AMEA-nın vitse-prezidenti, AR Elm və Təhsil Nazirliyi İnformasiya Texnologi­yaları İnstitutunun baş direktoru, akademik Rasim Əliquliyev Xalq TV-yə geniş müsahibə verib. Alim müsahibəsində süni intellekt nəzəriyyəsinin yaranma ta­rixi, elmi-nəzəri əsasları, müasir vəziyyəti, problemləri və inkişaf perspektivləri, həmçinin Azərbaycanda bu sahədə görülən işlər haqqında söhbət açıb.

– Rasim müəllim, əvvəlcə süni intellekt nəzəriyyəsinin yaranma ta­rixi barədə qısa məlumat verməyinizi istərdik. 

– Məlumdur ki, son zamanlar süni intellekt texnologiyaları insanların hə­yatına sürətlə daxil olur. Yeni texno­logiyalar dünya ölkələrinin siyasətinə təsir edir, dövlətlərin strateji potensialını müəyyənləşdirir. Süni intellekt texno­logiyalarından həm hərbi, həm də mülki məqsədlərlə geniş istifadə olunur. Artıq bəşəriyyətin inkişafının bu mərhələsində süni intellekt insanların ailə və cəmiyyət, hakimiyyət və vətəndaş münasibətlərinə güclü təsir edərək yeni reallıqlar yarat­maqda, dövrümüzün ideologiyasına çevrilməkdədir. Əlbəttə ki, bu tendensi­yanın da müsbət və mənfi tərəfləri var­dır.

Süni intellekt nəzəriyyəsinin el­mi-nəzəri əsaslarına gəldikdə, demək olar ki, insanların bütün dövrlərdə süni intellektlə bağlı arzuları olub. Hətta bu texnologiyalar meydana gəlməmişdən öncə Ayzek Azimov, Karel Çapek kimi fantast yazıçılar öz əsərlərində süni intellekt məsələlərinə toxunub, müxtə­lif mülahizələr irəli sürüblər. Lakin süni intellektin reallaşması ötən əsrin 40-cı illərindən sonra, kompüter texnologi­yalarının ortaya çıxması ilə baş ver­mişdir. Həmin dövrlərdə kompüterdə hesablama və məntiq əməliyyatlarının həyata keçirilməsinə nail olunurdusa, paralel olaraq Alan Türinq, Lütfi Zadə kimi görkəmli alimləri belə bir sual dü­şündürürdü: kompüterlər, eyni zaman­da insan kimi düşünə, qərar qəbul edə, yaxud gələcəklə bağlı müəyyən proq­nozlar verə bilərlərmi? Söhbət insana xas olan bəzi intellektual funksiyaların həmin o alqoritmlərə, proqramlara, mo­dellərə köçürülməsindən gedirdi. 

Qeyd etdiyim kimi, ötən əsrin 40-cı illərindən etibarən bir sıra alimlər insan beynini təşkil edən neyronların süni modellərini yaratmağa başladılar. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, o dövrlərdə kompüterlərin özünün imkanları hələ çox məhdud idi. Ona görə də süni in­tellekt ideyalarının həyata keçirilməsi, onun riyazi-fiziki əsaslarının inkişaf etdi­rilməsi üçün bir qədər zaman lazım idi. 

1950-ci ildə A.Türinqin çap etdirdiyi “Hesablama maşınları və intellekt” adlı əsər, eyni zamanda professor Lütfi Za­dənin ABŞ-ın Kolumbiya Universitetində çap olunmuş süni intellekt nəzəriyyəsinə aid məqaləsi bu sahənin inkişafına əhə­miyyətli töhfə olmuşdur. Süni intellekt terminini isə Amerika alimi Con Makkarti ilk dəfə 1956-cı ildə Dartmut Kollecinin yay seminarında təqdim etmişdir. Bu­nunla da, öz-özünə öyrənən, qavrayan və yeni biliklər yaradan süni intellekt tex­nologiyalarının əsası qoyulmuşdur. 

