Ekspertlər hesab edirlər ki, İrəvan öz orbitinə qayıtmağa başlayıb 

Şübhə yoxdur ki, rəsmi İrəvan sülh sazişinə imza atandan sonra Cənubi Qafqazda tamamilə fərqli, yeni geosi­yasi durumun şahidi olacağıq. Rəsmi Bakı dəfələrlə regionda əbədi sülhün yaranmasının zəruriliyini önə çəkib. “Qafqaz evi” təşəbbüsünü ilk dəfə irə­li sürən məhz Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev olub. Cənab Prezident maraqlı aktorlara ünvanladığı mesaj­larında bölgənin inkişafının qonşular arasındakı sülh və əmin-amanlıqdan keçdiyinə əminliyini ifadə edib. 

Azərbaycan üç ildir sülh təşəbbüsü ilə çıxış edir və bu zaman Cənubi Qafqaz ölkələri arasında əməkdaşlığın ən doğ­ru yolunun üçtərəfli formatdan keçdiyini sözdə deyil, artıq əməldə sübuta yetirir. Bölgədə bütün istiqamətlər üzrə müna­sibətlərin normallaşma prosesinin məhz region çərçivəsində həllinə tərəfdar olan Bakı “3+3” platformasının iştirakçılarına strateji müttəfiqliyə söykənən dostluq və əməkdaşlıq təklifini israrla təkrar edir. Dövlətimizin başçısının bəyan etdiyi bu çərçivədə əməkdaşlıq Cənubi Qafqazda yeni etimad mühiti yaradacaq, region­daxili və qitələrarası layihələrin gerçək­ləşməsinə yol açacaq. Bu modelin bir tər­kib hissəsi də Ermənistan ola bilər.

İki ölkə arasında sülhün ilkin işartı­sı sayılan delimitasiya işləri nəticəsində Ermənistanla 12,7 kilometr uzunluğunda sərhəd xətti müəyyən edildi, Qazax rayo­nunun anklav olmayan 4 kəndi – Bağa­nıs Ayrım, Aşağı Əskipara, Xeyrımlı və Qızılhacılı Azərbaycana qaytarıldı. Dörd gün bundan əvvəl bir güllə atılmadan, qarşılıqlı anlaşma yolu ilə həmin ərazi Azərbaycan Dövlət Sərhəd Xidmətinin nəzarətinə keçdi. Bu uğur faktını bölgə və bölgəətrafı ölkələr razılıqla, məm­nunluq hissi ilə qarşıladılar. Bəs, Cənubi Qafqazda korporativ maraqlarından hələ də əl çəkmək istəməyən kənar güclər bu mini–sülhə necə yanaşdılar? 

İsrailli publisist, İsrail Jurnalistlər İttifaqının beynəlxalq əlaqələr komis­siyasının rəhbəri Rostislav Qoltsma­nın fikrincə, Ermənistanın Azərbaycan kəndlərini qaytarması sevindirici hadisə­dir və belə qənaətə gəlməyə imkan verir ki, İrəvan Fransaya tərəf getmir, öz or­bitinə qayıdır: “Və bunlar, ümumiyyətlə, fərqli məsələlərdir. Çünki, Avropa İttifaqı­nın qəbul etdiyi əməkdaşlıq prinsiplə­rindən biri “qonşularla sıfır problemi”dir. Ermənistan isə reallıqda bu qaydaları nəzərə almalıdır. Mən şadam ki, Ermə­nistan Bakı ilə sülh danışıqlarını ikitərəfli formatda aparmağın daha doğru yol ol­duğunu anlamağa başlayıb. Bu arada Bakı öz strategiyasını qurarkən artıq çox gözəl başa düşürdü ki, ən etibarlı yol heç bir “həmsədrlər”, “vasitəçilər” olmadan yalnız özünə güvənməkdir. Məhz tərəflər arasında birbaşa dialoq, onların səylə­ri, əslində, sülh danışıqlarını arzuedilən nəticəyə gətirib çıxara bilər. Bu konteks­tdən yanaşanda İsrailin 1949-cu ildə Negevi azad etməsi ilə bağlı oxşar təc­rübəsini xatırlatmaq istərdim. O zaman əməliyyatdan dərhal sonra məsələyə beynəlxalq vasitəçilər müdaxilə etdilər. Onlar Negevin əvvəllər Misir tərəfindən işğal olunduğunu tamamilə unudaraq, bu məsələyə müdaxilə etməyə başladılar. Vasitəçilər əllərini yelləyərək qoşunların çıxarılmasını tələb edərək, bu ərazilərin statusunun dinc danışıqlar və beynəlxalq vasitəçilik yolu ilə həll olunacağına söz verdilər. Amma İsrailin o zamankı baş nazir Ben-Qurion açıq şəkildə bəyan etdi ki, biz artıq öz torpaqımızı azad etmişik və bunu beynəlxalq vasitəçilər olmadan davam etdirəcəyik”. 

Daha sonra bosniyalıların misalını xatırladan yəhudi ekspert onlar özləri hü­cuma keçənə, öz torpağında olduqlarını sübut edənə qədər, nədənsə danışıqlar prosesi çərçivəsində heç bir qərar ve­rilmədiyini vurğuladı. Onun fikrincə, bu, ən optimal variant və düzgün qərardır. Beynəlxalq hüququn qayda və prinsiplə­rinə uyğun üsullarla İrəvana təzyiqlərini davam etdirən, onun inadkarlığını zər­gər dəqiqliyi ilə düşünülmüş arqument­lərlə sındıran Azərbaycan bu nəticəni zəhmətin və uğurlu diplomatik fəaliyyə­tin təntənəsi kimi qeyd etməlidir: “İlham Əliyev bəyanatlarında ardıcıl və məsuliy­yətlidir. O, hər zaman bir şeyi nümayiş et­dirir – Azərbaycan başladı işi mütləq son qələbəyə qədər başa çatdırır. Azərbay­canın dörd kəndinin qaytarılması sübut edir ki, Bakı məhz xoş məramı, ədalətli mövqeyi nəticəsində, heç bir təcavüz və zorakılıq olmadan regionda sülhün bər­pasına addım-addım irəliləyir”.

