Biz diqqətimizi xalqı­mıza, ölkəmizə yönəltdik, dedi-qodulara, Avropa Par­lamentində və ya Avropa Şurasında hansısa bəyanat­lara fikir vermədik.

İlham ƏLİYEV,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

III MƏQALƏ

İnformasiya savaşının yeni mərhələsi

Azərbaycan Prezidentinin Şuşadan yeni səslənişləri dövlətin regionda geosiyasi du­ruşunu, multiregional miqyasda isə əsas məqsəd və niyyətlərini yaxşı ifadə edir. Bu baxımdan İlham Əliyevin KİV-i regionda və Azərbaycanda baş verən hadisələrə ob­yektiv yanaşmağa dəvət etməsi informasiya savaşında yeni mərhələnin başlanğıcıdır. Bu mərhələ öncəki dövrlərdən asan deyildir. Əksinə, daha məsuliyyətli və fəal olmağın zamanıdır. Dövlət başçısı bu məqamı müxtə­lif kontekstlərdə dəfələrlə təkrar edir. Çünki yeni mərhələnin özəlliyini, əhəmiyyətini və Azərbaycan dövlətinin qarşısına qoyduğu məqsədlər baxımından onun strateji dəyərini izah edir. 

Bəs yeni mərhələnin hansı özəllikləri var? Azərbaycan cəmiyyətindəki informasi­ya prosesləri göstərir ki, kənar təsirlər özü­nün fərqli tərzinə qədəm qoymuşdur. İndi informasiya müharibəsi aparanlar həm təsir üsullarını, həm də onun dərəcəsini yeniləş­dirmişlər. Təsir üsullarında, əsasən, cəmiy­yətin daxilindəki əhval-ruhiyyəni dövlətçilik əleyhinə dəyişməyə yönəldilmişdir. Onlar dolayısı ilə dövlətin başçısına və xalqın lide­rinə inamsızlıq yaratmağa istiqamətlənmiş­dir. Lakin bunu sosial məsələlər kontekstində reallaşdırmağa çalışırlar ki, bu da əsl niyyəti maskalamağa xidmət edir. 

Preventiv informasiyalar və təxribatlar

“Preventiv” termininin latın və fransız­cada mənası “xəbərdaredici”, “önləyici”dir. Hər hansı bir prosesi ya önləməyə cəhd et­mək, ya da onu başqa istiqamətə yönəltmək məqsədi ilə informasiya müharibəsində də is­tifadə olunur. Adətən, preventiv informasiya­lar birbaşa hədəfə yönəldilmir – ona ən yaxın olan məqamlara istiqamətlənir ki, bu da se­çilən hədəfin ətrafında nəzərdə tutduğu infor­masiya mühitini korlamaq məqsədini daşıyır. 

Burada təhlükəli cəhət informasiya mü­hitini təhrif etmək və ya reallığa uyğun ol­mayan kontekstdə süniləşdirməklə, zəncir­vari olaraq cəmiyyətdə rəyi dəyişə bilmələri ilə bağlıdır. Azərbaycan Prezidenti Şuşadakı tədbirdə bu cür informasiyaların mümkün nə­ticələrini dəqiq ifadə etmişdir. İlham Əliyev demişdir ki, natamam, qeyri-dəqiq informa­siyalar elə olur ki, “gündəlik həyatımıza çev­rilir”. Onun nəticələrindən biri də belə növ si­tuasiyalarla mübarizə aparmağın çətinliyi ilə əlaqəlidir. Onda belə təxribatçı informasiya­lara qarşı həqiqi informasiyalardan preventiv yararlanmaq səmərəli ola bilər. Bunun üçün isə dəqiq önləyici tədbirlər və informasiyaları təbliğ etmək mexanizmləri işlənməlidir.

