vaxt o veriliş özünün dolğunluğu, bitkinliyi, dərinliyi və cazibə­si ilə tamaşaçı auditoriyasında da geniş əks-səda doğurdu. Elçinin açıqlama və qənaətləri bir daha sübut elədi ki, əsl ədəbiyyat, yüksək sənət çeşidli iddiala­rın, hay-küy dolu çarpışmaların, təmən­nalı fəaliyyətlərin fövqündə dayanır, heç nə istedadlı bədii düşüncənin sabitqə­dəmliyini poza bilməz. 

Az qala, bütün əsərlərində gözəlliyin heç də uzaqda deyil, eləcə yan-yörə­mizdə olduğunu göstərən Elçinin gənc­lik dövrü bizim yeniyetməlik çağlarımıza təsadüf etdiyinə, ya nəyəsə görə, ondan söz düşəndə öncə gözlərimiz önündə məxsusi Abşeron mentallığının mücəs­səməsi olan saf, məğrur Baladadaş və onun daşlara çırpılan ilk məhəbbəti canlanır. Ədəbiyyat nəhrində get-gedə daha dərinllikərə baş vuran, yazı yelkə­nini daha geniş açan Elçin “Ağ dəvə”, “Ölüm hökmü”, “Mahmud və Məryəm” kimi şah əsərləri ilə türk ədəbiyyatı ta­rixində layiqli yerini tutsa da, zənnimiz­cə, Baladadaş onun yaradıcılığına işıq tutan ilk çıraq, istəkli obrazdır. Yazıçının Abşeronun, Bakı kəndlərinin əlvan löv­hələrini sərgiləyən neçə-neçə belə he­kayə və povesti 60 ildən artıqdır ki, milli ədəbiyyatımızın təravətli, barlı-bərəkətli bir axarını təşkil edir.

Tamaşaçılar onun əhatəli filmoqra­fiyasına da yaxşı bələddirlər. “Arxadan vurulan zərbə”, “Dantenin yubileyi”, “Üç zirvənin fatehi” kimi filmlər hər zaman maraqla baxılır.

Elçin ilk qələm təcrübələrindən sö­zünü istedad və cəsarətlə deyən gənc yazıçı kimi tanınıb. Hələ 16 yaşında ikən “Azərbaycan gəncləri” qəzetində ilk hekayəsi çıxıb, 22 yaşında “Min ge­cədən biri” adlı ilk kitabı işıq üzü görüb. Oxucular illərcə onun “Beş qəpiklik mo­tosikl”inin, “Şuşaya duman gəlib”inin, “Bir görüşün tarixçəsi”nin, “Toyuğun diri qalması”nın,“Dolça”sının... təşnəsi olublar. 

Xalq yazıçısı Mirzə İbrahimov Elçi­nin 1979-cu ildə nəşr edilmiş “Povestlər” kitabına yazdığı “Mənəvi saflığa çağı­rış” adlı ön sözündə onun zaman etibarı ilə yetirməsi sayıldığı sosializm realizmi prinsiplərindən müxtəlif ədəbi priyomlar­la yan gedə bildiyini təqdir etmişdi. 

Milli ədəbiyyatımızın böyük dostu və bədii sözün sərrafı ulu öndər Hey­dər Əliyev Elçin yaradıcılığının mövzu zənginliyini və genişəhatə dairəsini belə dəyərləndirmişdi: “Elçin yaradıcılığının çoxşaxəli olması ilə seçilən, müxtəlif janrlarda uğurla işləməyi bacaran qələm sahiblərindəndir. O, ictimai fəaliyyəti ilə müxtəlif ölkələrdə yaşayan soydaşları­mızın mənəvi birlik və həmrəyliyi işinə yüksək dərəcədə xidmət etmişdir”. 

Akademik Məmməd Arif “Hazırla keçmişi, ayıqlıqla yuxunu, həqiqətlə xəyalı, real hadisələrlə nağılı... daxili dialoqlardan... dramaturji səhnələrdən, mozaik parçalardan, mübaliğə... üsu­lundan istifadə etmək təsvirlərinin emo­sional qüvvəsi” ilə seçilən sənətkar kimi dəyərləndirmişdi. Professor Məmməd Cəfər yazıçıda xeyli başqa xüsusiyyət­lər aşkar etmişdi: “Elçində bədii dərk duyğusu güclü və cəlbedicidir... Elçin varlığı, hadisə və insan səciyyəsini can­landırmaqda bir-birini tamamlayan bədii nüfuz üsullarından istifadə edən tərəfləri göstərir”. 

