Rusiyanın mövqeyi və üçtərəfli bəyanatın məntiqi

Prezident Vladimir Putinin ölkəmizə səfəri əsnasında Moskva bəyan etdi ki, Bakı-İrəvan münasibət­lərinin nizamlanması baxımından əsas mənbə Azərbaycan, Rusiya və Er­mənistan liderlərinin üç­tərəfli bəyanatlarıdır. Bu barədə Putin özü də söz açdı. Bu bəyanatlarda isə Qarabağın erməni əhali­si barədə heç nə yoxdur. Yəni, sənədlərdəki hansısa müddəa onları ayrıca tə­bəqə kimi görməyə imkan vermir.

Ancaq neçə vaxtdır Ermənistan haki­miyyəti və ona yaxın dairələr Qarabağ er­məniləri və “Azərbaycan tərəfindən həyata keçirilən etnik təmizləmə” mövzularını tirajlayırlar. Bu məsələdə Moskvaya qarşı ittihamlara gəldikdə, onlar əvvəl də olub və indi də var. İttihamla üzləşən Rusiyanın dövlət təmsilçilərindən biri də ölkənin Xa­rici İşlər Naziriliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarovadır. 

Əvvəlcə onu bildirək ki, Ermənistan iqtidarının üçtərəfli bəyanat məntiqindən uzaqlaşdığına şübhə yoxdur. Bununla bağlı ona, yumşaq desək, müxtəlif iradlar bildirilib. O cümlədən, Rusiya da narazı­lığını dəfələrlə ifadə edib. Ancaq iki ma­raqlı məqam var. Birincisi, İrəvan rəsmi şəkildə üçtərəfli bəyanatlardan imtina et­məyib. İkincisi, Moskva hələ də ümidlidir ki, erməni iqtidarı həmin sənədlər üzərinə qayıdacaq. 

Mariya Zaxarovanın ənənəvi brifinq zamanı mövzuya dair bildirdiklərində də iki mühüm məqam var. Əvvəla, hiss olu­nur ki, Kreml üçtərəfli bəyanat məsələsin­də İrəvanı sıxır və ondan müsbət, yaxud mənfi yönümlü hansısa cavab almaq istə­yir. Digər tərəfdən, Moskvada ermənilərin nazı ilə oynamaq limitinin tükəndiyi də gö­rünür. Vəziyyət qarışıqdır. Yəni, həm ümid var, həm də limit tükənib, habelə əsəblər tarıma çəkilib. 

M.Zaxarova üçtərəfli bəyanatlardan uzaqlaşmağın təhlükəliliyi amilini qabar­dır. Deməli, Kreml öz egidasından kənar heç bir həll variantını qəbul etməyəcək. Bu məqamda erməni jurnalistin xanım sözçü­yə sualı təxminən belədir: “Siz öz danış­dığınıza inanırsınız? Başqa sözlə desək, Rusiya hələ də üçtərəfli bəyanatların eti­barlılığı qənaətindədir?” 

Zaxarovanın cavabı: “Bəli, biz Rusi­ya, Ermənistan və Azərbaycan liderlərinin həmin dövrdə əldə olunmuş üçtərəfli razı­laşmalarından çıxış edirik. 2020-ci ildən 2022-ci ilə qədər olan bu bəyanatlar Er­mənistan–Azərbaycan barışığının əsasını təşkil edəcək. İnanırıq ki, bunun alternativi yoxdur”.

Ümumən, diqqətə çatdırdıqlarımız həm də Zaxarova ilə erməni jurnalistlər arasında gərginləşən epizodlardır. Yeri gəlmişkən, son aylar belə epizodların sayı çoxalıb. Hiss olunur ki, erməni jurnalistlər həm üçtərəfli bəyanat məntiqini, həm də ümumən əsl mahiyyəti anlamır, yaxud an­lamaq istəmir və sualları ilə Zaxarovanın timsalında Rusiyanın Ermənistana qarşı haqsız davrandığı təəssüratı formalaşdır­maq məqsədi güdürlər. 

Əvvəldə də vurğuladığımız kimi, Moskva Qarabağ erməniləri və “Azər­baycan tərəfindən həyata keçirilən etnik təmizləmə” mövzuları üzrə də haqsız davranmaqda ittiham olunur. Məsələn, erməni media təmsilçiləri Zaxarovadan Moskvanın “Azərbaycanın Qarabağda apardığı etnik təmizləmədən” sonra 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli bəyanatı etibarlı hesab edib-etmədiyini soruşurlar. Nəzərə alsaq ki, Ermənistan hakimiyyəti və onun Qərbdəki havadarları haqqında bəhs etdiyimiz “etnik təmizləmə” şousu ətrafında ajiotajı artırıblar, əslində, Zaxa­rovaya da mövcud xüsusda qıcıqlandırıcı sualın ünvanlanacağını proqnozlaşdırmaq mümkün idi. 