İki məqamı xüsusi qeyd etmək istə­yirəm. Məlumdur ki, təbii intellektin ya­ranmasını, generasiya olunmasını təmin edən neyronlar bir-biri ilə müxtəlif müna­sibətlərdə, əlaqələrdə olmaqla, insanın bilik ortaya qoymasına gətirib çıxarır. Bu gün süni intellektin əsas dayaqlarından biri beynin əsasını təşkil edən neyron­ların xüsusiyyətlərini öyrənməkdir. Son dövrlərdə dərin təlim texnologiyaları, müxtəlif smart qurğular haqqında çox eşidirik. Onların da əsasında süni ney­ron şəbəkələri dayanır. Bu, o deməkdir ki, süni intellektin inkişaf etməsi məhz süni neyron və onun şəbəkələrinin or­taya qoyduğu məntiqi-riyazi imkanlarla bağlıdır. Süni intellekt onun əsasında qərar qəbul edir, seçir, tanıyır, proqnoz­lar verir və s. Bu, birinci məqamdır.

İkinci məqam ondan ibarətdir ki, in­sanın məntiqi yalnız “0” yaxud “1”, “hə” və ya “yox” ikiqiymətli məntiq əsasında qurulmayıbdır. “Hə” və “yox” nisbidir – bu intervalda istənilən qiymət ola bilər. Bunun da riyazi ifadəsini professor Lütfi Zadə 1965-ci ildə “Qeyri-səlis çoxluqlar və qeyri-səlis məntiq” nəzəriyyəsi ilə vermişdir. Bu nəzəriyyə süni intellektin inkişafında inqilabi dəyişikliyə səbəb ol­muşdur. 

Bundan başqa, süni intellekt biologi­yadan yararlanan, qaynaqlanan bilikləri də əxz edir. Ayrı-ayrı canlıların müəyyən rasional funksiyaları vardır ki, onları mo­delləşdirib bugünkü və gələcəkdə yara­na biləcək problemlərin həlli üçün istifa­də etmək mümkündür. Təsadüfi deyildir ki, bu gün genetik alqoritmlər, qarışqa alqoritmi, arı sürüsünün alqoritmi və s. ilə qarşılaşırıq. Yəni alimlər bioaləmi öy­rənməklə, oradakı davranışı, funksional­lığı, imkanları, münasibətləri aşkarlayıb, riyazi modellərini qururlar və alqoritm­ləşdirirlər. Onların da əsasında müxtəlif intellektual qurğular, sistemlər, proqram məhsulları yaradırlar.

Ötən əsrin 40-cı illərində mövcud olan texnoloji potensial süni intellektlə bağlı ideyaları həyata keçirməyə imkan vermirdi. Lakin kompüterlərin kompleks imkanları (sürət, yaddaş, riyazi təminat və s.) artdıqca, əvvəllər həlli mürəkkəb olan məsələlər bu gün superkompüter­lər vasitəsilə çox asanlıqla həll olunur. Digər tərəfdən, müasir dövrdə süni intellekt texnologiyalarına əsaslanan proqram məhsulları – məsələn, çatbot­lar mövcuddur. Bu proqramlar İnter­net-platformada fəaliyyət göstərir, ona bir kitabxana – nəhəng biliklər bazası kimi baxılır. İnternetin bütün resursları onun üçün əlçatandır. Təsadüfi deyildir ki, artıq ölkələr, insan cəmiyyəti bu kimi məsələlərə görə çox narahat olmağa başlayıb. Çünki gedən proseslər cəmiy­yətin idarə olunmasına mənfi təsir edə bilər. 

– Siz süni intellekt əsasında hazırlanan texnologiyalardan da­nışdınız. Bəs bu cür texnologiya­lar, o cümlədən robotlar gələcəkdə xaotik vəziyyət yarada, insanlığın əleyhinə çevrilə bilərlərmi?

– Məlumdur ki, süni intellekt texno­logiyalarının yaradıcısı insandır. Bu kimi texnologiyaların meydana gəlməsində fundamental elmlər sahəsində fəaliyyət göstərən fiziklər, riyaziyyatçılar, kimyaçı­lar illərlə tədqiqatlar aparır, müəyyən nə­ticələr əldə edirlər. Yeni texnologiyalar, ümumən, insanların, cəmiyyətin xeyrinə olsa da, onların risklərı qaçılmazdır. 

