Sammitin əsas mövzusu “Orta dəhliz” olub 

Almaniya və Orta Asiyanın beş müstəqil dövlətinin liderlərinin iki gün əvvəl Berlində keçirilən görüşü çoxları üçün gözlənilməz olub. Adətən, belə mühüm tədbirlər qlobal medianın diqqətində olur. Bu dəfə isə tədbir barədə geniş ictimaiyyətə əvvəlcədən məlumat verilməyib. 

Bu məqam, təbii ki, Berlin sammitinin əhəmiyyətini heç də azaltmır. Diqqət­çəkən cəhətlərdən biri də odur ki, “Orta dəhliz”lə bağlı siyasi səhnəyə digər ak­torlarla bərabər, indi Almaniya da çıxır. Görünür, Berlin, bu iri kommunikasiya la­yihəsinin əhəmiyyətini yaxşı başa düşür və kənarda qalmaq istəmir. 

Almaniya Kansleri Olaf Şoltsun təşəbbüsü ilə Berlində baş tutan tədbir­dən sonra mediaya verilən açıqlamada qeyd olunur ki, Orta Asiya dövlətləri və Almaniya öz aralarında tarixdə ilk dəfə keçirilən sammitdən sonra Asiya ilə Avro­panı birləşdirəcək “Orta dəhliz” marşrutu­nun yaradılması barədə razılığa gəliblər.

Almaniya mətbuatı onu da yazır ki, kansler tədbirdə ölkəsinin Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan, Türkmənistan və Özbəkistan liderləri ilə iqtisadiyyat, enerji və təbii ehtiyatlar sahələrində sıx əmək­daşlığı genişləndirməkdə maraqlı oldu­ğunu vurğulayıb. Jurnalistlərin sözlərinə görə, Berlində müzakirələr, həqiqətən, məhsuldar və səmərəli olubdur. 

Almaniya iqtisadi gücünə görə, Avro­pada birinci, dünyada dördüncüdür. Bu ölkə ilə hərtərəfli iqtisadi əlaqələr qurmaq Orta Asiya dövlərinin milli və strateji ma­raqlarına tamamilə uyğundur. Onlar öz ixrac marşrutlarını şaxələndirməyə çalı­şırlar. 

Kansler, öz növbəsində, alman iş adamlarının region ölkələrinin iqtisadiy­yatına iri sərmayələr yatırmaqda maraqlı olduğunu vurğulayıb. Almaniya ümid edir ki, bu ölkədə istehsal olunan mallar Orta Asiya dövlətlərinin böyük istehlak baza­rında özünə layiqli yer tutacaq. Eyni za­manda, region zəngin xammal ehtiyatla­rına malikdir. 

Bu arada Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (AYİB) “Orta dəhliz”in əsas seqmentlərindən olan “Mərkəzi Transxəzər Şəbəkəsi”ni dayanıqlı nəq­liyyat şəbəkəsi kimi təsnif edən yekun hesabatı təqdir edib. Orta Asiya dövlət­lərinin prezidentləri bu məqamı yüksək dəyərləndiriblər. Bu fakt həm də ona də­lalət edir ki, Almaniya “Orta dəhliz”in ma­liyyələşdirilməsi üçün söz sahibi olduğu AYİB-nin maliyyə dəstəyini təmin etmək əzmindədir. 

Liderlər layihə çərçivəsində gələcək­də enerji təhlükəsizliyini gücləndirmək, alternativ enerji təchizatı marşrutları­nı inkişaf etdirmək, nəqliyyat və tranzit əlaqələrini yaxşılaşdırmaq, iqlim və ətraf mühitə uyğun iqtisadiyyata doğru irə­liləmək məqsədlərini də dilə gətiriblər. 

Sammitdə Almaniya Kansleri Olaf Şoltsla bərabər, Qazaxıstan Prezidenti Kasım-Jomart Tokayev, Qırğızıstan Pre­zidenti Sadır Japarov, Tacikistan Pre­zidenti Emomali Rahmon, Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyev və Türk­mənistan Prezidenti Qurbanqulu Ber­diməhəmmədov iştirak ediblər.

