Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan bu marşrutun önəmli ölkələridir

Gürcüstanda 4-cü Tbilisi İpək Yolu Forumu keçirilib. Xatırladaq ki, bu möv­zuda ilk toplantı Ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1998-ci ildə Bakıda reallaşıb. Həmin vaxt tarixi İpək yolunun bərpası layihəsinə ilk qo­şulan Gürcüstanın ovaxtkı prezidenti Eduard Şevardnadze, həmçinin digər 8 ölkənin dövlət başçısı, 13 beynəlxalq təşkilat və 32 dövlətin nümayəndə heyəti bu forumda iştirak edib. Konfransın yekununda Avropa İttifaqının (Aİ) TRACECA Proqramı əsasında “Avropa–Qafqaz–Asiya dəhlizinin inkişafı üzrə beynəlxalq nəqliyyat haqqında Əsas Çoxtərəfli Saziş” imzalanıb. 

Bu məqamda onu da qeyd edək ki, 1998-ci ildə Bakıda keçirilən 1-ci İpək Yolu Forumunda qəbul olunan adıçəkilən Əsas Çoxtərəfli Sazişin müddəalarına əsaslanılaraq TRA­SEKA Hökumətlərarası Komissiya­sının Daimi Katibliyinin Bakı şəhə­rində yerləşdirilməsi və 2001-ci il fevralın 21-də rəsmi açılışı olması Azərbaycanın tarixi İpək yolunun bərpasına öz töhfəsini vermək­lə, əsas inkişaf trayektoriyalarının müəyyənləşdirilməsində mühüm roloynayıb. Prezident İlham Əliyevin 2015-ci ilin dekabrında Çinə döv­lət səfəri çərçivəsində “İpək Yolu İqtisadi Kəməri”nin yaradılması­nın birgə təşviq edilməsi barədə Azərbaycan Hökuməti ilə Çin Xalq Respublikası Hökuməti arasında qarşılıqlı anlaşma memorandumu imzalanması da prosesin sürətlən­məsini şərtləndirib.

Burada mühüm bir məqama da toxun­mağı zəruri bilirik. Hazırda Orta dəhlizin (Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşru­tu) yeni İpək Yolu olması üçün əhəmiyyətli layihələr həyata keçirilir. Əslində, bu, Asi­ya, Avropa və Yaxın Şərqi birləşdirən “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsüdür. Nəqliyyat Marşrutu 2014-cü ilin fevral ayında Azər­baycan, Qazaxıstan və Gürcüstanın mü­vafiq strukturlarının iştirakı ilə yaradılıb. Sonradan layihəyə Ukrayna, Rumıniya və Polşa qoşulub. 

Hazırda marşrut Çin–Qazaxıstan sər­hədindən başlayır və Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan və Gürcüstan ərazi­sindən keçərək Avropaya qədər uzanır. 

Bütün marşrut boyunca vahid tarif ya­radılıb, “vahid pəncərə” prinsipi tətbiq olu­nub. Aİ Orta Dəhlizi Trans–Avropa Nəq­liyyat Şəbəkəsini inteqrasiya baxımından ən perspektivli adlandırır. İlkin qiymətlən­dirmələrə görə, perspektivdə fasiləsiz tədarükü təmin etməsi üçün marşrutun inkişafına 18,5 milyard avro tələb olunur. Ekspertlər bildirirlər ki, investisiyanın əhə­miyyətli hissəsini Aİ öz üzərinə götürməyə hazırdır. Sərmayə əsasən, dəmir yolu və avtomobil dəhlizlərinin bərpası və yenidən qurulması, limanların ötürücülük qabiliy­yətinin artırılması və sərhədlərdə infrast­rukturun inkişafı üçün lazımdır.

Bu il oktyabrın 26-da isə Tbilisi şəhə­rində keçirilən 4-cü İpək Yolu Forumunda çıxış edən Baş nazir Əli Əsədov dünyada baş verən son dəyişikliklər fonunda iqtisa­di əməkdaşlıq və nəqliyyat bağlantıları ilə əlaqədar yaranan çağırışların toplantının region və bütün dünya üçün əhəmiyyəti­ni daha aydın şəkildə göstərdiyini vurğu­layıb. Əli Əsədov, eyni zamanda, Azər­baycan və Gürcüstanın tarixən Avropa ilə Asiya arasında iqtisadi-ticari əlaqələr­də oynadıqları körpü rolunun bu gün də uğurla davam etdirildiyini, həmçinin hər iki dövlətin ötən əsrin 90-cı illərin sonlarında İpək yolunun bərpası konsepsiyasını ilk dəstəkləyən ölkələrdən olduqları diqqətə çatdırıb. 

