Nikolun Qarabağ avantürasına və qonşulara qarşı ərazi iddiasına sözardı

Ermənistanda konstitusiya islahatları ilə bağlı məsələ ətrafındakı söz-söhbətlər səngimir. Əksinə, diskussiyalar zaman keçdikcə daha kəskin xarakter alır. Belə bir durumda mövcud təşəbbüsü irəli sürən baş nazir Nikol Paşinyan, müəyyən mənada, tək görünür. Necə deyərlər, döyüşdə tək qalan isə heç də həmişə cəngavər sayılmır. 

Bəli, sözügedən təşəbbüs Ermənistan­da, sanki, soyuq duş effekti yaradıb. Hər halda, müzakirələrin motivi bunu deməyə əsas verməkdədir. Axı söhbət uzun illər erməni milli identikliyi kimi təqdim olunan cəfəngiyyatdan, daha dəqiq desək, ondan imtinadan gedir. Görüntü erməni cəmiyyə­tinin cəfəngiyyatdan imtina etmək istəmə­diyi təəssüratını formalaşdırır. Yəni, Qa­rabağın timsalında qonşu ölkələrə qarşı ərazi iddialarından daşınmaq onun üçün ağrılı gəlir. Paşinyanı döyüşdə tək qoyan cəhət də elə budur. 

Erməni cəmiyyəti, obrazlı desək, san­cı çəkir. Paşinyan onun bətninə mütərəqqi ideyalar yerləşdirməyə çalışır. Cəmiyyət həmin ideyanı qəbul etmək və sonra isə reallaşdırmaq üçün özündə immunitet for­malaşdırmalıdır. Əlbəttə, hələlik rüşeym formasında olan mütərəqqilik bəslənməli­dir. Nikolun girişdiyi məsələ də budur. 

Paşinyan ortaya atdığı ideya ilə ilk növbədə, öz partiyadaşları­nı inandırmağa çalışır ki, döyüş meydanında tək qalan cəngavərin acı ta­leyini yaşamasın. Onun ölkənin Araqaçotn vilayətində rəhbərlik etdiyi hakim “Vətən­daş sazişi”nin fəalları ilə görüşdə söy­lədiklərini məhz bu baxımdan dəyərlən­dirmək mümkündür. Erməni baş nazirin həmin görüşdə hansı məsələlər üzərində dayandığına diqqət yetirəcəyik. Ancaq əv­vəlcə keçmişə ekskurs edək və görək ki, Ermənistanın müasir tarixində qonşulara münasibətdə ənənəvi azğın ritorikadan uzaqlaşmaq meyilləri nə zamansa müşa­hidə edilibmi?

“Hər şey sizin və uşaqlarınızın gələcə­yi üçün edilir”. Bu fikrin müəllifi 1999-cu il iyunun 11-dən həmin ilin oktyabrın 27-dək Ermənistanın baş naziri olmuş Vazgen Sarkisyan idi. Yox, Sarkisyan mütərəqqi ruhlu siyasətçi deyildi. Hər halda, o da Ermənistanın Qarabağ avantürasının “il­hamvericilərindən” olmuşdu. Nəzərə alaq ki, V.Sarkisyan keçmiş Dağlıq Qaraba­ğın Ermənistana birləşdirilməsi uğrunda kütləvi hərəkat zamanı şöhrət qazanmış, Azərbaycan qüvvələri ilə ilk toqquşmalar­da erməni “könüllü dəstələrinə” rəhbərlik etmişdi. 

Sarkisyan 1991-ci ilin sonlarında Ermənistan müstəqillik qazan­dıqdan dərhal sonra prezident Levon Ter-Petrosyan tərəfindən müdafiə naziri təyin olunmuşdu. Çünki Qarabağ döyüşləri zamanı erməni qüvvələrinin görkəmli komandiri kimi ad çıxarmışdı. 

1994-cü ilin atəşkəsinədək bilavasitə hərbi əməliyyatları tənzimləmiş Sarkis­yan 1998-ci ildə Qarabağ danışıqların­da güzəştlərə getməyə razı olduğu üçün prezident L.Ter-Petrosyanın vəzifəsindən kənarlaşdırılmasında və baş nazir Robert Koçaryanın prezident seçilməsində fəal rol oynamışdı. Lakin ikinci ilə münasibət­ləri kəskinləşdikdən sonra Sarkisyan nü­fuzlu müharibə veteranları qrupu sayılan Yerkrapahı Respublika Partiyasına birləş­dirmiş və Ermənistanın keçmiş kommu­nist lideri Karen Demirçyan ilə koalisiya yaratmışdı. 

Ermənistanda 1999-cu ilin may seçkilərində islahat düşüncəli ittifaq Milli Məclisdə səs çoxlu­ğu əldə etmişdi. Nəticədə Sarkisyan baş nazir olmuş, Demirçyan isə parlamentin sədri vəzifəsini tutmuşdu. Sarkisyan-De­mirçyan cütlüyü qanunverici orqanı təsirli şəkildə ölkənin əsas orqanına çevirmişdi. Bu, prezident Koçaryanın oyundankənar vəziyyətdə qalması reallığını doğurmuş­du. 