Düzdür, bəzən ölkəni xaricdən olan təhlükələrdən qorumaq, dövlətin müda­fiə qüdrətini gücləndirmək üçün müxtə­lif silahlar da yaradılır. Bu, təbiidir. Eyni zamanda insanların sağlamlığı ilə bağlı istehsal edilən ayrı-ayrı dərmanlar, müa­licə üsulları başqa məqsədlərlə – bioloji, kimyəvi silah kimi də istifadə olunur. Bü­tün bunlar insanın iradəsindən asılı olan məsələlərdir.

Təbii olaraq, sizin verdiyiniz sual ortaya çıxır: Bəs süni intellekt texno­logiyaları hansısa mərhələdə insan iradəsindən kənara çıxa bilərmi? Yəni süni intellektin imkanları elə bir həddə çata bilər ki, təbii intellekt onun qarşı­sında aciz qalsın və insan cəmiyyətdə dominantlığını, yəni ali varlıq olmasını itirsin? Məlumdur ki, insan bioloji, süni intellekt isə texnoloji varlıqdır və ayrı-ay­rı qurğulardan ibarətdir. Yaxın gələcək­də süni intellektə malik olan texnoloji varlıqların çoxalaraq insan cəmiyyətinə paralel olan texnocəmiyyət yaradacağı proqnozlaşdırılır. Belə ki, son zamanlar V, VI sənaye inqilablarından bəhs edi­lir. Yəni sosio-texnoloji cəmiyyətə ke­çidin baş verməsi və bu hibrid, qarışıq cəmiyyətdə həmin intellektual texnoloji varlıqlar ilə insanların birgə yaşayışı, fəaliyyət göstərəcəyi gözlənilir. Bu da onların cəmiyyətdə ali məqama, domi­nant mövqeyə yüksəlməsi ilə bağlı risk­ləri artıracaqdır.

Süni intellekt cəmiyyətdə müəyyən funksiyalar daşıdığı üçün onun da fəa­liyyətinin tənzimlənməsi, onu yaradanın qanun qarşısında məsuliyyəti, cəmiy­yətdə yeni intellektual texnologiyalardan istifadə olunması və hətta istifadədən sonra onların məhv olunması ilə bağ­lı müəyyən qayda-qanunlar, norma­tiv-hüquqi sənədlər qəbul olunmalıdır. Hazırda dünya ölkələri baş verə biləcək təhlükələrin qarşısının alınması üçün müxtəlif qərarlar, qanunlar qəbul edirlər.

Son zamanlar yüksək texnoloji inki­şafın təsiri ilə alimlər artıq süni xüsusi in­tellektdən süni ümumi intellektə keçmək üçün ciddi araşdırmalar aparırlar. Yəni məsələn, alim süni intellektə hər hansı bir canlının ona ziyan vura biləcəyini öy­rədir. Lakin süni intellekt daha təhlükəli başqa bir canlını tanımadığı üçün ondan qorxmayacaq. Bundan fərqli olaraq, in­san bir canlının təhlükəli olduğunu bil­diyi halda onun beynində məntiqi ümu­miləşdirmə prosesi gedir. Bu da insanın müəyyən əlamətlərinə, keyfiyyətlərinə görə həmin sinfə daxil olan canlılardan qorxmalı olduğunu da anlamasına im­kan verir. Bu baxımdan təbii intellekt süni intellektdən çox-çox üstün hesab edilir.

İnsanın induksiya əsasında, yəni xü­susidən ümumiyə, sadədən mürəkkəbə doğru əlamətləri ümumiləşdirməsi təbii ümumi intellektə aid xüsusiyyətdir. Bu­nun da analoqu süni ümumi intellektdir. Bu gün mövcud olan heç bir süni intel­lekt hələ ki, insan kimi ümumiləşdirmə qabiliyyətinə malik deyil. Ona görə də qavrama, öyrənmə, obrazları tanıma, proqnozlaşdırma, alternativ situasiyada qərar qəbuletmə və s. kimi funksiyalar süni intellektə insan tərəfindən verilən konkret tapşırıqdan irəli gələn intellektu­al funksiyalardır. 

