Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) 2009-cu ildə Naxçıvanda keçirilən Zirvə görüşündən indiyədək qurum səmərəli inkişaf yolu keçib. 

Ötən müddətdə təşkilat 160 milyona yaxın insanın yaşadığı böyük bir coğrafiyada və qlobal miqyasda güclü təşkilat kimi ta­nınıb. Prezident İlham Əliyevin TDT ölkələri ilə bütün sahələrdə əlaqələrin möhkəmləndirilməsini Azərbaycanın xarici siyasətinin prioritetlərindən biri elan edib.

Sentyabrın 16-da Bakıda TDT Kənd Təsərrüfatı Nazirlərinin II Toplantısının keçirilməsi və bu tədbirdə Quba şəhərinin adıçə­kilən nüfuzlu qurumun kənd təsər­rüfatı paytaxtı elan edilməsi də Azərbaycanın təşkilatla sıx bağlılı­ğını göstərir. TDT tərəfindən belə bir etimad həm respublikamızın qurumda səmərəli fəaliyyəti, həm də dünya ölkələri üçün hazırda pri­oritetə çevrilən iqlim dəyişikliyi, su və torpaq ehtiyatlarının azalması, yüksək səviyyəli urbanizasiya kimi problemlərlə üzləşdiyi bir vaxtda dövlətimizin də bu çağırışlara bi­ganə qalmaması ilə əlaqədardır. Çünki TDT üzv ölkələrdə, eləcə də Azərbaycanda yeni texnologiya və həllərin tətbiqi istiqamətində təc­rübə mübadiləsi aparmaqla məh­suldarlığı artırmağa və dayanıqlı inkişafa maraqlıdır. 

Xatırladaq ki, TDT qlobal kənd təsərrüfatı torpaq ehtiyatlarında 6,1 faiz, o cümlədən əkin sahələ­rində 3,9 faiz, kənd təsərrüfatı məhsullarının qlobal istehsalında 2,2 faiz, kənd təsərrüfatı və emal məhsullarının ixracında 2 faiz paya malikdir. Qurum iştirakçı dövlətlər arasında kənd təsərrüfatı sahəsin­də əməkdaşlığın genişləndirilməsi, ticarət dövriyyəsinin artırılması və qarşılıqlı maraq doğuran layihələ­ri reallaşdırmaq imkanlarını daim diqqətdə saxlayır. 

Şübhəsiz ki, Azərbaycan da bu məsələyə hər zaman həssaslıqla yanaşır, türk dövlətlərinin vahid rəqəmsal aqro-data platforması­nın yaradılması, TDT brendi altın­da birgə kənd təsərrüfatı və qida məhsullarının istehsalı ilə bağ­lı təklifləri təşkilata üzv ölkələrə təqdim edir və bu istiqamətdə la­yihələrin reallaşdırılmasına ciddi töhfələr verir. 

TDT-nin Kənd Təsərrüfatı Na­zirlərinin II Toplantısının Yekun Bəyannaməsində də bütün bu məsələr öz ifadəsini tapıb. Belə ki, sənəddə kənd təsərrüfatı və qida məhsulları üzrə ticarət döv­riyyəsinin artırılması, qarşılıqlı sərmayələrin təşviqi, aqrar sahədə müasir texnologiyaların transferi, ən yaxşı təcrübələrin qarşılıqlı mü­badiləsi, torpaq və su resurslarının səmərəli idarəsi, kənd təsərrüfatı sığorta sisteminin təşviq edilməsi kimi sahələr TDT-yə üzv dövlətlər arasında gələcək əməkdaşlığın əsas istiqamətləri olaraq diqqət çəkir. 

