Gürcüstanın nüfuzlu “Sakartvelos Respublika” qəzetində tarixçi-alim Quram Marxulianın Xocalı soyqırımının 32-ci ildönümünə həsr olunmuş “Xocalı soyqırımı – XX əsrın faciəsi” adlı məqaləsi dərc olunub. Oxucularımız üçün maraqlı olacağını nəzərə alaraq məqaləni gürcü dili üzrə mütəxəssis Nəriman Əliyevin tərcüməsində təqdim edirik. 

“Xocalı faciəsi bəşər tarixində in­sanlığa qarşı törədilmiş ən dəhşətli soyqırımı aktı, bütün zamanların qan­lı səhifəsi olaraq yaddaşlarda əbədi yaşayacaq. Söhbət həlak olmuş dinc azərbaycanlıların sayı ilə yanaşı, gü­nahsız insanlara verilmiş işgəncələrin təsəvvürə sığmayan qorxunc mən­zərələrindən, amansızlığı ilə Xatın, Lidisa, Oradur soyqırımları ilə müqa­yisəyə gələn İnsanlıq Faciəsindən ge­dir.

Bir daha xatırladaq ki, 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə er­məni hərbi birləşmələri keçmiş SSRİ ordusunun 366-cı motoatıcı alayının köməyi ilə Xocalı şəhərinə hücum edib. Şəhərin 2 500 sakini xilas olmaq üçün Ağdam istiqamətinə üz tutsa da, ermənilər dinc sakinləri gülləbaran ediblər. Bununla da erməni işğalçıla­rı Xocalıda Azərbaycan xalqına qarşı tarixin ən qanlı soyqırımlarından birini törədiblər. Bu kütləvi qırğın nəticəsində ümumilikdə 613 nəfər, o cümlədən 106 qadın, 63 uşaq, 70 qoca qəddarcasına məhv edilib. 1 275 dinc sakin əsir götü­rülüb, onlardan 150 nəfərin taleyi hələ də məlum deyil. 475 nəfər şikəst olub. Səkkiz ailə bütünlüklə məhv edilib. 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq isə valideynlərindən birini itirib.

Xocalı qətliamı Ermənistanın uzun illərdən bəri Azərbaycana qarşı həyata keçirdiyi planlaşdırılmış etnik təmiz­ləmə və təcavüz siyasətinin tərkib his­səsi idi. Bu soyqırımına görə Ermənis­tanın o zamankı siyasi-hərbi rəhbərliyi məsuliyyət daşıyır.

Amma Ermənistanın azərbaycan­lılara qarşı təcavüz və terror əməlləri bununla bitmir. Erməni quldur dəstələri Bağanıs Ayrım, Qaradağlı, Ağdaban və Başlıbel adlı yaşayış məntəqələ­rində də dinc azərbaycanlılara qarşı qətliamlar həyata keçiriblər. Nəticədə Azərbaycan torpaqlarının 20 faizə qə­dəri işğal edilib, amansız işğala qarşı mübarizədə təxminən 20 min insan həlak olub. Eyni zamanda Azərbaycan uzun illər ərzində böyük humanitar fə­lakətlə üzləşib.

1994-cü ildə o zamankı Prezident Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Milli Məclis “26 fevral – Xocalı Soyqırımı Günü haqqında” xüsusi qərar qəbul edib. Sənəddə hadisənin başvermə səbəbləri və günahkarları təfsilatı ilə açıqlanıb. Bakının Xətai rayonunda Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirə­sinə “Ana harayı” adlı abidə ucaldılıb.

Onu da bildirək ki, Heydər Əliyev Fondu Xocalı soyqırımı haqqında fakt­ların dünyaya çatdırılması istiqamətin­də sistemli və ardıcıl fəaliyyət göstə­rir. Fondun dəstəyi və təşkilatçılığı ilə soyqırımı ilə bağlı xüsusi layihə çər­çivəsində dünyanın bir sıra ölkələrin­də aksiyalar, silsilə tədbirlər, sərgilər, anım mərasimləri keçirilir. Fondun vit­se-prezidenti, İslam Konfransı Gənclər Forumunun Mədəniyyətlərarası Dialoq üzrə baş əlaqələndiricisi Leyla Əliyeva­nın təşəbbüsü ilə elan edilən “Xocalıya ədalət!” kampaniyasının səmərəsi isə ildən-ilə artır.

Ermənistanın daim mülki əhalini hədəf seçən təxribatlarına və hərbi təcavüzünə cavab olaraq, Azərbay­can xalqı 2020-ci il sentyabrın 27-də başlamış və noyabrın 10-dək davam etmiş Vətən müharibəsində əzəli tor­paqlarının işğaldan qurtarılması, BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələri­nin yerinə yetirilməsi və tarixi ədalətin bərpa edilməsi uğrunda mübarizəyə qalxıb və Ermənistan silahlı qüvvələrini darmadağın edərək tarixi Zəfər qaza­nıb. 44 gün sürən döyüşlər nəticəsində rəşadətli Azərbaycan Ordusu doğma torpaqlarını işğaldan azad edib. Bu­nunla da, Xocalı soyqırımının qisası döyüş meydanında alınıb. 

Vətən müharibəsinin gedişatın­da Ermənistanın Gəncə, Bərdə, digər şəhər və kəndlərimizi ballistik və reak­tiv raketlərlə, kasetli bombalarla hədəfə alması bir daha sübut etdi ki, zamanla metodlar dəyişsə də, mülki əhaliyə qar­şı qanlı cinayətlər törətmək Ermənistan tərəfinin daimi dövlət siyasətidir. 

Bu gün Azərbaycan Xocalı soyqırı­mının 32-ci ildönümünü başını dik tu­taraq yad edir. Xocalı şəhəri 2023-cü il sentyabrın 19-20-də Azərbaycan Or­dusunun Qarabağda keçirdiyi lokal xa­rakterli antiterror tədbirləri nəticəsində separatçılardan təmizlənib. Azərbay­can Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev həmin il oktyabrın 15-də Xoca­lıda Azərbaycanın Dövlət Bayrağını ucaldıb. Bu, Xocalı faciəsi qurbanları­nın qanının yerdə qalmadığını bir daha nümayiş etdirir.

Azərbaycan xalqı soyqırımının 32-ci ildönümünü məşhur “Ana harayı” abidəsini ziyarət etməklə anır. Amma dünya bu amansız qətliama hələ sus­maqdadır. Azərbaycan xalqı haqq səsi­nin dünyaya çatdırılması istiqamətində inadla mübarizə aparır. Hazırda Xocalı soyqırımı bir sıra ölkələr tərəfindən soyqırımı aktı kimi tanınıb. Bunlar fa­ciəyə beynəlxalq siyasi qiymət verilmə­si istiqamətində atılan ilk addımlardır. Amma Xocalı soyqırımı əsl beynəlxalq hüquqi qiymətini almalı və bu dəhşətli faciəni törədənlər layiqli cəzalarını al­malıdırlar”.

P.ƏMİRCANOV
XQ