*** 

“Bakı Qazax rayonunun kəndlərini geri qaytarmaqla ermənilərdə problemlə­rin danışıqlar yolu ilə həll edilə biləcəyinə inamını formalaşdırdı. İnanmaq istərdim ki, tezliklə bütün Cənubi Qafqaz xəritədə münaqişə ocağı, qaynar nöqtə kimi deyil, sülhün, anlaşmanın, qarşılıqlı fayda gə­tirəcək siyasi qərarların qəbul ediləcəyi regiona çevriləcək”.

Bu sözlərin müəlifi, Azərbaycan xalqı­nı və Prezident İlham Əliyevi parlaq qan­sız diplomatik qələbə münasibətilə təb­rik edən qazaxıstanlı politoloq, siyasi elmlər namizədi Şarip İşmuhamedov dörd kəndin qaytarılmasını bir ilin deyil, bəlkə də, arxada qalan otuz ilin sınaq və səhv üsullarının, Azərbaycanın hərbi-si­yasi strategiyasının təkamülünün nəti­cəsi hesab edir: “Bakı nümayiş etdirdi ki, bu cür yanaşma nəinki mümkün, həm də son dərəcə effektivdir. O, həm regional, həm də beynəlxalq miqyasda dövlətlər arasında bu qəbildən olan mübahisəli məsələlərin həlli üçün yeni nümunələr ortaya qoyur. Bu mənada sərhəddə əldə edilən uğur hər zaman problemlərin zo­rakı üsullarla deyil, sülh yolu ilə həlinin tərəfdarı kimi çıxış edən İlham Əliyevin siyasi strategiyasının təntənəsidir”. Sül­hün, ən azı, belə bir formulla əldə oluna biləcəyini göstərən qazaxıstanlı politoloq Bakı bununla diqqəti iki ölkə arasında vasitəçisiz, birbaşa danışıqlar prosesini pozmağa, bu sülh formuluna müdaxiləyə, bölgədə yeni gərginliyin yaranmasına çalışanları əməlli–başlı məyus etdiyinə yönəltdi: “Həmin qüvvələr bölgədə yal­nız öz maraqlarını güdürdülər. Fransa və öz ambisiyalarından çıxış edən Qərbin digər “oyunçu”ları indi tamamilə işsiz qa­lıblar. Üstəlik, sülh gündəmindən narazı bədxahların Cənubi Qafqaza müdaxiləsi mümkünsüz hala gəlib”. 

***

Mövzu ilə bağlı “XQ”-yə açıqlama verən Qərbi Kaspi Universitetinin pro­fessoru, politoloq Fikrət Sadıxov qeyd etdi ki, Azərbaycanın bölgənin aparıcı dövlətinə, güc mərkəzinə çevrilməsini bir çox böyük dövlətlər də etiraf edirlər: “Öz torpağını işğaldan azad edən ölkə kimi tanınan Azərbaycan həm də bölgə­də və dünyada sülhpərvər təşəbbüsləri ilə gündəmdədir. Amma qonşu Ermə­nistanda baş verən son proseslər onun zəifliyinin göstəricidir. Biz siyasi, iqtisadi, hərbi potensialımızı artırmaqla yanaşı, bölgənin digər ölkələrin əlimizi uzatmağa hazırıq. Azad etdiyimiz torpaqlarımızda aparılan genişmiqyaslı bərpa-quruculuq işləri Azərbaycanın yalnız inkişafa doğru getdiyinin bariz sübutudur. Yalnız sülhə yönəlik inkişafımızın bundan sonra da davam edəcəyinə heç bir şübhə ola bil­məz. Aydın məsələdir ki, Bakının bütün sahələrdə qazandığı uğurlar, sülhə doğ­ru atdığı addımlar bir sıra güclərdə qıcıq yaradır, Azərbaycana qarşı təzyiqləri ar­tırır. Əslində, bunun özünü təbii proses kimi qəbul etməliyik. Çünki, bədxahları­mız bizi qüdrətli, bölgənin aparıcı ölkə­si kimi qəbul etməyə çətinlik çəkirlər”. Tanınmış politoloq, eyni zamanda, Azərbaycanın özünün təhlükəsizliyini tam təmin etməklə bərabər, bölgənin də sülh coğrafiyasına çevirmək üçün əlin­dən gələni edəcəyinə əminliyini bildirdi. Ümid etmək istərdik ki, son üç ildə başı daşdan-daşa dəymiş rəsmi İrəvan bun­dan sonra onu təmənnalı və riyakar oyunlara cəlb etməyə çalışan qərbli “tərəfdaşlarının”, bəzi beynəlxalq güc­lərin, xüsusən də Fransa kimi dövlətin əlində alət olmağa razılaşmayacaq. Er­mənistan isteblişmenti, nəhayət, anlama­lıdır ki, xalqı düşdüyü səfalət və fəlakət girdabından çıxarmağın yolu sülhdən, əmin-amanlıqdan və qonşuları ilə əmək­daşlıqdan keçir. Bu, Bakının təklif etdiyi sülhə aparan yeganə yoldur. 

İmran BƏDİRXANLI
XQ