İndi Azərbaycan cəmiyyətində preventiv informasiya savaşının əlamətləri vardırmı? Bizcə, onu bir neçə istiqamətdə müşahidə etmək olar. Son zamanlar cəmiyyətdə sosi­al-psixoloji problemlərin artdığı təəssüratı yaratmaq üçün müəyyən qaydada seçilmiş informasiyaları yaymağa çalışırlar. Ayrı-ayrı adamların şəxsi həyatından yalnız neqativ xarakterli informasiyanı seçir və özlərinə sərf edən məzmunda yayırlar. Adətən, bu kimi cəhətlər Azərbaycan ailəsində ona xas olma­yan halların xüsusi kəskinliklə tədqimatında özünü göstərir. Bir neçə milyonluq ailələrdən müsbət əhval-ruhiyyə yaradan faktları deyil, mənbəyi bəlli olmayan neqativliyi təqdim edirlər.

Məsələn, azərbaycanlı gənc oğlan və ya qızın cəmiyyətdə kifayət qədər müsbət hərəkətləri olur. Onlardan ötəri yazırlar. Azərbaycan ailəsinin başçısının öz həyat yol­daşı və övladları üçün fədakarlıq nümunələ­rinin sayı-hesabı yoxdur. Bu informasiya nümunələrinə də nadir hallarda rast gəlinir. Əvəzində isə “şok” adı ilə valideynin öz övladlarına əl qaldırmasından, ailə xəyanət­lərindən, bəzi məşhurların həyatının neqativ tərəflərindən bol-bol yazırlar.

Başqa bir istiqaməti xüsusi olaraq dövlə­tin polisinə qarşı təxribatçı informasiyaların yayılması təşkil edir. Çox müxtəlif qondarma situasiyalar təsvir edirlər və polisi günahkar çıxarmağa çalışırlar. Araşdırmalar isə tamam başqa reallığı ortaya qoyur. 

Son zamanlar Azərbaycanın bölgələri arasında intriqa yaratmağa belə yönəlmiş qondarma informasiyalara yer verilir. Həmin növdən yaxın keçmişdə 6-7 ay bundan öncə ABŞ-də baş vermiş bir cinayət hadisəsini anti–Azərbaycan ruhda yenidən informasi­ya məkanına çıxarmışlar. Orada yazırlar ki, bir regiondan olan filankəs başqa regiondan olan iki soydaşımıza zərər yetirmişdir. Belə çıxır ki, zərər görənlər soydaşımızdır, o birisi deyil. Bu kimi primitiv üsul bəzən insanların şüuruna pis təsir edir. 

İndi Azərbaycanda tanınmış mədəniy­yət (əsasən musiqi) adamlarının şəxsi həyatı haqqında cəmiyyətin ruhuna uyğun olmayan tərzdə informasiyalar verirlər. Yenə də həmin “şok” və ailə ənənələrinə uyğun olmayan mə­lumat. Filan müğənni və ya aktyor ailə qur­mur, lakin sevgili olmaqdan şaddır. Və yaxud bir uşaq dünyaya gətirir, lakin atası...bilinmir. 

Sözün həqiqi mənasında, bunları yazmaq bir azərbaycanlı üçün çox ağırdır. Lakin buna bənzər informasiyaları son zamanlar çox hal­landırırlar və bu da zəncirvari olaraq insanla­rın psixologiyasına təsir edə bilər. 

Hətta dilimizə böhtan atırlar. Onu təhrif edirlər. Danışıqda və yazıda xarici ifadələr­dən elə istifadə edirlər ki, elə bil təmiz Azər­baycan dili elə belə olmalıdır. Bir zamanlar Anadolu kəlmələrinə üsyan edənlər indi lal-kardırlar. Adət-ənələrimizə dil uzadanla­rın qınağına az rast gəlinir. Məqsəd nədir? Son məqsəd cəmiyyətdə insanların bir-birinə inamsızlığını yaratmaqdır. Bu proses ge­nişlənəndə insanlar bir-birinə qarşı aqressiv olurlar, çünki KİV-dən aldığı məlumatlara görə, vətəndaş qarşısına çıxanı ləyaqətsiz, fırıldaqçı, topluma, millətə, doğru insanlara düşmən olan birisi kimi görürlər. Buna görə də hər sözə aqressiv reaksiya verə bililər ki, bu da intriqalara, ixtilaflara səbəb olur. Hətta, bütöv cəmiyyətdə belə bir əhval-ruhiyyəni yaratmaq üçün ən yeni elmi istiqamətlərdən də (məsələn, nanopsixologiyadan) istifadə edə bilirlər. Həmin elmdə qondarma “infor­masiya memləri” (xüsusi psixoloji kodlar) yaradırlar və incə üsullarla insanların beyin­lərinə yeridirlər. Bu, uğurlu olsa, cəmiyyətin psixoloji durumu təhrif olur ki, onda da artıq gecdir. 

