Azərbaycan 44 günlük Vətən müharibəsində tarixi Zəfər qazanaraq ərazi bütövlüyünü bərpa etdi. Bununla da uzun illərdir siyasi leksikonda mövcud olan “Ermənistan–Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi” ifadəsi tarixin arxivinə gömüldü və ölkəmiz üçün məsələnin siyasi çözümü başlandı. 

Hazırda əsas məsələ rəsmi Bakının İrəvana təklif etdiyi 5 baza prinsipi üzrə sülh müqaviləsinin imzalanması, Qara­bağ iqtisadi rayonunda yaşayan etnik ermənilərin Azərbaycan cəmiyyətinə reinteqrasiyası, qondarma separatçı rejimin ərazimizdə qalan tör-töküntülə­rinin tam ləğv edilməsi, suverenliyimi­zin bütün ölkə ərazisində tam şəkildə bərqərar olunmasıdır. Nəyi, necə, nə vaxt etmək lazım olduğunu yaxşı bilən qarşısına qoyduğu hədəfə doğru Azər­baycan Prezidenti İlham Əliyevin rəh­bərliyi ilə inamla addımlayır. Sonuncu dəfə aprelin 23-də Laçın–Xankəndi yolunda sərhəd nəzarət-buraxılış məntəqəsinin qurulması bunun bariz nümunəsidir.

Azərbaycan Ermənistanla müna­sibətlərin nizamlanmasına, yekunda sülh müqaviləsinin imzalanmasına nail olmaq üçün aktiv və məqsədyön­lü diplomatik fəaliyyət həyata keçirir. Müharibədən sonrakı dövrdə tərəflər arasında ilk görüş 2021-ci il yanvarın 11-də Moskvada keçirilib. Bundan son­rakı dövrdə iki ölkə liderləri müxtəlif vaxtlarda Soçidə, Brüsseldə, Praqada və Münxendə bir araya gəliblər. Ancaq Ermənistanın qeyri-konstruktiv mövqe­yi danışıqlarda irəliləyiş əldə etməsinə imkan vermir. Yeri gəlmişkən, Nikol Pa­şinyan hökuməti bu məsələdə əvvəlki rejimlərin siyasətinə bənzər siyasət yürüdür. Həm Robert Koçaryan, həm də Serj Sarkisyan sülhdən danışsalar da, son məqamda yekun sülh müqa­viləsinin imzalanmasından hər zaman boyun qaçırımışlar. İndi Paşinyanın da bu cür davranması onun sələflərindən geri qalmaq istəmədiyindən xəbər ve­rir. Paradoksallıq isə budur ki, sonuncu özündən əvvəlkilərin siyasətini kəskin tənqid edir.

***

Ermənistanla Azərbaycan arasın­da sülhün əldə olunmasında Moskva və Brüssellə yanaşı, Vaşinqtonun da diplomatik fəallığı nəzərdən qaçmır. İndiyədək ABŞ-da Dövlət katibi Antoni Blinkenin vasitəçiliyi ilə bir neçə gö­rüş keçirilib. Elə bu ilin fevralın 18-də Münxen Təhlükəsizlik Konfransı çər­çivəsində Prezident İlham Əliyevin Ermənistan baş naziri ilə görüşü məhz dövlət katibinin təşəbbüsü ilə baş tu­tub.

Aprelin 30-da isə A.Blinken Prezident İlham Əliyevə zəng edib. Telefon danışığında Blinken İrəvanla Bakı arasında sülh müqaviləsi üzrə danışıqların əhəmiyyətini vurğulayıb, bu xüsusda ABŞ-ın dəstəyinin davam edəcəyini önə çəkib. ABŞ Dövlət ka­tibi sülhün əldə edilməsinin mümkün­lüyünə inandığını bildirib, həmçinin Azərbaycan–Ermənistan sərhədində nəzarət-buraxılış məntəqəsinin qurul­ması məsələsinə toxunub. Bütün bu məsələlər Vaşinqtonda iki ölkənin xari­ci işlər nazirləri – Ceyhun Bayramovla Ararat Mirzoyan arasında baş tutan gö­rüşün gündəliyində yer alırdı.

Ümumiyyətlə, Vaşinqton Ermə­nistan–Azərbaycan münasibətlərinin normallaşması prosesində hər zaman aktiv iştirakı ilə seçilib. Təkcə onu qeyd etmək yerinə düşər ki, münaqişənin bütün tarixi boyunca ən uzunmüddətli danışıqlar ABŞ-da keçirilib. 22 il öncə – 2001-ci ilin 3-6 aprel tarixlərində Flo­rida ştatının Ki-Vest şəhərində ilk dəfə ABŞ-ın ovaxtkı Dövlət katibi Kolin Pa­uellin vasitəçiliyi ilə fasiləsiz olaraq 4 gün danışıqlar aparılıb. Dünyanın su­perdövləti indi də regionda təşəbbüsü əldən vermək istəmir.