Şübhəsiz ki, bu gün Orta Dəhlizin (Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marş­rutu) yeni İpək Yolu olması üçün bu xətt üzərində yerləşən ölkələrin, o cümlədən Azərbaycanın fəaliyyəti, regional nəqliy­yat dəhlizinin inkişafı üçün gördüyü işlər və müsbət nəticələr beynəlxalq miqyasda yüksək dəyərləndirilir. Bu fikrin təsdiqi ola­raq bəzi faktları diqqətə çatdırmaq istər­dik. Əvvəlcə onu qeyd edək ki, yüklərin Qazaxıstandan Gürcüstan limanlarına çatdırılma müddəti ötən illərlə müqayisə­də əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. Növbəti il üçün hədəfin bu müddəti iki dəfəyə qədər, yəni 11-15 günə endirilməsi nəzərdə tutu­lub.

Gürcüstan da ötən illər ərzində İpək yolunun bərpasında fəal iştirak edib, bu istiqamətdə genişmiqyaslı layihələr real­laşdırıb. Məsələn, qonşu ölkə ərazisindəki dəmir yollarını müasirləşdirib, yeni liman­lar salıb və genişləndirib, yol infrastruktu­runu gücləndirib. 

Qardaş Türkiyənin nəqliyyat və infrast­ruktur naziri Abdulkadir Uraloğlu da ölkə­sində bu sahədə görülən işlər haqqında mediyaya müsahibəsində bildirib ki, Orta Dəhlizin yeni İpək Yolu olması üçün res­publika daxilində şərq-qərb və şimal-cə­nub istiqamətlərində çatışmayan nəqliyyat əlaqələrini tamamlayacaq layihələr həya­ta keçirilir. O, həmçinin diqqətə çatdırıb ki, bu kontekstdə Asiya, Avropa və Yaxın Şərqi birləşdirəcək “Bir kəmər, bir yol” layihəsi Türkiyə üçün çox mühüm fürsət hesab edilir. Londondan Pekinə uzanan “Dəmir İpək Yolu”nun reallaşdırılması Tür­kiyənin əsas hədəflərindən biridir.

Nazir vurğulayıb ki, Türkiyədə hazırda 4 faiz olan dəmir yolu daşımalarının payı­nı 2029-cu ildə 11 faizə, 2053-cü ildə isə 22 faizə yüksəldilməsi gözlənilir. Bununla da, 2053-cü ilə qədər ölkəsində yük daşı­malarında dəmir yollarının payının 7 dəfə artırılması planlaşdırılır. Bundan başqa, beynəlxalq yük daşımalarında dəmir yol­larının payını 10 dəfəyə qədər artırmaq nəzərdə tutulur. 

İpək yolunun bərpasında Azərbayca­na gəldikdə isə deyə bilərik ki, bu qədim marşrutun inkişafında tarixən təkcə iqti­sadi deyil, həm də ictimai-siyasi, mənə­vi və elmi dünyagörüşü, sülh şəraitinin, dinc-yanaşı yaşam tərzinin qorunub sax­lanması baxımından mühüm önəm daşı­yıb. Bununla belə yolun mənəvi-mədəni, sosial nəticələri, eyni zamanda, tranzit cəmiyyətlərin də tərəqqisində xüsusi rol oynayıb. Ümumiyyətlə, İpək yolu ölkələri quru və dənizlər vasitəsilə yaxınlaşdır­maqla, mövcud əlaqələri genişləndirmək­lə bərabər, ticarət münasibətləri əsasında konkret iqtisadi-maddi tələbat və ehtiyac­ları gerçəkləşdirib. 

Azərbaycan İpək yolunun bərpası ilə bağlı ötən müddətdə dövlətimizin başçısı­nın vurğuladığı kimi, ilk olaraq yerli infrast­rukturu inkişaf etdirmək üçün bu sahəyə geniş həcmdə investisiya qoyub, qon­şularla bağlantı körpülərinin qurulmasını diqqətdə saxlayıb. Beləliklə, “Bir kəmər, bir yol” layihəsi ilə bağlı ölkədaxili infrast­ruktur sistemini qısa zamanda gerçəkləş­dirib. Bununla da, sözügedən istiqamətdə sonrakı proseslərin sürətlə aparılmasına əlverişli zəmin yaradıb. 