Süni ümumi intellektin arxasında İn­ternet resursları, ağlasığmaz imkanlara malik olan superkompüter texnologi­yaları, qabaqcıl intellektual metodlar, modellər və alqoritmlər dayanır. Hətta son zamanlar ifrat böyük verilənlərin sürətli emalı və ötürülməsi problemləri ilə əlaqədar olaraq, kvant texnologiya­larına xüsusi diqqətin ayrılması zərurəti yaranıb. Belə ki, artıq kvant kompüterlə­ri, kvant serverləri və s. kimi kvant tex­nologiyaları “informasiya partlayışı” şə­raitində çıxış yollarından biri kimi qeyd olunur. Hazırda qabaqcıl ölkələrin təcrü­bəsi kvant texnologiyalarının böyük stra­teji əhəmiyyətə malik olduğunu göstərir. Bu baxımdan, kvant texnologiyalarının tətbiqi və təkmilləşdirilməsi inkişaf etmiş ölkələrin qarşısında dayanan prioritet vəzifələrdən hesab edilir.

Beləliklə, süni xüsusi intellektin süni ümumi intellektə çevrilməsi və bunun da əsasında dayanan elmi-nəzəri poten­sial, texnoloji inqilablar, yeni bir inkişaf mərhələsi kimi süni super intellekt ideo­logiyasını aktuallaşdırır. Bu gün artıq IV Sənaye İnqilabının Big Data resursları­nın bütün koordinatlar üzrə ifrat sürətlə artımına dair çağırışları rəhbər tutula­raq, süni super intellektin yaradılması istiqamətində mühüm elmi tədqiqatlar aparılır, problemlərin həlli üçün bütün imkanlar səfərbər olunur.

– İndi bəzi alimlər superintellek­tin yaranması ehtimalından bəhs edirlər. Bu barədə nə deyə bilərsi­niz?

– Bəli, artıq insanın bioloji, intellektu­al imkanları ilə silahlanan süni intellektin imkanları gözləmədiyimiz, təsəvvür edə bilməyəcəyimiz həddə gəlib çıxmaqda­dır. Süni intellektin yaddaş və hesab­lama gücü, virtual platformada zaman və məkandan asılı olmayaraq fəaliyyət göstərməsi, çox müxtəlif mənbələrdən böyük həcmli məlumatlar toplaması, sürətlə analiz etməsi, onlardan yeni bi­liklər əldə etməsi, proqnozlar verməsi və s. kimi geniş imkanları, Superintellektin yaranması perspektivləri onun gələ­cəkdə insanı üstələyə bilməsi ehtimalı ilə bağlı fikirlərin irəli sürülməsinə əsas verir, texnologiyaların cəmiyyətin aparıcı qüvvəsinə çevriləcəyi proqnozlaşdırılır.

Bildiyiniz kimi, fərdin, ayrı-ayrı insan­ların təbii intellekti olduğu kimi, cəmiy­yətin də bir ictimai şüuru, kollektiv təbii intellekti vardır. Cəmiyyət sürətlə inkişaf edir, insanlar yeni biliklər əldə edirlər. Buna paralel olaraq, ayrı-ayrı süni intel­lekt qurğuları, proqram məhsulları və s. fərdi süni intellektə malikdir. Fərdi süni intellekt daşıyıcıları, yəni həmin smart qurğular bir-biri ilə əlaqə quracaq, icti­mailəşərək kollektiv süni intellekt yara­dacaqlar. Yaxın gələcəkdə isə kollektiv təbii intellekt və kollektiv süni intellek­tin birgə yaşayışı, bir-biri ilə ünsiyyət qurması, bir-birinə yararlı olması, bəzi hallarda ziyan vurması, müəyyən təh­lükələr yaratması haqqında bəzən elmi, bəzən futuroloji, bəzən də fantastik mü­lahizələr irəli sürülür. Bütün bunların nəticəsində proqnozlaşdırıla bilməyən müəyyən perspektivlər ortaya çıxa bilər.