Rəsmi Vaşinqton Ermənistanla Azərbaycan arasında vasitəçilik səylə­rinə həm də bu bölgəni Rusiyanın tə­sirindən çıxarmaq vasitəsi kimi baxır. Nəzərə almaq lazımdır ki, artıq növ­bəti görüşün Rusiyanın təşəbbüsü ilə XİN rəhbərləri səviyyəsində Moskvada keçiriləcəyi məlumdur. Eyni zamanda Avropa Siyasi Birliyinin növbəti sammi­ti Moldovanın paytaxtı Kişinyovda baş tutacaq. Burada da Azərbaycan və Er­mənistan liderləri arasında təmasların olması nəzərdə tutulub. Yeri gəlmişkən, bundan öncə Avropa Siyasi Birliyinin Praqada keçirilən təsis sammitində dördtərəfli (Azərbaycan, Ermənistan, Avropa İttifaqı və Fransa rəhbərlərinin iştirakı ilə) görüş keçirilmişdi. Bu gö­rüşdə Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tanıdığını bildirmiş və tərəflər Almatı Bəyannamə­sinə, eləcə də BMT Nizamnaməsinə sa­diqliklərini vurğulamışdı.

Göründüyü kimi, Moskva və Brüs­sellə yanaşı, Vaşinqtonun da aktivliyi artmaqdadır. Ancaq Azərbaycan üçün təşəbbüsün hansı coğrafiyadan, hansı paytaxtdan, okeanın o tayından, yox­sa bu tayından gəlməsinin prinsipcə əhəmiyyəti yoxdur. Təki uzunmüddətli silahlı qarşıdurmadan sonra bölgədə sülh olsun!

İlyas HÜSEYNOV,
politoloq

– ABŞ strateqləri Cənubi Qafqazda sülhün əldə olunma­sında çox maraqlıdırlar. Bir-birinin ardınca həyata keçirilən səfərlər, telefon danışıqları və görüşlər də bunu deməyə əsas verir. Eyni zamanda bəzi ehtimallara görə, ABŞ-ın özünün sülh variantı var. Bu sülh variantı Nikol Paşinyana təqdim olunub. Paşinyana yaxın media orqanları qeyd edirlər ki, bu sülh variantında Ermənistanın maraqlarına cavab verməyən bəzi müddəalar var. Artıq ehtimal edirik ki, bu müddəlar ərazi bütövlüyü, Qarabağ ermənilərinin Azərbay­can cəmiyyətinə reinteqrasiyası ilə bilavasitə bağlı ola bilər. Eyni zamanda Ermənistanla sərhəddə – Laçın-Xankəndi yolunun baş­lanğıcında sərhəd nəzarət-buraxı­lış məntəqəsi yaratdıqdan sonra, əlbəttə, zəmin üzərində mövqe­yi güclənib. Digər tərəfdən, bu mövqe həm də diplomatik masaya təsir edir. Qeyd etməliyik ki, apre­lin 30-da ABŞ Dövlət katibi Anto­ni Blinkenlə cənab İlham Əliyev arasında telefon danışığı olub. Xüsusilə vurğulamaq lazımdır ki, Ermənistan sülh təşəbbüslərinin üzərindən xətt çəkir. Bir-birinin ardında baş verən hadisələr – bayrağımızın yandırılması, eləcə də əsir düşmüş hərbi qulluqçula­rımıza dözülməz işgəncələrin ve­rilməsi, şərti sərhəddə baş verən hərbi-siyasi təxribatlar böyük ölçü­də sülh danışıqlarına zərbə vurur, eyni zamanda sülhlə bağlı yara­nan bütün ilkin konturların üzərin­dən xətt çəkir.

Hazırda Qərbin əsas taktika­sı bundan ibarətdir ki, qarşıdakı dövrdə keçiriləcək Moskva görü­şünün heç bir xüsusi çəkisi olma­sın və tərəflər bütün mövqelərini maksimum dərəcədə Vaşinqton­da yaxınlaşdırsınlar. Ümid edək ki, bütün proseslər Azərbaycanın ərazi bütövlüyü, suverenliyi və sərhədlərinin toxunulmazlığı çər­çivəsində öz məntiqi nəticəsini tapacaq.

Səxavət HƏMİD, “Xalq qəzeti”