Rusiyanın Bakı–İrəvan sülh sazişi ilə bağlı mövqeyi kimə sərfəlidir?

Sən demə, Rusiyanın Xarici İşlər Nazirliyində qurumun rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarovadan başqa da brifinq keçirən var imiş. Əlbəttə, buna o qədər də təəccüblənmədik. Təəccübümüz XİN İnformasiya və Mətbuat Departamentinin direktor müavini kimi təqdim edilən Aleksey Zaytsevin həmin brifinqdə bildirdikləridir. Cənab Zaytsev təmsil olunduğu dövlət orqanının Müstəqil Dövlətlər Birliyi üzrə dördüncü departamentinin direktoru Aleksey Qonçarın bir müddət əvvəl söylədiklərinə şərh verib. Onun nə dediyini diqqətə çatdıracağıq. Hələlik isə A.Qonçarın fikirlərini yada salaq. 

A.Qonçar Bakı ilə İrəvan arasın­da tez bir zamanda sülh müqaviləsinin imzalanmasının mümkünsüzlüyündən söz açarkən, bunun yeni konfliktlər do­ğuracağı rəyini vermişdi: “Tələsik ha­zırlanmış, xam sülh müqaviləsi regiona davamlı sülh gətirməyəcək. Əksinə, gələcəkdə yeni münaqişələrin, faciələrin əsasını qoyacaq. Prioritet sürətə deyil, balanslaşdırılmış və qarşılıqlı məqbul qərarların keyfiyyətli hazırlanmasına ve­rilməlidir”.

Əlbəttə, ilk baxışdan departament direktorunun fikirlərini qəribçiliyə sal­mağın əleyhinəyik. Doğrudan da, sülh müqaviləsi özündə bütün məqamları və parametrləri əks etdirməlidir, bu, öz ye­rində. Problemli məqam isə ondadır ki, ümumən Rusiyada sözügedən sazişin vaxtı ilə bağlı hansısa təsəvvür yoxdur. Üstəlik, ölkənin mövcud istiqamətdə səy göstərdiyi də görünmür. Baxmayaraq ki, Moskva Azərbaycan–Ermənistan mü­nasibətlərinin tənzimlənməsi üzrə əsas vasitəçidir və prinsip etibarilə onun prio­riteti məhz sülh müqaviləsi olmalıdır. 

Rusiya bunun yerinə özünün va­sitəçiliyi ilə keçirilmiş ayrı-ayrı görüşləri gündəmə gətirir, ən yaxşı (pis) halda, sanki minnət edirmiş kimi, 44 günlük müharibəyə son qoyan tərəf olduğunu qabardır. Sual olunur: bu sonqoyma kimin işinə yaradı? Azərbaycan onsuz da Ermənistanın dizini yerə gətirəcək­di. Dizi yerə gəlməyə yaxın olan bir ölkə indi durub hansısa şərtlər irəli sürürsə, sadə məntiq deyir ki, Moskvanın 10 no­yabr üçtərəfli Bəyanatın imzalanmasına nail olmaqla təmin etdiyi atəşkəs rejimi dayanıqlı deyil, hər an bölgədə qanlı qarşıdurma alovlana bilər. Daha sual vermirik ki, vəziyyətin belə şəkil alması Cənubi Qafqazdan bərk yapışan ölkə kimi Rusiyanın maraq və mənafelərinə uyğundur, ya yox? Çünki görünən dağa bələdçi nə gərək?

Bəli, ötən müddətdə Rusiyanın va­sitəçilik missiyasında səmimilik göstər­diyini söyləmək mümkünsüzdür. Belə təəssürat var ki, Moskva bu məsələni daha çox Qərblə qlobal rəqabət plat­formasındakı vasitəyə çevirir. Əlbət­tə, Qərb Rusiyanı Cənubi Qafqazdan çıxarmaq istəyir. Buna kimsənin şü­bhəsi yoxdur. Amma Azərbaycan Pre­zidenti İlham Əliyevin də vurğuladığı kimi, Qərb–Rusiya rəqabəti nə zaman, harada olmayıb ki? 

