Vətəndaşların ən çox müraciət etdikləri hüquqi xidmət

Son illər notariat kontorlarına edilən müraciətlərin böyük əksəriyyə­ti əmlak məsələləri ilə bağlıdır. Redaksiyaya Sumqayıtdan müraciət edən oxucumuz Mulatif Qədiməliyev özəl mülkiyyətin sənədləşdirilməsi qayda­ları ilə maraqlanırdı. Digər oxucularımızın da daşınmaz əmlakın, nəqliy­yat vasitəsinin, yaxud onların addan-ada keçirilməsi, vəsiyyətnamə üzrə vərəsəlik hüququ haqqında şəhadətnamənin verilməsinin yeni prosedur qaydaları ilə bağlı suallarına Bakı şəhəri 14 saylı Notariat ofisinin notari­usu Elmar Əliyev aydınlıq gətirir. 

E.Əliyev əvvəlcə notariat xidmətinin ölkənin hüquq sistemində oynadığı rolun­dan söz açdı:

– Bazar iqtisadiyyatı mexanizmlərinə vətəndaşların inam və etibarının artırılma­sında, xarici sərmayələrin ölkəyə cəlb edil­məsində notariat xidməti də özünün əvəzo­lunmaz töhfəsini verir. Danılmaz faktdır ki, Azərbaycanda əlverişli investisiya mühitinin yaradılmasında hüquqi prosedurların şəffaf­lığı və müqavilə öhdəliklərinin etibarlılığı mühüm rol oynayır. Daşınmaz əmlakla bağ­lı əqdlərin notarial qaydada təsdiqi tərəflərin hüquqlarının müdafiəsinə təminat verməklə yanaşı, bazar münasibətlərinin tənzimlən­məsi və mülkiyyət hüquqlarının qorunması kontekstində son dərəcə vacib olan bu əqd­lərin qanuniliyinin təminatçısı kimi çıxış edir. Onu da qeyd edim ki, notariat ədliyyə sisteminin mühüm elementi kimi iqtisadi sahədə, xüsusən də daim dəyişən qanunve­ricilik şəraitində asayişin möhkəmləndiril­məsinə də kömək edir. Xüsusilə daşınmaz əmlak kimi mühüm sahədə aparılan əmə­liyyatların ixtisaslı notariat qeydiyyatının olması korrupsiya risklərinin azaldılmasına, hüquqi müəyyənliyin gücləndirilməsinə və əhalinin ümumi hüquq mədəniyyətinin yük­səldilməsinə kömək edir. 

– Sirr deyil ki, bu gün notariat xidmə­tinə müraciətlərin çoxu məhz daşınmaz əmlakla bağlı hüquqi prosedurla bağlıdır. Bu sahədə yeni qaydalar barədə danışar­dınız. 

– Daşınmaz əmlakla bağlı əməliyyatların etibarlılığının və şəffaflığının təmin edilmə­si kontekstində notariat xidmətinin inkişafı mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu, biznesin aparılması üçün əlverişli iqlimin yaradıl­ması və ölkənin etibarlı tərəfdaş kimi, bey­nəlxalq imicinin gücləndirilməsi zərurəti ilə bağlıdır. Azərbaycanda daşınmaz əmlakın alqı-satqısı müqaviləsinin rəsmiləşdirilməsi prosesi Mülki Məcəllə, Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri haqqında Qanun və “Nota­riat haqqında” Qanun kimi kompleks hüquqi aktlarla tənzimlənir. Bu prosedur əməliy­yatın qanuniliyini, tərəflərin hüquqlarının müdafiəsini və daşınmaz əmlaka mülkiyyət hüququnun verilməsinin qanuniliyini təmin edən bazadır. Hüquqi nöqteyi-nəzərdən bu prosesdə notarius əməliyyatın qanuniliyinin təminatçısı kimi çıxış edir. 

Azərbaycan qanunvericiliyinə görə, daşınmaz əmlakın alqı-satqısı ilə bağlı istənilən müqavilə notarial qaydada təsdiq edilməlidir. Yeni qaydalara görə, notarius təkcə müqavilənin özünü təsdiq etmir, həm də tərəflərin hüquq qabiliyyətini, əmlakın hüquqi təmizliyini, əmlakın yüklülüyü­nün olub-olmamasını yoxlayır. Bu, müm­kün hüquqi mübahisələr riskini minimuma endirməyə, tərəflərin hüquqi müdafiəsini və əməliyyatın mövcud qanunvericiliyə uyğunluğunu təmin etməyə imkan verir. Notariat bir neçə vacib funksiyanı yerinə yetirir. Birincisi, notarius satıcının əmlaka dair sərəncam vermək hüququnun olub-ol­mamasını yoxlayır və əməliyyata mane ola biləcək həbslərin, girovların və ya digər qanuni məhdudiyyətlərin olmadığını təsdiq edir. İkincisi, o, hər iki tərəfin maraqlarına nəzarət edir, müqavilənin hüquqi təmizli­yini yoluna qoyur. Bütün bunlar gələcəkdə hüquqi iddiaların riskini əhəmiyyətli dərə­cədə azaldır və hər iki tərəf üçün təminat rolunu oynayır.