İnternet mühitin get-gedə intellektu­allaşdırılması, həmin mühitdə kollektiv süni intellektin yaranması artıq süni intellekt texnologiyalarının inkişafının növbəti mərhələsi kimi, bəşər tarixin­də ilk dəfə olaraq, yeni sosio-texno­loji cəmiyyətin əsasını formalaşdırır. Məsələn, həmin intellektual texnologi­yalar əsasında yaradılmış çatbotlar ay­rı-ayrı fərdi süni intellekt sistemlərinin üzərində qurulan bir intellektual meta­sistemdir. Bu metasistemi kollektiv süni intellektin formalaşması kimi də qəbul etmək olar. Yəni insan cəmiyyətinin fərdi təbii intellekti necə ictimailəşir, in­kişaf edirsə, paralel olaraq, süni intel­lekt də sürətlə sosiallaşır, inkişaf edir. Başqa sözlə, süni intellektin xüsusilik­dən, ümumilikdən super intellekt səviy­yəsinə yüksəlməsi bir istiqamətdirsə, ikinci istiqamət isə onun başqa süni in­tellekt daşıyıcıları olan qurğular, proq­ram məhsulları ilə qarşılıqlı əlaqələn­dirilməsidir. Bu zaman kütləvi şəkildə bir-birilə əlaqələndirilmiş süni intellekt qurğuları kollektiv süni intellektin yara­dılması üçün ciddi intellektual texnoloji platforma formalaşdırır.

– Fəaliyyəti tənzimlənən, yəni reqlamentləşdirilmiş süni intellekt haqqında nə deyə bilərsiniz?

– Reqlamentləşdirilmiş süni intellekt dedikdə, insan tərəfindən fəaliyyət çərçi­vəsi, parametrləri, tələbləri verilən, tən­zimlənə bilən və idarə olunan süni intel­lekt nəzərdə tutulur. Lakin süni intellekt öz-özünə öyrənmə kimi bir xüsusiyyətə malikdir ki, bu da onun müəyyən müd­dətdən sonra qəbul olunmuş normaları, reqlamenti aşmasına gətirib çıxara bilər.

Yeri gəlmişkən, qeyd edim ki, hazır­da süni intellektin müəyyən müddətdən sonra ilkin reqlamentdən kənara çıxma­sı, onun hansı şəraitdə necə qərar qəbul etməsi də süni intellektin yaratdığı ən böyük təhlükələrdən biridir. Çünki süni intellekt texnologiyaları ən mürəkkəb funksiyaları üzərinə götürür və bu funksi­yaları həyata keçirərkən süni neyron şə­bəkələri əsasında formalaşan dərin təlim metodlarından istifadə edir. Smart tex­noloji mühitdə generasiya olunan biliyin, qərarın özünün əldə olunmasının izah oluna bilinməməsi kimi ciddi bir məqam süni intellekt sisteminin gələcəkdə özü­nü necə aparacağını proqnozlaşdırmağa imkan vermir və bu səbəbdən də ciddi risklər yaranır. Belə ki, süni intellektin qəbul edəcəyi qərarlar cəmiyyət üçün təhlükəli ola, insanların sağlamlığına və s. ciddi ziyan vura da bilər.

Digər tərəfdən, artıq kibertəhlükələ­rin özləri də bu smart texnologiyalardan istifadə etməklə intellektuallaşırlar. Yəni bütün bu intellektual texnologiyalar, eyni zamanda bədniyyətli insanların əlində çox güclü vasitəyə, silaha çevrilir. Ona görə də ölkənin bu istiqamətdə informa­siya təhlükəsizliyinin təmin olunması, kiberdayanıqlılığının daha da yüksəldil­məsi üçün aidiyyəti qurumlar, alimlər və mütəxəssislər intellektual potensialını səfərbər edərək kompleks işlər həyata keçirirlər.

– Süni intellektlə əlaqədar cə­miyyəti düşündürən vacib suallar­dan biri də iş yerlərinin azalması məsələsi ilə bağlıdır. Siz necə dü­şünürsünüz, bu istiqamətdə təhlükə varmı?