Görkəmli ədəbiyyatşünas Yaşar Qarayev Elçin yaradıcılığının daha alt qatlarda yatan xüsusiyyətlərə nəzər salaraq, onu “rəmzdən, bədii-fəlsəfi şərtilikdən, kəskin məcazdan istifadə edən, psixoloji əhval-ruhiyyəni detalla əyaniləşdirən mizanlar və cizgilər ax­taran, onları görümlü, baxımlı obrazla­ra çevirən, epitetlər tapan” yazıçı kimi səciyyələndirmişdi. Ədəbi tənqidinin ümumiləşdirdiyi kimi, Elçinin nəsri və dramaturgiyası xalq yaradıcılığı nü­munələrindən, folklor şüurundan, et­nik-milli təfəkkür tərzindən yerli-yerin­də istifadə edilməsi, onları ədəbiyyata gətirilərək gələcək nəsillərə ötürülməsi ilə də diqqət çəkir. Bu baxımdan yazı­çı dünənlə bugün arasında mənəviyyat ötürücüsü, körpü rolunu oynayır.

Səksənində “səksənməyən” Elçin Əfəndiyev həm də filologiya elmləri doktoru, professordur. “Azərbaycan bə­dii nəsri ədəbi tənqiddə” mövzusunda namizədlik, “Ədəbiyyatda tarix və müa­sirlik problemi” mövzusunda doktorluq dissertasiyalarını müdafiə edib. Dünya­nın müxtəlif dillərində sayı 100-ü ötən kitabı nəşr olunub. Onun əsərləri ingilis, rus, fransız, alman, ispan, türk, macar, bolqar, ərəb, fars, çin, çex, slovak, pol­yak, xorvat, gürcü, litva, moldovan, türk­mən, özbək, qazax, tacik, serb və başqa dillərə tərcümə edilib. Kitablarının ümu­mi tirajı 5 milyondan çoxdur. 

Yazıçı dünyanın bir çox ölkəsində müxtəlif elmi, ədəbi, ictimai, siyasi konf­rans, simpozium, qurultay, görüş, rəsmi dövlət danışıqlarında iştirak edib. Azər­baycan parlamentinin deputatı olub. Müstəqillik dövründə aldığı “Xalq yazı­çısı” adı, “İstiqlal”, “Şərəf” və “Şöhrət” ordenləri, nəhayət, son layiq görüldüyü Prezidentin Fəxri Diplomu onun həyat və fəaliyyətinə, yaradıcılığına verilən yüksək qiymətlərdir. 

Elçin bu gün də yorulmadan ça­lışmaqda, yeni maraqlı bədii əsər­lər, çağdaş ədəbi prosesə rəng qa­tan məqalələr, görkəmli şəxsiyyətlər haqqında xatirə-esselər yazmaqdadır. Elə bir neçə gün öncə məxsusi olaraq bizim “Xalq qəzeti” üçün Heydər Əliyev şəxsiyyətinin fenomenallığı haqqında duyğu və düşüncələrini qələmə almış­dı. Həmin yazıdan bir məqamı xatır­latmaq istərdik: “Yadımdadır, 1992-ci ildə Heydər Əliyev haqqında yazdığım oçerkdə mən insanların dönüklüyü kontekstində onu Kral Lirə bənzət­mişdim, çünki həmin dönüklüyün və naxələfliyin yaratdığı pərişanlığın miq­yasını, həqiqətən, Şekspir qələminə layiq bir səviyyədə hiss edirdim (indi o zamanın televiziya çıxışlarını, qəzet yazılarını, Ali Sovetin məşhur iclas­larını xatırlayanda eyni hissləri keçi­rirəm!), amma gərdişin hər üzünü gör­müş qoca tarix mənim bənzətməmə öz düzəlişini etdi, Honerilya və Reqana dönüklüyünün, naxələfliyinin doğurdu­ğu pərişanlığı məğlub etdi, Kordeliya məhəbbətinin və ehtiramının miqyası qalib çıxdı. Məhz Kordeliya məhəbbəti və ehtiramı ümumxalq məhəbbətinə və ehtiramına çevrilərək Heydər ƏliyeviNaxçıvan ucqarlığından (və sürgünün­dən!) həmin xalqın Prezident kürsü­sünə çəkib gətirdi”.

Bəli, bu, Elçin Əfəndiyev yanaş­masıdır, onun orijinal və obrazlı baxış bucağıdır. Elə yazıçının fərdiliyi də gö­rünən dağı, zirvəni şəffaf prizmadan keçirib rəngarəngliyi ilə təqdim edə bilməsindədir.

2 il əvvəl Şuşada bərpa olunan Vaqif Poeziya Günlərində Elçinin çıxı­şını hələ də qürurla xatırlayırıq: “Mən 40 il bundan əvvəl də burada keçirilən bu unudulmaz Vaqif poeziya bayramı­nın iştirakçısı olmuşam. Bu gün mənim içimdəki Zəfər sevinci, fərəh və qürur hissi ilə bərabər, güclü bir təəssüf də var. Mən olduqca çox təəssüf edirəm ki, ulu öndər Heydər Əliyev bu günü görmədi, bütün varlığı ilə Şuşa sevin­cini yaşamadı. Ürəyi Şuşa ağrısı ilə sızlayan bir çox yazıçı və şairlər də, bir çox qarabağlı insanlar, o cümlədən İlyas Əfəndiyev də bu sevinci yaşaya bilmədilər... Mən inanıram, qətiyyən şübhə etmirəm ki, ulu öndər də, bu gün burada yeri görünən o yazıçı və şairlər də elə bu dəm yuxarıdan bizə baxırlar və hər şeyi görürlər”. 