Bəli, Qərb–Rusiya rəqabəti hər za­man, ən müxtəlif platformalarda özünü göstərib. Ancaq, bu, o demək deyil ki, Moskva sülh ritorikasını həmin rəqa­bətin əsirinə çevirməlidir. Əslində, istər Lavrovun, istərsə Qonçarın Bakı–İrə­van razılaşması ilə bağlı söylədikləri haqqında söz açdığımız çevirmə me­yilin mövcudluğundan xəbər verir. Elə ona görə onların sülh müqaviləsinin hərtərəfli məzmunlu olmasına, bütün tərəflərin maraqlarının nəzərə alınma­sına dair fikirləri səmimi qarşılanmır. 

Digər tərəfdən, 44 günlük mühari­bədən sonra Qarabağın ölmüş statusu söhbətini ortaya atmaqla, Azərbaycan­da qıcıq, Ermənistanda illüziya yara­dan Rusiya rəsmiləri olmuşdu və bu da Moskvanın hazırda, belə demək müm­künsə, sülhsüzlüklə manipulyasiya niy­yətinin olduğuna dair qənaət formalaş­dırmaqdadır. 

Başqa bir yandan, məgər SSRİ İkin­ci Dünya müharibəsində məğlubiyyətə uğratdığı Almaniyaya aman vermiş­di? Həmin vaxt almanların maraqları nəzərə alınmışdı? Əlbəttə, yox. Axı, nasistlərin Moskvanın həndəvərinədək gəlmələrinə bəraət olmamalı idi. Niyə Azərbaycan otuz ilə qədər davam et­miş erməni işğalına bəraət şansı ver­məlidir? 

SSRİ-nin humanistliyi Almaniyanı yarıya bölməklə kifayətlənməsi üzərin­də qurulmuşdu. Azərbaycan 44 günlük savaşda İrəvanı ələ keçirməyib. İndi də öz torpağında, öz hakimiyyətinin qurul­masına çalışır. Kremlin isə hərəkətlə­rindən belə qənaət hasil olur ki, Mosk­va bu çalışmanı erməni avantürizminin Qarabağ köklənişi müstəvisinə gətir­mək yolu tutmaqdadır. Əks halda, sülh niyə təmin edilməsin ki? Nəhayət, Rusi­ya üçtərəfli bəyanat məntiqinə köklənir­sə, buyursun, həmin sənədin icrasına həssas yanaşsın. Məsələn, Qarabağ­dakı qeyri-qanuni erməni hərbi birləş­mələrini oradan çıxarsın, Azərbaycanın digər bölgələri ilə Naxçıvanı birləşdirən quru yolunun açılmasını təmin etsin.

***

Nə isə, onun üçün lazımsız olan məsələlərlə Rusiyanı yükləməkdən uzaq durub keçək mətləbə. Mətləb isə Qonçarın dediklərinə Zaytsevin şərhidir. Bəri başdan bildirək ki, ikinci birinciyə haqq qazandırmaq istəyi ilə gündəmə gəlib ki, əksi yaşansaydı, təəccüblənərdik. Ancaq yenə təəccüb­lənirik. Çünki Zaytsev Qonçardan fərqli olaraq, necə deyərlər, daha dərinə ge­dir. Məsələn, o, bildirir ki, Bakı və İrəva­nın tezliklə sülhə nail olmaq öhdəliyi ilə bağlı siqnalı tərəflərin istənilən şərtlərlə razılaşmağa hazırlıqlarını ifadə etmir. Hələ bir sıra mürəkkəb mövzular üzrə həll yolları tapılmalıdır. Deməli, Azər­baycan və Ermənistan rəsmiləri boş-boş işlərlə məşğuldur?..

Əlbəttə, Zaytsev mürəkkəb mövzu­lar dedikdə nələri nəzərdə tutduğunu açıqlamayıb. Əslində, heç açıqlaya da bilməz. Çünki birincisi, Rusiya in­diyədək prinsipial mövqeyini açıqlayıb. Təxminən belə: müharibə edib qurtar­dınız, indi gözləyin... Nəyi gözləyək? Gözləməliyik ki, Qarabağdakı Rusiya sülhməramlıları bölgənin erməni se­paratçılarını silahlandırmalarına şərait yaratsınlar, onlar da yenidən üstümüzə gəlsinlər?! Bəlkə, gözləyək ki, Ermənis­tan İran və Hindistandan sifariş etdiyi silahları gətirib hərbi arsenalına daxil etsin, ölkənin ordu birləşmələri həmin silahlarla rəftarı öyrənsinlər?! Nə bil­mək olar, mümkündür ki, Kreml təm­silçiləri gözləmək mesajını verəndə Er­mənistanın yenidən Rusiyanın orbitinə qayıtmasını nəzərdə tuturlar? Təəssüf ki, Rusiya diplomatiyasının indiyədək ortaya qoyduğu mövqe yalnız bu sayaq suallar üçün meydan tanıyır. 