– Sözsüz ki, süni intellektin bəzi işçi qüvvəsini əvəz etməsi müəyyən təh­lükələr yaradır. Lakin bunu bilavasitə süni intellektlə, müasir texnologiyalar­la əlaqələndirmək düzgün deyil. Çün­ki bəşər tarixində insanlar hər zaman öz varlığını, ilkin həyat şəraitini təmin etmək, həmçinin müəyyən təhlükələr­dən qorunmaq, qarşılarına qoyduqları müxtəlif məqsəd və arzulara çatmaq üçün heyvanları əhliləşdirərək, onlardan nəqliyyat, yükdaşıma vasitəsi kimi və di­gər məqsədlər üçün istifadə ediblər. İn­sanlar bütün dövrlərdə özlərinə köməkçi axtarıblar, öz əməyini yüngülləşdirməyə, daha yaxşı yaşamağa, qarşıda daya­nan problemləri aradan qaldırmaq üçün mövcud imkanlardan istifadə etməyə və yeni imkanlar qazanmağa çalışıblar. Bü­tün bunlar hər dövrün reallıqlarına və in­kişaf səviyyəsinə uyğun əmək bazarının formalaşmasına, yeni peşələrin yaran­masına, eyni zamanda bəzi peşələrin sıradan çıxmasına səbəb olub. Beləlik­lə, bu qənaətə gəlmək olar ki, süni intel­lektin sürətli inkişafı ilə əlaqədar olaraq iş yerlərinin azalması ilə bərabər, yeni peşələrin də meydana çıxması təbii pro­sesdir.

Bugünkü reallıq ondan ibarətdir ki, insanların uzunmüddətli intellektual fəa­liyyətinin nəticəsi olaraq yeni texnologi­yaların meydana gəlməsi və insanların həyatının tərkib hissəsinə çevrilməsi əmək bazarına əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir və onu dəyişdirir. Bunun nəti­cəsində sivilizasiyanın yeni inkişaf mər­hələsinə qədəm qoyacağı proqnozlaş­dırılır. Bu səbəbdən son zamanlar V və VI sənaye inqilablarının çox da uzaqda olmadığından bəhs edilir.

Müasir dövrdə onlayn fəaliyyət göstərmək üçün çox sayda iş yerləri, ix­tisaslar yaranmaqdadır. Mobil telefonlar, veb-saytlar, sosial şəbəkələr və s. kimi platformalarda insanlar hətta bir neçə iş yerində çalışmaq üçün böyük imkanlar qazanırlar. 

Başqa sözlə, müasir dövrdə cəmiy­yətin inkişafının ümumi tendensiyası on­dan ibarətdir ki, süni intellekt texnologi­yaları təqdim etdikləri geniş üstünlüklər sayəsində ən ali varlıq olan insanı adi, sadə, rutin əməliyyatları icra etməkdən azad edir və insanları daha ali intellektu­al fəaliyyətlə məşğul olmağa sövq edir. 

Hazırda rəqəmsal transformasiya­ların təsiri ilə müxtəlif peşələrdə ciddi dəyişikliklərin baş verməsi nəticəsində insanlardan yeni bilik və bacarıqlar tələb olunur. Bu səbəbdən əmək bazarının xarakterinin dəyişməsi bir çox sahələr­də, eləcə də kadr hazırlığı istiqamətində yeni tələblər və vəzifələr qoyur. Əlbəttə ki, müxtəlif qurumlar, həmçinin insanlar anlayırlar ki, bu çağırışlara cavab verən cəmiyyətin vətəndaşı olmaq, aparılan iş­lərdə yaxından iştirak etmək, öz hüquq və vəzifələrini həyata keçirmək üçün bu texnologiyalara dərindən bələd olmaq, onların inkişafı ilə ayaqlaşmaq lazımdır.

– Rasim müəllim, Azərbaycan­da süni intellekt texnologiyalarının meydana gəlməsi və inkişaf səviy­yəsi hansı vəziyyətdədir?

– İlk olaraq, qeyd etmək istərdim ki, 1950–1960-cı illərdə – süni intellekt texnologiyalarının tətbiq olunmağa baş­ladığı ilk zamanlarda Sovet hökumə­tinin tərkibində olan Azərbaycanda da süni intellekt təşəbbüsləri ilə bağlı bir sıra araşdırmalar aparılır, layihələr hə­yata keçirilirdi. Hələ 1970-ci illərdə bu tədqiqatlara Kibernetika İnstitutunda, indiki İdarəetmə Sistemləri İnstitutunda və digər elm-təhsil müəssisələrində də başlanılmışdı. Həmin illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyasında süni intellektin texnoloji aspektləri ilə yanaşı, fəlsəfi və fizioloji problemləri ilə bağlı tədqiqatlar da aparılırdı.