Bəli, Sarkisyan-Demirçyan cüt­lüyü Qarabağ mövzusunda güzəştə getməyə hazırlaşırdı. Deməli, Sarkisyan L.Ter-Petrosyan kimi düşünmək üçün bir il gecikmişdi. Yuxa­rıdakı fikir isə onun son sözləri olmuşdu. Ermənistan parlamentində 1999-cu ilin 27 oktyabr tarixində reallaşmış terror aktı Sarkisyanın həyatına son qoymuşdu. Ter­rorçu Hunanyan baş nazirin yuxarıdakı sitatda diqqətə çatdırdığımız sözlərindən sonra əlindəki avtomat silahdan atəş aç­mış və Sarkisyanla yanaşı, Demirçyan da öldürülmüşdü. Nəticədə, Qarabağ klanı­nın təmsilçisi olan Koçaryanın hakimiy­yəti möhkəmlənmişdi. Beləliklə, Qarabağ danışıqlarında güzəşt ritorikası arxivə gömülmüş, Sarskiyanın təbirincə desək, erməni uşaqlarının acı talelərinin əsası qoyulmuşdu. 27 sentyabr 2020-ci ildə ya­zılacaq acı talelələrinin.

Bu kiçik tarixi ekskursu heç də elə-belədən etmədik. Məsələyə mövcud prizmadan yanaşsaq, Nikol Paşinyan da günahkardır. Hər halda, “Qarabağ Ermə­nistandır və nöqtə” bəyanatını verən o idi. Deməli, baş nazir Sarkisyanın dövründə, bəlkə də, doğulmamış olan erməni gənc­lərinin 2020-ci il sentyabrın 27-də yazılmış acı tale yaşantısında Nikol da müqəssirdir. Hərçənd, Araqaçotn vilayətində tərəfdar­ları ilə görüşündə Paşinyan günahlardan söz açsa da, nədənsə, konkret olaraq, öz dilindən çıxan fikrin üzərində dayanmadı...

Erməni cəmiyyətində hazırda konstitusiya dəyişikliyi fonunda gedən diskussiyalarda başlıca məqam isla­hatın Azərbaycanın tələbi kimi assosi­asiya olunmasıdır. Qıcıq yaradan amil də elə budur. “Azərbaycan Ermənis­tanı sındırmaq üçün hər şeyə əl atır” məntiqi Nikolu zəif düşürən cəhətdir. Böyük ölçüdə heç kəs reallığı düzgün qiymətləndirə bilmir. Məsələn, ermə­ni cəmiyyəti anlamır ki, Azərbayca­nın tələbi Ermənistanı aşağılamaqla əlaqədar deyil. 

Diqqət yetirək, Ermənistanın ha­zırkı konstitusiyası ölkənin İstiqlaliyyət bəyannaməsinə əsaslanır. Həmin bə­yannamədə isə Qarabağla bağlı əra­zi iddiası yer alır. Nəinki Qarabağla, Türkiyə torpaqları ilə əlaqədar iddia da həmçinin. Azərbaycan çalışır ki, Bakı-İrəvan sülh müqaviləsinə maksi­mum dərəcədə təminat olsun. 

Nəzərə alaq ki, Ermənistanda konstitusiya dəyişikliyi referendum yolu ilə həyata keçirilməlidir. Demə­li, ona erməni xalqı səs verməlidir. Prinsipial yanaşsaq, bu səs onun ira­dəsidir. Mövcud iradə qonşu ölkələrə qarşı ərazi iddiasından daşınmağı təsdiqləməlidir. Ölkəmiz üçün va­cib məqam budur ki, hakimiyyətlər gəldi-gedərdi, əsas olan isə xalqın mövqeyidir. 

Əlbəttə, Ermənistanda hakimiyyət dəyişikliyi ola və yeni gələn qüvvələr nəzəri baxımdan qəbul ediləcəyi göz­lənilən konstitusiyadan imtina yolu tuta, hətta, referendum da keçirə bilərlər. Heç referendum olmasa belə, onların işğalçı siyasəti yürütmələri mümkündür. Ancaq, hər halda, bir daha deyək ki, hazırda konstitusiya dəyişikliyi reallaşsa, bu, eyni zaman­da, beynəlxalq aləmə də tutarlı sülh mesajı olacaq. Əlbəttə, Nikol kons­titusiya dəyişikliyi məsələsini uzat­masa, onu Azərbaycanla sülhdən yayınmaq, yeni müharibə üçün vaxt udmaq, güclənmək naminə alətə çe­virməsə... 

Bir məqamı da nəzərə alaq ki, ha­zırda Ermənistanda konstitusiya də­yişikliyi mövzusu təşəbbüskar hakim komandanın reytinqinin aşağı düşdü­yü bir vaxtda gündəmə gəlib. Bütün sosioloji sorğuların nəticələri bunu söyləməyə əsas verir. Paşinyan isə məqsədinə çatmaq istəyirsə, seçicilə­rin ən azı dörddə birinin dəstəyini qa­zanmalıdır. Yəni, Nikolun Ermənistan vətəndaşlarını Qarabağ və saxta “er­məni soyqırımı” ilə bağlı məsələlərə dair heç bir eyhamın yer almayacağı yeni Konstitusiyanın qəbul edilməsi­nin zəruriliyinə inandırması çətin gö­rünür.