Hazırda Yeni Bakı Ticarət Limanı ge­nişləndirilir, bununla da Şərqdən–Qərbə daşınan yüklərin həcminin artacağı təq­dirdə yükaşırma problemlərinin qarşısı alınır. Başqa sözlə, Azərbaycanın möv­cud ticarət infrastrukturu bir neçə il əvvəl fəaliyyətə başlayanda onun yükaşırma qabiliyyəti 15 milyon ton idi. Hazırda isə Yeni Bakı Ticarət Limanının imkanlarını 25 milyon tona qədər çatdırmaq qarşı­ya mühüm vəzifə kimi qoyulur. Bundan başqa, gəmi tikintisi diqqətdə saxlanılır. İndi gəmiqayırma zavodunun ildə 20-dək gəmi inşa edəcəyi planlaşdırılır. Bu, həm Azərbaycanda, həm də Xəzər də­nizində yükdaşımaya tələbat artması ilə bağlıdır. Ümumiyyətlə, hazırda Azərbay­can Xəzəryanı dövlətlər arasında Xəzər dənizində ən böyük ticarət donanmasına sahibdir. Bu, ölkəmizin daha çox yük daşı­maq imkanından xəbər verir. 

Azərbaycan yuxarıda qeyd edilən­lərlə yanaşı, respublikanın dəmir yolunu qatarların sayının və sürətinin artırılması məqsədilə müasirləşdirib. Nəticədə ölkə­miz vasitəsilə daşınan yüklərin həcmi il­dən-ilə artıb. Eyni zamanda, tariflərlə bağlı vahid siyasətin reallaşması istiqamətində danışıqlar aparıb, gömrük qaydaları sahə­sində daha geniş qarşılıqlı əlaqələndirmə qurulmasını diqqətdə saxlayıb. 

Avropa ilə Asiyanı birləşdirən Ba­kı-Tbilisi-Qars (BTQ) nəqliyyat dəhlizinin inkişafı da İpək yolunun yenidən qurulma­sında böyük əhəmiyyətə malikdir. 2017-ci il oktyabrın 30-da istifadəyə verilən BTQ dəmir yolu Trans-Avropa və Trans-Asiya dəmir yolu şəbəkələrinin birləşdirilməsini təmin etməklə, qədim İpək Yolunun polad magistrallar üzərində bərpasıdır.

Xatırladaq ki, 2007-ci il fevralın 7-də Tbilisidə Prezident İlham Əliyevin təşəb­büsü ilə BTQ dəmir yolunun tikintisinə dair saziş imzalanıb. Elə həmin ilin no­yabrında Gürcüstanın Marabda məntəqə­sində dəmir yolu xəttinin təməli qoyulub. 2008-ci ilin iyulunda isə Qars şəhərində Qars-Gürcüstan sərhədi hissəsinin tikinti­sinin təməlqoyma mərasimi keçirilib. 

Yeri gəlmişkən, ümumi uzunluğu, təx­minən, 850 kilometr olan BTQ dəmir yolu xəttinin 504 kilometrlik hissəsi Azərbayca­nın ərazisinə düşür. Dəmir yolu marşrutu­nun 263 kilometri Gürcüstan, 79 kilometri isə Türkiyə ərazisindən keçir. Ekspertlərin fikrincə, BTQ dəmir yolu Çindən Avropaya yüklərin çatdırılması müddətini dəniz da­şımalarına nisbətən iki dəfədən çox azal­dır. Sabitlik və təhlükəsizliyə xidmət edən bu dəmir yolu vasitəsilə birinci mərhələdə 5 milyon ton, ikinci mərhələdə 17 milyon ton, ondan sonra isə daha böyük həcmdə yüklərin daşınması nəzərdə tutulur.

BTQ dəmir yolunun tarixi İpək Yolu üzərində qurulması region ölkələri üçün layihənin cəlbediciliyini artırmaqla bəra­bər, Mərkəzi Asiya ölkələrinin–Türkmənis­tan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıstan və Tacikistanın, həmçinin Əfqanıstanın Avropaya, eləcə də dünya bazarlarına çıxışını asanlaşdırır, həmin dövlətlərin iqtisadi-ticari əməkdaşlığının möhkəmlən­məsində mühüm əhəmiyyət daşıyır.

V.BAYRAMOV
XQ