– Elmar müəllim, bəs daşınmaz əmla­kın alqı-satqısı ilə bağlı müqavilənin no­tarial qaydada təsdiqlənməsi proseduru necə həyata keçirilir? 

– Birincisi, sənədlərin ilkin yoxlanılma­sıdır. Tərəflər notariusa mülkiyyət hüququ­nu təsdiq edən hüquqmüəyyənedici sənədi, ehtiyac olduqda, kadastr planı kimi zəruri sənədləri, habelə onların fəaliyyət qabiliy­yətini təsdiq edən digər sənədləri təqdim edirlər. İkincisi, obyektin hüquqi eksperti­zasıdır. Notarius əmlakı yoxlayır, yüklülü­yün (məsələn, həbs, girov) mövcudluğunu müəyyən edir, əmlakın hüquqi tarixini, həmçinin memarlıq abidəsi sayılan binada yerləşib-yerləşməməsini araşdırır. Üçün­cüsü, müqavilənin tərtib edilməsi, əmlakın dəyərinin alıcı tərəfindən, notariusun bank­da açdığı depozit hesabı vasitəsilə satıcıya ötürülməsidir. 

Təqdim edilmiş sənədlər əsasında no­tarius alqı-satqı müqaviləsini tərtib edir. Müqavilədə alqı-satqı obyekti, onun dəyəri, tərəflərin hüquq və vəzifələri, hesablaşmalar, əmlakın təhvil verilmə qaydası, eyni zaman­da əmlak təqdim edildikdə sadələşdirilmiş vergi öhdəliyi yaranarsa, əmlakın yerləşdiyi zona üzrə hesablanmış sadələşdirilmiş vergi məbləği kimi vacib şərtlər qeyd olunur. Dör­düncü isə notarial təsdiqdir. Əqdin bütün şərtləri razılaşdırıldıqdan və yoxlama başa çatdıqdan sonra notarius müqaviləni təsdiq edir ki, bu da ona hüquqi qüvvə verir. Bu andan əqd başa çatmış sayılır və tərəflər öz öhdəliklərini yerinə yetirməyə borcludurlar. Daşınmaz əmlakın notariat qaydasında təs­diq edilmiş alqı-satqı müqaviləsi tərəflər üçün bir sıra hüquqi nəticələrin yaranmasına səbəb olur. Birincisi, müqavilə bağlandığı andan alıcı əmlakın təhvil verilməsini tələb etmək, satıcı isə ödəniş almaq hüququnu əldə edir. İkincisi, müqavilənin dövlət daşın­maz əmlak reyestrində qeydiyyata alınması mülkiyyət hüququnun ötürülməsi prosesini tamamlayır. Bu, alıcıya rəsmi olaraq mül­kiyyətçi kimi tanınmaq və əmlaka öz mü­lahizəsinə əsasən sərəncam vermək imkanı yaradır. 

– Dövlət idarələrində, xüsusilə hü-quq-mühafizə, eləcə də notariat xidmətin­də vətəndaş məmnunluğunun təmin edil­məsi günün tələblərindəndir. Bu sahədə xidmətin səviyyəsini daha da yüksəltmək üçün hansı işlər görülür? 

– Bəli, müxtəlif sənədləri əldə etmək üçün bizə müraciət edən vətəndaşlara daha operativ və rahat xidmət göstərməkdən ötrü, ilk növbədə, əməkdaşlarımızın peşəkarlıq səviyyəsinə diqqət yetiririk. Nəzərə alırıq ki, mənzilin, daşınmaz əmlakın bağışlanma­sı, yaxud mülkiyyət hüququnun ötürülməsi prosesi bəzən əsəb gərginliyi ilə müşayiət olunan prosesdir. Əlbəttə, misal üçün, daşın­maz əmlakın alqı-satqısı müqaviləsinin tər­tib edilməsi zamanı qanunvericilik aktlarına ciddi əməl olunmaqla yanaşı, vətəndaşlarla mədəni davranış, xoş rəftar da az əhəmiyyət kəsb eləmir. Dediyimiz münasibətlər həm də notarius əməliyyatının hüquqi saflığının təmin edilməsinə söykənir. Göstərilən xid­mətin rahatlığını təmin edən amillərdən biri də onlayn müraciət formasıdır. Müasir tex­nologiyanın yaratdığı bu imkandan hər iki tərəf məmnundur. Yəni vətəndaşların xid­mətimizdən məmnunluğunun maksimum təmin edilməsi işimizin əsas qayəsidir. 

Hazırladı:
İ.HƏSƏNQALA
XQ