Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (BCM) sabiq (2003-2012) prokuroru Luis Moreno Okampo Ermənistana səfər edib. Səfər ABŞ-də fəaliyyət göstərən Həqiqət və Ədalət Mərkəzinin və bütün ermənilərin katolikosu II Qareginin dəvəti ilə baş tutub. Sentyabrın 13-də İrəvan­dakı “İBİS” hotelində Okampo ilə açıq görüş keçirilib. Görüş “Erməni məhbuslara azadlıq” təşəbbüsü tərəfindən təşkil olunub.

Qeyd edək ki, bu səfər və keçiriləcək görüşlə bağlı məlumat bir neçə gün əvvəl yayılmışdı. Təşəbbüskarın və qonağın kim­liyi görüşdə hansı məsələlərin müzakirə olunacağını ehtimal etməyə əsas verirdi. Belə də oldu. Okampo bir çox məsələlərlə bağlı danışsa da və ermənilərə, necə deyər­lər, canıyananlıq edərək xeyli məsləhətlər versə də, diqqəti əsasən Azərbaycanda se­paratçılıq əməlləri törətdikləri üçün həbs edilmiş xunta rejiminin sabiq “qlavar”ları­nın azad olunmasına yönəldib. Təxminən iki saat davam edən açıq görüşdə argenti­nalı dələduz “beynəlxalq ədalətə nail ol­maq və Artsax ermənilərinin geri qayıtmaq hüququnu təmin etmək üçün” ermənilərin əlində rəhbər tuta biləcəyi “yol xəritəsini” təqdim edib. “Erməni hərbi əsirlər” adlan­dırdığı şəxslərin sərbəst buraxılması üçün Azərbaycana təzyiq göstərməyin mümkün yollarından danışıb.

Xaricdəki erməni diasporundan külli miqdarda pul aldığı heç kəsdə şübhə do­ğurmayan Okampo deyib ki, bir neçə ay əvvəl internetdə başlatdığı “erməni məh­buslar”ın azad edilməsi kampaniyası ki­fayət qədər uğurlu olub. “Bu kampaniyanı 32 ölkədən olan ermənilər dəstəklədi, mən ilk dəfə beynəlxalq səviyyədə əməkdaşlıq gördüm” – deyən sabiq prokurorun sözlə­rinə görə, hərəkata təkcə ermənilər deyil, akademik mühitin, universitetlərin nü­mayəndələri də qoşulublar. Diasporun pro­sesə necə töhfə verə biləcəyini soruşduqda, Okampo belə cavab verib: “Səhər yuxudan oyananda sosial şəbəkələrdə COP29 heş­teqi ilə “erməni girovlarını azad edin!” və “erməni soyqırımını dayandırın!” yazın. Bunun özü kifayət qədər güclü bir mesaj olar”.

Onun fikrincə, bu cür ucuz hərəkətlər “ciddi siyasi təzyiq” yarada bilər. Vurğu­layıb ki, indiki mərhələdə bu cür hərəkət­lərə hökumət deyil, məhz erməni xalqı və diaspor təşəbbüs göstərməlidir. O, təklif edib ki, bütün dünya erməniləri öz hö­kumətlərinə müraciət edərək Azərbaycana təzyiq göstərməyə çağırsınlar və separatçı “qlavar”ların azad edilməsinə nail olsun­lar: “Bu, mühüm siyasi proses ola bilər və iqlim konfransı beynəlxalq ictimaiyyəti səfərbər etmək üçün əsas məqamdır”.

Beynəlxalq hüquqa gəldikdə isə Okampo lap ağ edib. Onun sözlərinə görə, beynəlxalq hüquq da ermənilərin tərəfin­dədir. Eyni zamanda, sabiq prokuror Qa­rabağın erməni əhalisinin hüquqlarının qorunmasının vacibliyini vurğulayıb və onun İrəvanda başlarını girləyən hazırkı “qlavarlar”ına geri dönüş planının işlənib hazırlanmasında, eləcə də onların hüquqla­rının Azərbaycan tərəfindən tanınması ilə bağlı danışıqlarda öz yardımını təklif edib.

Başabəla hüquqşünasın fikrincə, 2024-cü il noyabrın 11-22-də paytaxtımız­da keçiriləcək BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası Qarabağ ermənilərin hüquqlarının dəstəklənməsi baxımından beynəlxalq ictimaiyyət üçün ciddi sınaq olacaq.

