Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) üzv dövlətlərin – Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistanın informasiya sistemlərinin inteqrasiyasını nəzərdə tutan sadələşdirilmiş gömrük dəhlizinin yaradılması haqqında sazişin ratifikasiyası başa çatdırılıb. Bu sazişlə Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi (Orta Dəhliz) boyunca xarici ticarət fəaliyyətinin sadələşdirilməsi nəzərdə tutulub.
Bu gün təkcə Qazaxıstanın deyil, həm də Qırğızıstan və Özbəkistanın xarici ticarətində əsas pay əsas dəhlizdən – Rusiyadan Avropaya Çin vasitəsi ilə keçir. Yeni saziş isə digər dəhlizin – Xəzər dənizi, Azərbaycan və Türkiyədən keçən Transxəzər Dəhlizinin inkişafına yönəlir. 2010-cu ildən 2022-ci ilə qədər bu sazişdə iştirak edən ölkələr arasında ticarət dövriyyəsinin üç dəfə artması xüsusi diqqət çəkir. Bu, gələcək artım üçün böyük potensialdan xəbər verir.
Bu gün Qazaxıstan üçün bu türk dövlətləri ilə ticarətin həcmi təqribən 13 milyard ABŞ dolları təşkil edir, bu məbləğin 70 faizi isə Qazaxıstanın adıçəkilən ölkələrə ixracının payına düşür.
Sadələşdirilmiş gömrük dəhlizinin aşağıdakı üstünlükləri var: ticarət operatorlarına buraxılış məntəqələrində prioritet xidmət göstəriləcək və bu, gözləmə vaxtlarını azaldacaq; gömrük rəsmiləşdirilməsi prosedurları ayrı-ayrı hərəkət zolaqlarından istifadə edilməklə optimallaşdırılacaq və bu, rəsmiləşdirmə müddətlərini daha da azaldacaq; gömrük yoxlanılması yalnız gömrük qanunvericiliyinin pozulması riskinin müəyyənləşdirildiyi hallarda aparılacaq və bu, dayanma müddətini və xərcləri azaltmağa imkan verəcək.
Sadələşdirilmiş gömrük dəhlizi haqqında saziş konkret sənaye sahələrini və gömrük rəsmiləşdirilməsi üçün malların seçimini məhdudlaşdırmır. Bu o deməkdir ki, ticarət operatorları bütün növ mallar üçün sadələşdirilmiş prosedurlardan istifadə edə bilərlər.
Sadələşdirilmiş gömrük dəhlizinin yaradılması haqqında saziş ratifikasiya olunduqdan sonra 6 aylıq pilot layihə həyata keçiriləcək. Bu müddət ərzində 5 ölkənin gömrük strukturları yeni sistemin bütün texniki, inzibati və hüquqi aspektlərini tam şəkildə işləyəcək. Pilot layihə başa çatdıqdan sonra sistem tam şəkildə işə düşəcək.
Yeri gəlmişkən, Prezidenti İlham Əliyev cari il aprelin 23-də ADA Universitetində “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” mövzusunda keçirilən beynəlxalq forumdakı çıxışında bu gün Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinə (Orta Dəhliz) heç vaxt olmadığı qədər ehtiyac duyulduğunu, Çindən gələn və Azərbaycandan keçən yüklərin ildən-ilə artdığını bildirib. Dövlətimizin başçısı nitqində mart ayında Qazaxıstan Prezidentinin Azərbaycana dövlət səfəri zamanı Siandan çıxmış və Bakıya çatmış konteyner qatarının birgə qarşılanma mərasiminin keçirildiyini və bunun ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın birgə nümayişinə çevrildiyini də xatırladıb.
Ölkə rəhbəri daha sonra Orta Dəhliz layihəsinin böyük gələcəyinə güclü inamı olduğunu, Azərbaycanda faktiki olaraq bütün lazımi infrastrukturun, o cümlədən müasir, yeni dəniz limanının qurulduğunu da diqqətə çatdırıb: “Yeri gəlmişkən, hazırda biz dəniz limanının genişləndirilməsi üzərində işləyirik. Çünki bugünkü 100 min TEU və 15 milyon ton ümumi yükaşırma qabiliyyəti yetərli olmayacaq. Biz artıq bunu başa düşürük. Biz bunu 25 milyon tona və 500 yüz min, yaxud hətta bir milyon TEU-ya çatdırmaq istəyirik ki, təkcə Çindən deyil, həm də Mərkəzi Asiyadan həcmi artan yükləri qəbul etmək imkanımız olsun. Çünki söylədiyim kimi, bugünkü geosiyasi mühitdə bu marşruta ehtiyac var”.