Bax, beləcə, milliliyi, böyük vətənpərvərliyi ilə seçilən Xalq yazıçı­sı Elçin Əfəndiyevin, eyni zamanda, dünya miqyaslı tanınmış yazıçı olma­sı şübhəsizdir. Bu, onun yaradıcılığı haqqında ölkəmizin hüdudlarından kənarda olan dəyərləndirmələrdən də aşkar görünür. Professor Abbas Za­manov on illər öncə bu gerçəyi görmüş və belə ifadə etmişdi: “Elçin Azərbay­can ədəbiyyatını yalnız respublika öl­çüsündə deyil, dünya ölçüsündə araş­dırır”. 

Əli NƏCƏFXANLI,

AYB-nin üzvü

Əzizim Elçin. Müstəqil dövlət quruculuğunda bu qədər fəal iştirak etmək kimi çətin bir xoşbəxtlik sənin heç də hər müasirinə nəsib olma­yıb. Belə günlərdə doğma insanlar nə arzu edirlərsə, sənə, əziz dos­tum və qardaşım, onların hamısını arzulayıram.

Oljas SÜLEYMENOV,

qazax şairi

Çox hörmətli Elçin! “Parisdə av­tomobil qəzası” kitabınıza heyran qalmışam. Sizin yumorunuz, sizin fantastik notlarınız və lirik verginiz mənim çox xoşuma gəlir. “Mah­mud və Məryəm” çox sevdiyim və dəfələrlə oxuduğum kitablardan bi­rini - “Min bir gecən”i mənim yadı­ma saldı. Sizin bu əsərinizdə mən Şərqin bütün gözəlliyini, qəddarlığı­nı və ehtirasını tapdım. 

Ümmülbanu,
yazıçı

Elçin dünya ədəbiyyatı dəyərlə­rini, bu sahədəki təcrübəni mükəm­məl şəkildə öz yaradıcılıq labora­toriyasından uğurla keçirən çox maraqlı bir yazıçıdır… Rejissor Devid Perri “Şekspir” pyesini oxu­yub, ona valeh olmuşdu. Onun qu­ruluşunda əsər Londonun Avanqrad teatrında müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyuldu. 

İan PİERTDİ,

ingilis ədəbiyyatşünası

Elçin möcüzələri sevir, o zərif və mehriban nağılçıdır, o kədərli bir sehrkardır, bərq vuran, qızılı, gümü­şü rənglərə üstünlük verən impres­sionistdir...

Lev ANNİNSKİ,

rus tənqidçisi

Alman dilində Elçinin “Mahmud və Məryəm” və “Ağ dəvə” romanla­rını oxumuşam. Onun “Ölüm hök­mü” romanını isə türk dilində oxu­muşam. Məncə, bu roman dünya miqyaslı bir əsərdir. Elçin mənim çox dəyərləndirdiyim azsaylı müasir yazıçılardan biridir.

Henrix FİŞER,

alman şərqşünası

Elçin çağdaş türk ədəbiyyatının böyük nümayəndəsidir. Onun ya­radıcılığı sübut edir ki, sovet rejimi dönəmində də böyük türk ədəbiy­yatının sanballı nümunələrini yarat­maq mümkün olub. Elçinin istedadı rejimin tələblərini üstələyə bilib, in­sanların daxili aləminə ideolojidən kənar olan gur işıq saçmağı baca­rıb...

Professor Mətin Turan 

Böyük nasir və dramaturq, ədəbiyyatşünas və tənqidçi Elçin müasir həyatın, real gerçəklikdəki hadisələrin, sarsıntıların və ümu­miyyətlə, bütün vaqeələrin mahir müşahidəçisi olmaqla bərabər, həm də keçmiş zamanların, dünyanın ilk baxışdan bəlkə də paradoksal görünən əzəli problemlərinin mahir salnaməçisidir.

Dmitri BALAN, 

rumın ədəbiyyatşünası 

Elçin güclü düşüncələrin, incə duyğuların, sarsılmaz sevgilərin ya­zarıdır… Elçini oxumaq Azərbaycan xalqını yaxından tanımaq, Azərbay­canın uzun illər boyu milli-mənəvi dəyərlər və istiqlal uğrunda apardığı müqəddəs mücadiləni öyrənməkdir.

Əbdüllətif BƏNDƏROĞLU,

İraq türkman şairi