Ümumiyyətlə, COP29 xaricdəki bir çox azərbaycanofob və islamofob şəxslər kimi Okampo üçün də göydəndüşmə fürsət olub. Xaricdəki varlı-hallı ermənilərin pul kisəsindən asılı olduğu heç kimdə şübhə doğurmayan biri kimi Okampo da ortalığa atılaraq, hələ də istifadəyə yararlı olduğu­nu sübut etməyə, daha çox vəsait qoparma­ğa çalışır. Okampo aldığı pulların əvəzini ödəmək üçün, necə deyərlər, dəridən-qa­bıqdan çıxır.

O, hələ 2024-cü il iyul ayının 23-də özünün saytında ermənilərə açıq məktub ünvanlamışdı. Məktubun girişində hayla­rın ünvanına təriflər yağdıraraq, daha sonra onlara “yol xəritəsi”ni təqdim etmişdi. O, erməniləri COP29-a qədər səylərini bir­ləşdirməyə, mediada və sosial şəbəkələrdə separatçı erməni “qlavar”lara dəstək kam­paniyası başlatmağa çağırmışdı. BMT-nin iqlim konfransını siyasiləşdirərək, onu “erməni məhbuslar”ın azad edilməsi üçün görünməmiş şans hesab etdiyini bildir­mişdi. Yeri gəlmişkən, sentyabrın 13-də İrəvanda keçirilən görüşdə də hansısa yol xəritəsindən danışılıb. Deyəsən, onun əsas işi hüquqşünaslıq etmək yox, yol xəritəsi hazırlamaqdır. Okampo çox belə yol xə­ritələri, daha doğrusu, planlar hazırlaya bilər. Amma onların heç biri həyata keç­məyəcək.

Okamponun qeyd etdiyi bir sıra məsələlərə cavab verməyi zəruri hesab edirik. İlk növbədə beynəlxalq hüquq üzrə mütəxəssis olan bu şəxsin diqqətinə çat­dırmaq istəyirik ki, Qarabağın həm dağlıq, həm də aran hissəsi beynəlxalq hüquqa görə, eləcə də tarixən Azərbaycan torpa­ğıdır. Ermənistan 1990-cı illərinin əvvəl­lərində bu əraziləri silahlı müdaxilə yolu ilə işğal etməyə nail olmuşdu. Amma elə rayonlarımızın bir-birinin ardınca işğal edildiyi 1993-cü ildə aparıcı beynəlxalq orqan olan BMT Təhlükəsizlik Şurası Er­mənistan qoşunlarının işğal olunmuş əra­zilərdən qeyd-şərtsiz çıxarılması ilə bağlı 4 qətnamə qəbul etdi. İndi İrəvanda əyləşib mühazirə oxuyan Okampo yaxşı bilir ki, Ermənistan 30 ilə yaxın dövr ərzində bu qətnamələri icra etmədi. Ölkəmiz 2020-ci ildə Vətən müharibəsinə başlayanda məhz BMT TŞ-nin 4 məlum qətnaməsinə, habelə bir sıra beynəlxalq təşkilatların Azərbayca­nın ərazi bütövlüyü ilə bağlı qəbul etdikləri sənədlərə və tarixi gerçəkliyə istinad edirdi. Nəticədə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etməsi Fransa və bir neçə qatı ermə­nipərəst ölkə istisna olmaqla, dünya döv­lətləri tərəfindən normal qarşılandı. Çünki Azərbaycan məhz beynəlxalq hüquqa uy­ğun hərəkət etmişdi. O beynəlxalq hüquqa ki, Okampo ondan tez-tez bəhs edir.

Maraqlıdır ki, Ermənistan hökumətini təmsil edən şəxslər Okampo ilə təmasda olmayıblar. Hər halda, dünənədək onun baş nazir Nikol Paşinyanın komandasına daxil olan hansısa şəxslə görüşdüyünə dair Hayastanın media resurslarında heç bir məlumat yox idi. Aşkar görünür ki, rəsmi İrəvan Okamponun gəlişindən o qədər də məmnun qalmayıb. “Ermənistanın səsi” qəzetində bununla bağlı dərc edilmiş “Ni­kol Okampoya cavab verdi: biz məhbus­ların azad edilməsini tələb etməyəcəyik, COP29-a gedəcəyik!” sərlövhəli məqalədə deyilir: “Son ay yarım ərzində Okampo bir neçə dəfə erməni xalqına müraciət edib. Reaksiya əsasən diaspor dairələrindən gə­lib. Ermənistan ictimaiyyəti hələ lazımi fəallıq nümayiş etdirməyib. Sentyabrın 13-də İrəvanda BCM-in sabiq prokuroru ilə keçirilən görüş də məhz COP29 başla­mazdan əvvəl “məhbusların” azad edilmə­si üçün geniş hərəkata başlamaq məqsədi güdür. Bu ay yarım ərzində Ermənistanın de-fakto hakimiyyəti Okamponun təklifi barədə bir kəlmə də danışmayıb. Yalnız onun İrəvana səfəri məlum olandan sonra rejimin müxtəlif səviyyəli nümayəndələri öz cavablarını səsləndiriblər. Bu cavablar bir daha sübut edir ki, Paşinyanın dəstəsi istisnasız olaraq Azərbaycanın və Türkiyə­nin maraqlarını təmsil və müdafiə edir”.