1980-ci illərdən sonra professor Lütfi Zadənin qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsi­nin ölkəmizdə aparılan tədqiqatlara çox böyük təsiri oldu. Natamam informasiya, qeyri-müəyyənlik şəraitində qərarların qəbul edilməsi, qeyri-səlis qərar qəbu­letmə, obrazların, təsvirlərin tanınma­sı, maşın təlimi, ekspert sistemlərinin yaradılması istiqamətində elmi-nəzəri araşdırmalara başlanıldı və bu araş­dırmaların nəticələrinin neft-qaz, kimya sənayesində və digər sferalarda tətbiqi həyata keçirildi. Bu istiqamətdə əldə olunmuş elmi-nəzəri və praktiki nailiy­yətlərə görə bir qrup alimimiz SSRİ Döv­lət Mükafatına layiq görüldü.

Müstəqil Azərbaycanın bugünkü inkişaf mərhələsində isə dövlət başçı­sı İlham Əliyev ölkəmizdə süni intel­lekt texnologiyalarının inkişafına böyük diqqət ayırır. Məlum olduğu kimi, müxtə­lif ölkələrdə süni intellekt texnologiyaları ilə bağlı milli strategiyalar qəbul olunur. Bu təşəbbüslərə artıq ölkəmizdə də baş­lanılıb. Hazırda bu işlərin dövlət tərəfin­dən dəstəklənməsi, müvafiq qurumlara bununla bağlı müəyyən tapşırıqların verilməsi, innovativ layihələrə dəstək göstərilməsi istiqamətində zəruri tədbir­lər həyata keçirilir. Azərbaycan alimləri də bu prosesdə yaxından iştirak edirlər. 

Son zamanlar çoxsaylı süni intellekt problemləri, o cümlədən “ağıllı” infrast­rukturların qurulması ilə bağlı məsələlə­rin tədqiq olunması Azərbaycan alimləri qarşısında vəzifə kimi qoyulub. Azərbay­can Milli Elmlər Akademiyasının, Elm və Təhsil Nazirliyinin müvafiq elmi-tədqiqat institutları, ali təhsil müəssisələri süni intellekt məsələlərinə böyük əhəmiy­yət verirlər. Bu istiqamətdə kadr hazır­lığı, tədris proqramlarına süni intellekt problemləri ilə bağlı yeni fənlərin əlavə olunması, müxtəlif dövlət qurumlarının fəaliyyətində, ayrı-ayrı infrastruktur la­yihələrində bu texnologiyaların geniş tətbiq olunması işləri uğurla həyata ke­çirilməkdədir. Qeyd etmək lazımdır ki, ölkə Prezidentinin birbaşa dəstəyi ilə bu sahədə yüksəkixtisaslı kadrların yetişdi­rilməsi üçün gənclərimiz xaricdə təhsil üzrə dövlət proqramı çərçivəsində dün­yanın müxtəlif ölkələrində yüksək təhsil almaq imkanı qazanırlar. 

Bir əhəmiyyətli faktı nəzərə çatdır­maq lazımdır ki, bu gün Azərbaycan alimləri kompüter elmləri sahəsində Qafqazda birinci yerdədirlər. Alimlərimiz ABŞ-ın Stenford Universitetinin “Dünya­nın ən nüfuzlu alimlərinin reytinq siyahı­sı”nda təmsil olunurlar. 

Sevindirici haldır ki, artıq ölkəmizdə süni intellekt ideyalarının əhəmiyyətini, üstünlüklərini hər kəs anlayır, gənclə­rimiz bu texnologiyalara böyük həvəs göstərirlər. Elm və Təhsil Nazirliyi tərə­findən təşkil olunan “Sabahın alimləri” müsabiqəsi, şagirdlərə rəqəmsal bilik və bacarıqların aşılanması layihəsi olan STEAM, bu yaxınlarda ölkəmizdə keçi­rilmiş TEKNOFEST Aviasiya, Kosmik və Texnologiya Festivalı kimi təşəbbüslər gənclərin bu sahəyə marağının artırıl­masına böyük dəstək verirlər.

Müsahibəni apardı:
Anar TURAN
XQ