“Orta dəhliz” fəaliyyətə başlasa, bu, böyük bir coğrafi məkanda dövlətlər və xalqlar üçün yeni fürsətlər yarada bilər. Azərbaycanın üç il əvvəl erməni işğalı al­tında olan torpaqlarını azad etməsi, son günlər isə ölkəmizin uğurla həyata keçir­diyi lokal antiterror addımlar Zəngəzur dəhlizinin tezliklə açılacağına ümidləri artırıb. 

Xatırladaq ki, bir müddət əvvəl Alma­niya Kansleri Çində rəsmi səfərdə olub və Çin Xalq Respublikasının Sədri Si Cinpinlə layihə ilə bağlı danışıqlar aparıb. 

Bu yandan isə “Orta dəhliz”in rəqi­bi üzə çıxıb. Belə ki, “Böyük iyirmiliy”in Dehli sammitində Hindistanı Səudiyyə Ərəbistanı üzərindən İordaniya və İsrail­lə, oradan isə dəniz yolu ilə Yunanısta­nı birləşdirən yeni nəqliyyat layihəsinin təqdimolunma mərasimi keçirilib. ABŞ, Fransa və bir çox Qərb dövlətləri məhz ikinci layihəni dəstəklədiklərini bəyan ediblər. 

Berlin isə başqa fikirdədir. Görünür, Almaniya “Orta dəhliz”in daha sərfəli və səmərəli olduğuna əmindir və bu məsələ­də praqmatik mövqe nümayiş etdirir. 

Böyük siyasətdə fürsətləri vaxtında və düzgün dəyərləndirmək çox vacib­dir. Zaman kimin haqlı olduğunu özü göstərəcək. 

Mübariz MƏMMƏDLİ,
fəlsəfə doktoru, siyasi şərhçi 

– Almaniyanın “Orta dəhliz”ə ma­raq göstərməsi, bütövlükdə, müsbət hadisədir və bizim ölkənin də milli maraqlarına uyğundur. Berlin maliyyə sahəsində layihəyə təsirli dəstək verə bilər. Almaniyanın maddi imkanları bö­yükdür. 

Qeyd etmək lazımdır ki, son illər Mərkəzi və Orta Asiya regionunda yer­ləşən dövlətlərin Çin ilə sıx əlaqələri yaranmağa başlanıb və bu proses yüksələn xətlə inkişaf edir. 

Çinin regionda nüfuzunun artma­sı isə Vaşinqtonu narahat edir. Buna görə də, Ağ evin hazırkı sahibi beş Orta Asiya ölkəsi ilə hərtərəfli əlaqələ­rini genişləndirməyi qərara alıb. Prezi­dent Co Baydenin Nyu-Yorkda həmin ölkələrin liderləri ilə görüşünün səbəbi də məhz bu idi. 

Bununla bərabər, Pekini bölgədən sıxışdırıb çıxarmaq o qədər də asan deyil. Ən azı ona görə ki, Qədim İpək Yolunun üzərində yerləşən Orta Asiya ölkələri “Orta dəhliz” vasitəsilə həm Çin, həm də Avropa ilə ticarət əlaqələ­rini genişləndirməkdə maraqlıdırlar. 

2022-ci ilin fevralında Rusiyanın Ukraynaya hücumundan sonra MDB məkanında yeni geosiyasi reallıqlar yaranıb. Bu, Orta Asiya liderlərini eh­tiyatlandırır. Onlar bölgəyə yeni güclü, demolratik dəyərlərə üstünlük verən dövlətlərin gəlməsində maraqlı görü­nürlər. 

Yaxşı haldır ki, Orta Asiya regionu­nun özündə də ciddi inteqrasiya pro­sesləri gedir. Bu dövlətlərin başçıları səviyyəsində tez-tez görüşlər keçirilir, qarşıya çıxan bir çox problemlər ope­rativ həllini tapır. 

Əlamətdar haldır ki, regionda Tür­kiyənin rolu və nüfuzu durmadan artır. Qardaş ölkə Orta Asiya xalqları üçün “yumşaq güc” mənbəyi sayılır. Bu re­gionda Türkiyənin mövcudluğu Qərbin də xeyrinədir. 

Məsaim ABDULLAYEV
XQ