II Türk Dövlətləri Aqrobiznes Forumunda da vurğulanan prio­ritetlər ətrafında geniş fikir müba­diləsi aparılıb. İclasda ölkəmizdə aqrar sahədə həyata keçirilən is­lahatlar və gələcək hədəflər, kənd təsərrüfatında məhsuldarlığın daha da artırılması, iqlimə uyğun yaşıl və rəqəmsal kənd təsərrüfa­tının yaradılması, həmçinin ixrac məhsullarının və coğrafiyasının şaxələndirilməsi bu sahənin daya­nıqlı inkişafı üçün əsas prinsipləri olduğu bildirilib.

Yeri gəlmişkən, Prezident İl­ham Əliyev işğaldan azad olunan ərazilərimizi “yaşıl enerji zonası” elan edib və bu ərazilərin böyük aqrar potensiala malik olduğunu diqqətə çatdırıb. Hazırda qarşıya düşməndən təmizlənən torpaq­larda kənd təsərrüfatına yararlı sahələri minalardan təmizləyərək xəstəliklərdən azad, rəqəmsal və ən müasir təcrübə və texnologi­yalara əsaslanan dayanıqlı kənd təsərrüfatı sistemi qurmaq kimi önəmli bir vəzifə qoyulub. TDT ölkələrinin iş adamlarında Qara­bağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi zonalarında investisiya imkanları ilə tanış olmaq və burada ən yaxşı təcrübə və texnologiyaları tətbiq etmək marağı da buradan irəli gə­lib. 

Bu məqamda onu da bildirək ki, hazırda Azərbaycan dövləti­nin gələcəyə yönələn əsas hədə­fi işğaldan azad olunan əraziləri bərpa edərək həmin torpaqların dəyər zəncirinə inteqrasiyasını tə­min etməkdir. Bu gün düşməndən təmizlənən yaşayış sahələrində böyük miqyasda bərpa-quruculuq işləri aparılır, minalar təmizlənir, yeni yollar, “ağıllı şəhər” və “ağıllı kənd”lər salınır. 

Prezident İlham Əliyev tərə­findən “yaşıl enerji zonası” elan edilən işğaldan azad olunan əra­zilərimiz böyük aqrar potensia­la malik olmaqla, artıq 128 min hektar kənd təsərrüfatına yararlı torpaqlara sahibdir. İndi dövləti­miz qarşısında duran əsas vəzifə Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqti­sadi rayonlarında kənd təsərrüfa­tına yararlı torpaqları minalardan təmizləyərək xəstəliklərdən azad, rəqəmsal və ən müasir təcrübə və texnologiyalara əsaslanan daya­nıqlı kənd təsərrüfatı sistemi qur­maqdır.

TDT-yə üzv ölkələrlə bağlı bəzi iqtisadi göstəricilərə də diqqət ye­tirək. Ötən il quruma daxil olan dövlətlərin öz aralarında həyata keçirdiyi ixracın dəyəri 33 milyard dollar olub. Həmin məbləğin 3,8 milyard dolları kənd təsərrüfatı məhsullarının payına düşüb. Eks­pertlər tərəfindən bu göstəricilərin yetərli olmadığı, sözügedən sahə­də mövcud potensialın hələ tam hərəkətə gətirilmədiyi bildirilib. Çünki BMT-nin Ticarət Mərkəzinin tətqiqat metodologiyası əsasında aparılan hesablamalarla mövcud ixracın 70–75 faiz artırılması üçün böyük ehtiyat olduğu təsdiqlənib. 

Azərbaycan türk dövlətləri arasında əməkdaşlığın dərinləş­məsi prosesində aparıcı rola ma­lik ölkələrdəndir. Rəsmi Bakı türk dövlətlərinin inteqrasiyası üçün fəal siyasi təşəbbüslərlə çıxış edir, iqtisadi maraqların uzlaşdırılması məqsədilə koordinasiyanın for­malaşmasını gerçəkləşdirir. Bu, respublikamızın türk dövlətləri ilə iqtisadi münasibətlərində özünü aydın nəzərə çarpdırır. Məsələn, 2022-ci ildə Azərbaycanın Qa­zaxıstanla ticarət dövriyyəsi əvvəl­ki ilə nisbətən 4,4 dəfə artaraq 135 milyon 799 min dollardan 598 mil­yon 486 min dollaradək yüksəlmə­si, Türkmənistanla dövriyyədə 5,1 dəfə artım qeydə alınması bunun bariz nümunəsidir. 