Məqalədə daha sonra deyilir: “Birin­cisi, məlum oldu ki, hakimiyyət BMT-nin noyabrda Bakıda keçiriləcək konfransında iştirak etmək niyyətindədir. Nikol və onun hökumətinin üzvləri bu barədə açıq danış­maqdan yayınsalar da, müxtəlif bəyanat­larla ölkəni daha bir sarsıdıcı və rüsvayçı xəbərə hazırlayırlar. İkincisi, rəsmi İrəvan açıq mətnlə bildirir ki, Bakıdan konfransa qədər “məhbusların” azadlığa buraxılması tələb olunmayacaq. Paşinyan komandası konfransa iştirakının şərti kimi bu tələbi irəli sürmək fikrində də deyil”.

Ermənistan parlamentinin sədri Alen Simonyan isə bugünlərdə bildirmişdi ki, “erməni məhbuslar”ın qaytarılma­sı məsələsi İrəvanla Bakı arasında sülh müqaviləsi layihəsində yoxdur. Bundan əlavə o, Ermənistanın COP29-da iştirakı­nın şərti kimi “qlavar”ların qaytarılması məsələsini irəli sürməsi ehtimalını tama­milə rədd etmişdi.

Göründüyü kimi, Ermənistan hökumə­tinin özü separatçı “qlavar”larla bağlı belə bir mövqe tutduğu halda, Okampo kimilər ortaya düşərək yalandan canfəşanlıq edir­lər. Onları dilə gətirən isə ermənilərdən aldıqları pullardır.

Burada bir məqam da var. Dünya ölkələrinin sərhədləri əsasən İkinci Dünya müharibəsindən sonra formalaşıb. 1975-ci il avqustun 1-də Finlandiyanın paytaxtı Helsinkidə Avropanın 33 dövlətinin, ABŞ və Kanadanın dövlət və hökumət başçı­larının müşavirəsində imzalanmış yekun aktına əsasən müşavirə iştirakçıları 10 əsas prinsipi rəhbər tutmalı idilər ki, bunlardan da biri sərhədlərin toxunulmazlığı və döv­lətlərin ərazi bütövlüyü prinsipidir. Yekun aktı imzalandıqdan sonra dünyada döv­lətlərin sərhədlərinin dəyişdirilməsi yaxşı qarşılanmır.

Hazırda dünyanın bir çox ölkələrində, o cümlədən ABŞ-də, Böyük Britaniya­da, İspaniyada, Kanadada, İraqda, lap elə Okamponun vətəndaşı olduğu Argenti­nada separatçı regionlar var. Bu ölkələrin hansı separatçı regiona müstəqillik verib? Təbii ki, heç biri. Bütün ölkələrdə mərkə­zi hakimiyyətlər separatizmə nifrət edir. Bir ölkədə separatçıların qurduğu qon­darma rejimin tanınması “domino effekti” verərək digər ölkələrdəki “sönmüş” sepa­ratizm ocağını da oyada bilər. Bəs elə isə Azərbaycan niyə separatizmlə mübarizə aparmamalı idi? Əslində isə bu, təkcə se­paratizm də deyildi. Bu, Qarabağ separat­çılarına yardım adı altında Ermənistanın ölkəmizə qarşı işğalçılıq müharibəsi idi.

Rəsmi İrəvan işğalçı müharibəsini uy­durma “Qarabağ xalqının öz müqəddəratını təyinetməsi” adı ilə pərdələmişdi. Ölkəmi­zin Ermənistanı məğlub etməsindən sonra Qarabağdakı separatçı rejimin başçılarını həbs etməsi isə tam qanunauyğun, məntiqli və atılması zəruri olan addım idi. Separatçı “qlavarlar”ın həbsi və rejimin buraxılması başlanılan işin sona çatdırılması demək­dir. Bu mənada dünya ölkələrində də Ar­kadi Qukasyanın, Bako Saakyanın, Araik Arutyunyanın, Ruben Vardanyanın və di­gərlərinin həbsi anlayışla qarşılanır. Necə ki, 44 günlük Vətən müharibəsi anlayışla qarşılanmışdı...

Səxavət HƏMİD
XQ