M.Zaxarovanın cavabları erməni icti­mai rəyini əməlli-başlı əsəbləşdirib. Rusi­ya rəsmisi məsələnin artıq neçənci dəfədir gündəmə gəldiyini xatırladıb. O deyib ki, etnik təmizləmə xüsusunda heç bir fakt yoxdur: “Yaxşı, bilirsiniz, etnik təmizləmə ilə bağlı mövzunu artıq müzakirə etmi­şik. Hörmətli beynəlxalq təşkilatlar bu məsələyə dair hansısa nəticəyə gəliblər? Altı ay əvvəl biz bunu müzakirə edəndə belə, etnik təmizləmə ilə bağlı beynəlxalq təşkilatların və ya beynəlxalq təşkilatda ça­lışan ekspertlərin qələmindən çıxan bir qə­rar və ya bir qiymət mənə verə bilmədiniz. Əgər varsa, mənimlə paylaşın”.

Bəli, Zaxarovanın cavabları onu da deməyə əsas verir ki, Qarabağ ermənilə­rinin qayıdışını istəməyən Ermənistan hakimiyyətidir. Xatırladaq ki, bir müddət əvvəl baş nazir Nikol Paşinyan məsələ ilə bağlı söz açarkən, indiki durumda geri dönüşün mümkünsüzlüyünü vurğulamış­dı. Axı rəsmi İrəvanın tələbi var: Qarabağ ermənilərinə beynəlxalq təhlükəsizlik tə­minatı verilsin. Elə bir təminat ki, onları imtiyazlı təbəqə kimi göstərsin, beləliklə Azərbaycan yurisdiksiyası heçə sayılsın və gələcəkdə bölgə ilə əlaqədar iddialar irəli sürmək üçün tutacaq yer olsun. 

M.Zaxarova bunları bildirməsə də, onun məsələ ilə əlaqədar N.Paşinyanın mövqeyi üzərində dayandığı aydındır: “Nikol Paşinyan bunu necə görür? Bunun üçün ətraflı proqram varmı? Məsələn, mən Azərbaycanın əhalinin qaytarılması təklifi ilə yayımladığı proqramı görmüşəm. Siz bunu başqa cür adlandıra bilərsiniz. Belə bir proqramı Azərbaycan tərəfi təqdim etdi. Əgər Ermənistanın baş nazirinin tər­tib etdiyi hansısa proqram varsa, mən də ona baxıb, sonra şərh verməkdən məmnun olaram. Niyə başqa dövlətin nümayən­dəsindən soruşursunuz ki, biz bunu necə görəcəyik?”

M.Zaxarova bir yandan başqa döv­lətin təmsilçisi kimi, Qarabağın erməni əhalisinin bölgəyə qayıdışı məsələsində ona sual ünvanlanmasının düzgün olma­dığını bildirir, digər tərəfdən isə bütün problemlərin üçtərəfli bəyanatlar xüsu­sunda həllinin mümkünlüyü üzərinə qa­yıdır. Düşünülə bilər ki, yanaşmada təzad var. Əslində isə Rusiya XİN-in təmsilçisi detalları deyil, ümumilikdə, prosesi əsas götürmənin tərəfdarıdır. Dolayısı ilə o, erməni jurnalistləri boş-boş danışıqlardan uzaq durmağa, vəziyyəti düzgün qiymət­ləndirməyə çağırır. Necə də çağırmasın. Axı, vaxtilə həmin Rusiyanın Qarabağdakı sülhməramlıları idi bölgə erməniləri üçün hər şeyi edən. Hələ separatçılara silah-sur­sat daşınmasına göz yumulmasını bir kə­nara qoyuruq. Ermənistanda buna qiymət verildimi? Xeyr! Deməli, indi Qarabağın erməni əhalisi ilə bağlı Moskvaya yönələn mənəvi məsələlərin qabardılması mənasız­dır. Həmin əhalinin bölgəyə qayıtmaması kimi, ərazidən çıxmasını da istəyən Ermə­nistan hakimiyyəti olub. Paşinyan iqtidarı Qarabağ avantürasının davamını Rusiya­da deyil, Qərbdə görməyi üstün tutmuşdu və yenə eyni mövqeyindədir. Zaxarova bunu diplomatik tərzdə bildirir və bütün məsələlərin bir-biri ilə bağlılığı amilini qa­bardır: “Biz tərəfləri bu problemin həllinə təşviq edirik. Lakin başa düşdüyünüz kimi, aktual məsələlər üzrə əldə edilmiş razı­laşmaları həyata keçirmədən bunu etmək, yəqin ki, kifayət qədər çətindir”.

Ə.RÜSTƏMOV
XQ