***

Bəli, N.Paşinyan ölkəsinin düşdü­yü hazırkı acınacaqlı durum səbəbilə özünü də günahkar sayır. Məsələyə bu baxımdan yanaşsaq, konstitusiya islahatları yalnız Azərbaycanın tələbi kimi nəzərdə tutula bilməz. Baş nazir psixoloji baxımdan keçmişdə olanlara görə təqsiri üzərindən uzaqlaşdırmaq yolu tutur. O, gələcək təhlükəsizlik üçün Qarabağın itirilməsinə, minlərlə insanın ölümünə səbəb olan bütün uğursuzluqları sıradan çıxarmaq fik­rindədir. Bu məqsədlə isə bölgənin la­zımsızlığı xalq tərəfindən bəyan edil­məlidir. Deməli, referendum mütləqdir və Nikol öz fikrinə xalqı da şərik çıxar­maq niyyətindədir. 

***

Paşinyan bir müddət əvvəl ölkə parlamentindəki çıxışı zamanı bildir­mişdi ki, hazırkı konstitusiya erməni xalqının iradəsi ilə deyil, erməni elita­sının istəyi ilə qəbul olunub. Baş na­zirin fikrincə, onun və komandasının bütün günahı xalqın mesajına düzgün münasibət göstərməməklə, bu mesajı təhlil etməməklə bağlıdır. 

Bəli, Paşinyanın referendum na­minə təbliğatında özünə biçdiyi günah libası xalqın arzularına əhəmiyyət ver­məməklə, sadə insanların sülh istəyini nəzərə almamaqla əlaqədardır. Onun keçmiş uğursuzluqlar üçün “günah keçisi” axtarışındakı digər obyekt­lər ekslər, ruslar və beşinci kolondur. Nikolun fikrincə, nəticə Ermənistanı “minalanmış sahə”yə çevirib və ha­zırda ölkə cəhənnəmdə yana bilər. Əsas məqsəd “minalanmış sahə”dən minimum itki ilə çıxmaqdır. Buna görə xalqa yeganə mümkün çıxış yolunu göstərmək lazımdır. Paşinyan özünü və komandasını mövcud istiqamətdə məsuliyyətli saydığını açıqlayıb.

Ancaq baş nazirə qarşı çıxanların da öz arqumentləri var. Əlbəttə, buna arqument demək mümkünsə. Onlar deyirlər ki, “sülh naminə tostlar” yalnız Ermənistanda deyilmir. Qəzzada da, Ukraynada da bu barədə söz açılır. Yəni, hamı sülh istəyir, ancaq məsələ sülhün qiymətindədir. Anti-Paşinyançı­lar, eyni zamanda, bildirirlər ki, sülh və əminamanlıq qələbə çalmalı, təntənə qazanmalıdır. Belələri, hətta, bir qədər də rişxəndlə bildirirlər ki, ən təhlükəsiz yer qəbiristanlıqdır. 

Deməli, sən saydığını say, görək, fələk nə sayır. Bu deyimi Ermənistan üzərinə uyğunlaşdırsaq, Paşinyan bir şey deyir, ona qarşı çıxanlar isə tamam başqa bir şey. Erməni xalqı isə mövcud dolaşıq labirintdə, san­ki, əli-qolu bağlı vəziyyətdədir. Onun avantürizmə müqavimət göstərmək gücünün mövcudsuzluğu ortadadır. Eynilə 1999-cu ildə olduğu kimi. Hər­çənd, xalqın köhnələrdən zəhləsinin getdiyini də söyləmək mümkündür. Amma köhnələrdən. Yəni, köhnəlik kimi qiymətləndirilən siyasi ab-havanı təmsil edən şəxslərdən. 

Bəs köhnənin avantürizmindən yaxa qurtarmaq necə? Erməni xalqı və cəmiyyəti bunu istəyir və dərk edirmi ki, hazırda bu avantürizmdən qurtul­mamaq keçmiş baş nazir Sarkisyanın dediyi kimi, erməni gənclərinin gələcə­yini şübhə altına alacaq? Məsələ barə­də nə isə söyləmək çox çətindir. Hər halda, suallara Paşinyanın keçirmək istədiyi referendumda aydınlıq gələ­cək. Təbii ki, onun referendum istəyi, ümumən, sülh niyyətinin nə dərəcədə səmimi olduğunu zaman göstərəcək. Nəzərə alaq ki, indiyədək ötən əlahəz­rət zaman belə bir səmimiyyətin olma­dığını da deməyə əsas verir. 

Digər tərəfdən, hesab edək ki, Ni­kol və komandası səmimidir. O zaman daha bir sual da ortaya çıxır: Erməni uşaqlarının gələcəyini acınacaqlı aqi­bətə çevirmiş 1999-cu ilin siyasi terro­ru yenidən təkrarlanmayacaq ki?

Ə.RÜSTƏMOV
XQ