Xatırladaq ki, Azərbaycan hazırda Orta Dəhliz layihəsinin inkişafına institusional dəstək göstərməyi də diqqətdə saxlayır. Çünki Prezident İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, fiziki infrastruktur yetərli deyil. Azərbaycan, Qazaxıstan və Gürcüstan arasında birgə müəssisənin yaradılması da məhz bununla bağlıdır. Hazırda Azərbaycan nəqliyyat marşrutunun rəqəmsallaşdırılması üzərində fəal işləyir. Artıq Dövlət Gömrük Komitəsində yüklərin emalının daha az vaxt aparması, yüklər üzərində tam şəffaflıq və nəzarətin yaradılması məqsədilə süni intellekt sistemi tətbiq edilir.
Prezident İlham Əliyev bu il aprelin 29-da Çin Xalq Respublikasının Xarici ölkələrlə dostluq üzrə Çin Xalq Assosiasiyasının sədri Yan Vanmini qəbul edərkən də bu barədə ətraflı bəhs edib. Dövlətimizin başçısı Azərbaycan–Çin siyasi əlaqələrinin yüksək səviyyədə olduğunu vurğulayaraq ikitərəfli münasibətlərdə son vaxtlar böyük canlanmanın baş verdiyini bildirib. Nəqliyyat sahəsində çox fəal birgə işlərin aparıldığını deyən Prezident İlham Əliyev bu baxımdan Transxəzər Nəqliyyat Dəhlizinin Orta Dəhlizin bir hissəsi olduğunu qeyd edib. Çin Xalq Assosiasiyasının sədri Yan Vanmi isə Azərbaycanın “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünü ilk dəstəkləyən ölkələrdən biri olduğunu və bu baxımdan Azərbaycanın Transxəzər Dəhlizi təşəbbüsünün reallaşmasına, ümumilikdə, bütün nəqliyyat qovşağının inkişafına töhfə verəcəyinə əminliyini diqqətə çatdırıb.
Burada bir məqamı da xatırlatmaq istərdik. Dövlətimizin başçısı mayın 23-də ölkəmizə dövlət səfərinə gələn Tacikistan Respublikasının Prezidenti Emoməli Rəhmonla keçirilən görüşdə də Orta Dəhlizi və onun bir hissəsi olan Transxəzər Nəqliyyat Dəhlizini Tacikistandan yükgöndərənlər üçün daha cəlbedici etmək məqsədilə logistika əlaqələrinə dair məsələlərin ətraflı nəzərdən keçirildiyini söyləyib. “Mən həmkarıma məlumat verdim ki, Azərbaycan öz ərazisində bütün iri nəqliyyat və logistika layihələrini praktiki olaraq başa çatdırıb və bu gün müxtəlif istiqamətlərdə – Şərqdən Qərbə, Şimaldan Cənuba və əks istiqamətlərdə böyük həcmdə yükləri qəbul etməyə hazırdır”,–deyib.
Qeyd edək ki, Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistan informasiya sistemlərinin inteqrasiyasını nəzərdə tutan sadələşdirilmiş gömrük dəhlizinin yaradılması haqqında sazişi hələ 2023-cü ildə ratifikasiya ediblər. Beş TDT ölkəsindən yalnız Qazaxıstan qalmışdı ki, o da keçən həftə sadələşdirilmiş gömrük dəhlizinə qoşulmağı təsdiqləyib.
Sonda mövzu ilə bir məlumatı da xatırlatmaq istərdim. Belə ki, Azərbaycan Çində yeni Transxəzər Gömrük Ticarət Portalını təqdim edib. Bu, Dövlət Gömrük Komitəsinin (DGK) təşəbbüsü ilə Transxəzər Gömrük Ticarət Portalı tərəfindən hazırlanıb.
Çinin Çendu şəhərində keçirilən “6-cı Çin Beynəlxalq Təchizat Zənciri və Smart Logistika” sərgisində təqdim olunan bu layihə Azərbaycan gömrük xidməti tərəfindən hazırlanıb və Avtomatlaşdırılmış Risk Analiz Sistemi (ARAS), Səlahiyyətli İqtisadi Operator (SİO), habelə digər təşəbbüslərin Orta Dəhliz boyu rəqəmsal həllərin tətbiqinə, logistika imkanlarının genişləndirilməsinə şərait yaradır.
Xatırladaq ki, TDT üzv dövlətlərin– Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistanın informasiya sistemlərinin inteqrasiyasını nəzərdə tutan sadələşdirilmiş gömrük dəhlizinin yaradılması haqqında saziş 2022-ci il noyabrın 11-də Səmərqənddə adları çəkilən ölkələrin hökumətləri arasında imzalanıb.
Vaqif BAYRAMOV
XQ