Yeri gəlmişkən, ölkəmizin Türk­mənistanla qarşılıqlı ticarətinin həcmi 2021-ci ildəki 105 milyon 23 min dollardan 2022-ci ildə 535 mil­yon 397 min dollara çatıb. Özbə­kistanla ticarətdəki 64 faizlik artım birgə dövriyyəni 111 milyon 903 min dollardan 2022-ci ildə 183 mil­yon 307 min dollaradək yüksəldib. 

Bu dövrdə Mərkəzi Asiyanın digər türk dövləti olan Qırğızıstan­la da ticarət dövriyyəmizdə artım qeydə alınıb. Azərbaycanla bu ölkə arasındakı dövriyyə 2021-ci ildə 17 faiz artaraq 9 milyon 18 min dollardan 2022-ci ildə 10 mil­yon 809 min dollaradək yüksəlib. Qardaş Türkiyə ilə ticarət dövriy­yəmiz isə ötən il 6 milyard dollara yaxınlaşıb: 2021-ci ildə 4 milyard 661 milyon dollar olan ticarət döv­riyyəsi 2022-ci ildə 5 milyard 842 milyon dollaradək yüksəlib.

TDT-yə üzv ölkələr arasında iqtisadi-ticari əlaqələrin daha da genişləndirilməsi üçün son illər­də bir sıra layihələr reallaşdırılıb. Məsələn, Milli Məclisin 4 aprel 2023-cü il tarixli iclasında “Türk Dövlətləri Təşkilatının hökumətləri arasında sadələşdirilmiş gömrük dəhlizinin yaradılması haqqında” 2022-ci il noyabrın 11-də Səmərqənd şəhə­rində imzalanan saziş təsdiqlənib. Bununla da TDT hökumətlərinin gömrük orqanları arasında malların və nəqliyyat vasitələrinin hərəkəti ilə bağlı məlumat mübadiləsi asan­laşıb. Başqa sözlə, belə bir layihə­nin icrası nəticəsində təşkilata üzv hökumətlər arasında daşınan mal­lar və nəqliyyat vasitələri haqqın­da məlumatların elektron şəkildə mübadiləsi gerçəkləşib, nəticədə sürətli yük daşımaları, o cümlədən yük daşımaların həcmində nəzərə­çarpacaq dərəcədə artıma nail ol­maq reallaşıb. 

“Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv dövlətlərin hökumətləri arasında beynəlxalq kombinə edilmiş yük daşımaları haqqında” sazişin təs­diqlənməsi isə Transxəzər Bey­nəlxalq Nəqliyyat Marşrutu olan Orta Dəhlizin də praktiki əhəmiy­yətinə müsbət təsir göstərib. Regi­onda baş verən yeni geosiyasi və geoiqtisadi reallıqlar çərçivəsində, 2020–2021-ci illərdə Orta Dəhliz üzrə yük daşımaları 350 min ton­dan 530 min tona qədər artıb. 

Azərbaycanın bu proseslərdə fəal şəkildə iştirak etməsini yalnız qəbul edilən qanun layihələri ilə deyil, Zəngəzur Dəhlizi boyunca sürətlə aparılan işlərlə də müşahi­də etmək mümkündür. Çünki Zən­gəzur Dəhlizi də Orta Dəhliz üzrə Cənubi Qafqazdan keçən marşru­tun diversifikasiyasına və türk döv­lətləri arasında coğrafi baxımdan bağlantısına xidmət edir.

Vaqif BAYRAMOV
XQ