Beləliklə, preventiv təxribatçı informa­siyaların təsiri cəmiyyətin bütövlüyü baxı­mından faciəvi ola bilər. İlk baxışdan lokal məişət hadisəsi kimi görünən hadisə qəfil bütün cəmiyyətim problemi səviyyəsinə yük­sələ bilər. 

Regional miqyasda dezinformasiya ilə mübarizə

İndi Cənubi Qafqazda konkret bir cəmiy­yətdə parçalanma və başqa dağıdıcı tenden­siyalar yaratmaqla kifayətlənmirlər. Çünki İlham Əliyev faktiki olaraq region miqyasın­da bir geosiyasi düzən, qayda və əməkdaşlıq mühiti yarada bilmişdir. Şuşada məsələnin bu tərəfinə işarə edən Azərbaycan Prezidenti de­mişdir: “Region ölkələri ilə sıx əlaqələr bizə iqtisadi problemlərin böyük əksəriyyətini həll etməyə imkan verdi”. Bunun da kökündə Azərbaycan Prezidentinin yeritdiyi regional siyasət dayanır. Çünki Azərbaycan “qarşılıqlı hörmət, qarşılıqlı anlayış, qarşılıqlı maraqla­rın gözlənilməsi və uzun əsrlər boyu xalqla­rımız arasında əlaqələrə əsaslanaraq münasi­bətləri formalaşdırır”. 

Əlbəttə, bunları bizə dost olmaq istəməyən dairələr də görür və mənasını anla­yırlar. Onlar başa düşürlər ki, Cənubi Qafqaz yalnız geosiyasi deyil, həm də müxtəlif xalqların birgə yaşadığı məkan kimi dəyişir. Cənubi Qafqazın lideri dövlətləri, xalqları birləşdirir və faktiki olaraq burada yeni ta­rix başlayır. Deməli, bu prosesin qarşısını almaq üçün Lideri gözdən salmaq, ona qarşı inamsızlıq yaratmaq lazımdır. Həmin məqsəd daxilində də yerli xalqlar arasında yeni int­riqalar meydana gətirmək, tarixi təhrif etmək, birinin digərlərindən daha üstün olduğu qə­naətini yaratmaq, əməkdaşlığın xalqa xeyri olmadığı təəssüratı formalaşdırmaq və digər məkrli niyyətlər yer almaqdadır. 

Buna bir neçə dəfə cəhdlər oldu. Məsələn, Azərbaycanla Gürcüstan arasında mədəniy­yət sahəsində (sərhəddəki kilsə məsələsi), məişət səviyyəsində (Dmanisidə svanlarla azərbaycanlıların savaşını təşkil edib, onu internetdə yaymaq) və digər cəhdləri xatırla­maq olar. 

Azərbaycanla Ermənistan arasında qar­şılıqlı etibarsızlıq və inamsızlığı alovlandır­mağa yönəlmiş saysız-hesabsız addımları hər kəs görür. Kənardan çalışırlar ki, bu iki xalq bir-biri ilə heç vaxt anlaşmasın, daim düş­mən kimi qalsın. Onlar bilirlər ki, bu yolda ən böyük əngəl İlham Əliyevin liderlik mə­harətidir. 