***

Əlqərəz, Zeytsevin başqa nə söylə­dikləri önəmli deyil. Çünki o, ölkəsinin hər zamankı siyasi xəttini təkrarlayır: Üçtərəfli bəyanat, Moskva tərəflər ara­sında iş aparır və s. Hesab edirik ki, bu dolaşıq labirintdə əsas olan niyyətdir. Ermənistanın niyyəti bəllidir. Ölkə ən müxtəlif vasitələrlə sülhdən yayınmaq yolunu tutur və bunu edərkən, heç də Rusiyaya arxalanmır. İrəvanın arxa­landığı qüvvələr xaricdədir və həmin qüvvələrin Moskvanın Cənubi Qafqaz­dakı varlığına son qoymaq niyyəti də bəllidir. Belə olan halda, Rusiya hansı pesrpektivə ümid bəsləyir? 

Əslində, ölkənin bir yolu var ki, o da tam ədalətli və səmimi vasitəçilikdir. Hər bir halda, Azərbaycan Rusiya ilə müttəfiqliyinə və əməkdaşlığına sadiq­dir. Ən azından, rəsmi Bakının rəsmi İrəvan olmadığını Kremldə də çox yax­şı anlayırlar. Belə olan təqdirdə, Mosk­va əsəbləri tarıma çəkməkdən uzaq da­yanmalıdır. İllərlə bəslədiyi Ermənistan adlı məmləkətin artıq əlindən çıxdığı reallığı ilə barışmalıdır. Ümumən, Cə­nubi Qafqaz müstəvisində əməkdaşlıq konturlarına yenidən nəzər salmalıdır. Ənənəvi jandarmeriya təfəkkürünüdən uzaq dayanmalı və düşünməməlidir ki, 2025-ci ildəki müddət bitəndən sonra Rusiya sülhməramlılarının Qarabağ­dan çıxması fəlakət deyil. Həm də ona görə ki, onun üçün əsl fəlakət Ukrayna­da yaşanmaqdadır. Qarabağ kimi ikinci fəlakət meydanının mövcudluğu Krem­lə heç nə verməyəcək. Ancaq Cənubi Qafqazın Rusiyanın da iştirak edəcəyi nəhəng əməkdaşlıq platforması olma şansı var. 

***

Sonda bir məqamı da vurğulayaq. Bəli, qeyd etdik ki, Ermənistan sülhdən yayınmaq yolu tutur. Onu da vurğula­yaq ki, Azərbaycan sülh gündəliyinə sadiqdir və müharibədə qalib ölkə kimi özünün şərtlərini bəyan edir. Şərtlə­rimiz tam ədalətlidir. Ölkəmiz buna söykənərək, 2023-cü ilin sonunadək Ermənistanla sülh müqaviləsinin im­zalanacağına ümid bəsləyir. Ümumən, sülh mövzusunun gündəmdə olduğunu yalnız Azərbaycan rəsmilərinin fikirlə­rindən duymaq mümkündür. 

Prezident İlham Əliyev də istər “Euronews” televiziyasına müsahibə­sində, istərsə də Şuşada iyulun 21-23-də keçirilmiş Qlobal Media Forumun­dakı çıxışında 2023-cü ilin sonunadək Bakı-İrəvan sülh razılaşmasına dair gözləntilərini ifadə etmişdi. Belə bir du­rumda başlıca məqam heç də Kreml təmsilçilərinin nə üçün, anti-sülh ovqatı­na kökləndikləri deyil, daha çox onların gözləmək və sülh müqaviləsini sonraya saxlamaq məntiqindən çıxış etmələrini konkret hansı arqumentlə əsaslandır­malarıdır. Nə arqument var, nə də əsas­landırma. Ermənistan isə hər ötən gün Rusiyanın sülh müqaviləsinin mümkün­süzlüyü ritorikasına haqq qazandırmaq naminə yeni oyunbazlıqlar etməkdədir. Moskva təmsilçilərinin təbirincə desək, bölgədə gərginliyin yaranmasına rəvac verən davranışları reallaşdırmaqdadır. 

Ə.RÜSTƏMOV, “Xalq qəzeti”