İndi regional miqyasda vəziyyəti məcra­sından çıxarmaq üçün Gürcüstanda, Rusiya­da və İranda azərbaycanlılara qarşı təxribat törədə bilərlər. Xüsusilə, Rusiya və Gürcüs­tan bu aspektdə daha həssas bir nöqtəyə gəl­mişlər. Rusiyada dini radikalizmdən istifadə edə bilərlər. Gürcüstanda isə avropapərəstlər­lə rusiyapərəstlərin savaşında azərbaycanlı­lardan müəyyən məqsədlə vasitə kimi istifa­də etməyə cəhdlərin edilməsi istisna deyildir. 

Bunların fonunda Ermənistanı müəyyən hərbi-ideoloji təxribata sövq edib, regional etibarsızlıq mühiti yarada bilərlər. İnforma­siya savaşının başqa növlərindən də istifadə istisna deyildir. 

Bütün bunlar Azərbaycan Prezidentinin Şuşadan etdiyi xəbərdarlıqların nə dərəcə­də əhəmiyyətli olduğunu təsdiqləyir. İlham Əliyev üçün informasiya müharibəsinin yeni mərhələsi regional və multiregional miqyas­da həyata keçirdiyi inteqrasiya, əməkdaşlıq, sülh, barış və təhlükəsizlik proqramlarının qarşısına çıxarılan əngəlləri aşmağı ifadə edir. 

Yenə də ön cəbhədə

Şuşadakı dialoq yeni mərhələnin ön cə­bhəsində KİV nümayəndələri ilə Prezidentin ilk ünsiyyəti oldu. Azərbaycan Prezidenti yeni tarixi mərhələdə informasiya sferasında qarşıda duran aktual məsələləri aydınlaşdırdı. Bu prosesdə Azərbaycanın rolunu ifadə etdi. Qərbin də siyasi dairələrində Azərbaycanı anlamağa çalışan qüvvələrin artdığına işarə verdi. İlham Əliyev dedi: “Vaxt keçdikcə Qərbdə siyasi dairələrdə reallıq daha çox üzə çıxır və Azərbaycana bərabər tərəfdaş kimi yanaşılır”. Bu o deməkdir ki, informasiya müharibəsində keyfiyyətcə yeni dinamika meydana gələ bilər. Artıq Azərbaycanın dün­yada dostları kifayət qədərdir və onlar yeni informasiya savaşı mərhələsində İlham Əli­yevə dəstək verə bilərlər. Bu da KİV üçün yeni nikbinlik mənbəyi ola bilər ki, prosesləri daha obyektiv işıqlandırmaqdan çəkinməsin­lər. 

Bunun fonunda İlham Əliyev qonşu bö­yük dövlətlərin də Azərbaycana münasibəti­nin müsbət mənada ciddi dəyişdiyini jurna­listlərə çatdırdı. Dövlət başçısı ifadə etdi ki, “Rusiya ilə ikitərəfli münasibətlərdə həll olu­na bilməyən məsələ mövcud deyildir”. Tür­kiyə ilə strateji müttəfiqliyin səviyyəsi mə­lumdur, təkrara ehtiyac yoxdur. İranın yeni hakimiyyətinin isə Azərbaycana münasibəti­nin müsbətə doğru dəyişəcəyinə inananlar az deyildir. 

Deməli, dövlət başçımızın regional və multiregional miqyasda dezinformsiya halla­rı ilə uğurlu mübarizə aparması üçün lazım olan siyasi-informativ kontent artıq forma­laşmaqdadır. 

Bu fonda Prezident İlham Əliyevin yeni mərhələ üçün əsas faktorları xüsusi qeyd etməsi çox əhəmiyyətlidir. Həmin faktorlar ksenofobiya, islamofobiya və yeni müstəm­ləkiçiliklə mübarizənin davam etməsi və COP29-la bağlı ifadə etdiyi tezislərlə əlaqə­lidir. Vurğulanan bu məqamlar Azərbaycan liderinin yeni mərhələdə multiregional miq­yasda dezinformasiya ilə mübarizəsinin əhə­miyyətli özəlliklərini əks etdirir.

(ardı var)

Füzuli QURBANOV,
XQ-nin analitiki, fəlsəfə elmləri doktoru