İsa HƏBİBBƏYLİ,
AMEA-nın prezidenti, akademik

Müasir cəmiyyətin, ölkələrin və xalqların yüksək inkişaf meyarların­dan birinin elm faktorundan ibarət ol­ması dünya elmi-ictimai fikrində qəbul olunmuş qənaətdir. Elmi cəhətdən geri qalmış elə bir ölkə göstərmək müm­kün deyil ki, orada inkişaf və tərəqqi müşahidə olunsun. Ölkələrin elmi göstəriciləri onların ümumi inkişaf səviyyəsinin barometridir. Ona görə də elmin inkişafına diqqət və qayğı göstərmək, elmi, təhsili ön mövqeyə çəkmək inkişaf etmiş dünya dövlətlə­rinin prioritetləri sırasında xüsusi yer tutur. 

Prezident İlham Əliyevin respub­likamızda “Elm Günü”nün təsis edil­məsi haqqında 9 aprel 2018-ci il tarixli sərəncamı dövlətimizin elmin inkişafına göstərdiyi qayğının və dəstəyin əməli ifadəsidir. Elm Gününün geniş qeyd edil­məsi alimlərin, tədqiqatçıların, yeni elmi nəsillərin inkişafı ilə əlaqədar məsələlə­rin gündəmə gətirilməsi, alimlərin xid­mətlərinin dəyərləndirilməsi, müsbət təcrübələrin, elm sahəsində dünyada gedən proseslərin dərslərindən nəticə çıxarılması, elmi maarifləndirmə tədbir­lərinin həyata keçirilməsi kimi vəzifələri özündə cəmləşdirir. Elm Günü akade­mik elmin, ali məktəb elminin və sahə elminin cəmiyyət qarşısındakı hesabatı və bu istiqamətdə gələcək vəzifələrin müəyyənləşdirilməsi və günün elminin proqnozlaşdırılması baxımından xüsusi əhəmiyyətə malikdir. 

Azərbaycanda elmin çoxəsrlik tarixi və böyük ənənələri var. Ölkəmizdə həm fundamental və tətbiqi elmlər, həm də humanitar və ictimai elmlər sahəsində davamlı ənənələr formalaşmışdır. Bö­yük Azərbaycan alimi və mütəfəkkiri Nəsirəddin Tusinin yaratdığı Darüş-Şə­fa Akademiyası və Marağa Rəsədxana­sı dünyanın ən qədim və inkişaf etmiş elmi mərkəzlərindən biri idi. Bu akade­mik elmi mərkəz Çindən Hindistana, Misirdən İngilistana qədər tanınmış, dünya elminə mühüm töhfələr ver­mişdir. Universal elmi qabiliyyətlərinə və xidmətlərinə görə Nəsirəddin Tusi türk-müsəlman dünyasının Aristoteli kimi qəbul olunmuşdur. Eyni zamanda, Əbülhəsən Bəhməniyar Azərbaycani, Xətib Təbrizi, Səfiəddin Urməvi, Əb­dülqədir Marağayi, Məhəmməd Hin­duşah Naxçıvani, Zeynalabdin Şirvani, Abbasqulu ağa Bakıxanov və onlarla başqalarının əsərləri və elmi ideyaları bütün Şərq dünyasında geniş yayılmış, xalqımıza və ölkəmizə şərəf-şan gətir­mişdir. Bundan başqa, Avropa ölkələ­rindən fərqli olaraq, Şərqdə, o cümlə­dən də Azərbaycanda elmi-nəzəri fikir bədii əsərlər, poeziya sənəti vasitəsilə də inkişaf etdirilmişdir. Nizami Gəncəvi, İmadəddin Nəsimi, Məhəmməd Füzuli, Saib Təbrizi və başqaları elmi-fəlsəfi ideyalarına görə əsl mütəfəkkir şəxsiy­yətlər səviyyəsinə yüksəlmişlər. Məhz orta əsrlər Azərbaycan poeziyası həm də zəngin elmi ideyalar xəzinəsi funksi­yasını yerinə yetirmişdir.

Bununla belə, etiraf etmək lazımdır ki, Azərbaycan elminin inkişafında XIX əsrdən başlanan maarifçilik hərəkatı­nın böyük rolu olmuşdur. Orta əsrlərdən gələn mədrəsə təhsilinin davam etdiril­məsi ilə bərabər, XIX əsrin əvvəllərindən etibarən Azərbaycanın bütün bölgələrin­də meydana çıxmış dünyəvi məktəblər, genişlənən ədəbi məclislər, milli teatr hərəkatının və milli mətbuatın yaranması və inkişaf etməsi sistemli elmi fikrin for­malaşmasında xüsusi əhəmiyyətə malik olmuşdur. Artıq XIX əsrdə ədəbi-ictimai fikirdə “ikihakimiyyətlilik” yaranmağa baş­lamışdır. Yeni Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında parlaq yazıçı və şairlər kimi şöhrət qazanan sənətkarlar həm də elmi əsərləri ilə də ölkədə və onun hüdudla­rından kənarda tanınmışlar. Məsələn, Abbasqulu ağa Bakıxanov “Təbriz əhlinə xitab” kimi maarifçi şeirləri, “Kitabi-Əsgə­riyyə” adlı didaktik hekayəsi ilə bərabər, həm də “Gülüstani-İrəm” kimi fundamen­tal tarix kitabı ilə də Çar Rusiyasında, Os­manlı Türkiyəsində və İranda ad qazan­mışdır. Onun yazdığı “Coğrafiya” kitabı Türkiyədə nəşr edilmişdir. Yaxud Azər­baycan dramaturgiyasının və realist nəs­rinin banisi Mirzə Fətəli Axundzadə, eyni zamanda ölkəmizdə professional ədəbi tənqidin də əsasını qoymuşdur. Tanınmış maarifçi şair və pedaqoq Məhəmməd Tağı Sidqi həm də “Nümuneyi-əxlaqi”, “Töhfeyi-bənat, yaxud qızlara hədiyyə”, “Coğrafiya” kimi elmi-populyar xarakterli dərsliklərin də müəllifi idi. Bu baxımdan XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində meydana çıxmış Rəşid bəy Əfəndiyev, Abdulla Şaiq, Mahmud bəy Mahmud­bəyov, Abbas Səhhət, Hüseyn Cavid və başqalarının dərslikləri həm də dövrün elmi-maarifçi əsərləri kimi qəbul olun­muşdur. Beləliklə, Azərbaycanda elm məktəb dərsliklərindən keçərək müstəqil elmi təlim səviyyəsinə yüksəlmişdir.

Bütün bunlarla bərabər, Azərbaycan­da elmin inkişafında elmi təşkilatların yaranması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu cəhətdən 1923-cü ildə təsis edilmiş Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiy­yəti çoxəsrlik elm tariximizə ilk elmi qu­rum kimi daxil olmuşdur. Bu Cəmiyyətin 5 ildən çox keçdiyi yol Azərbaycanda daha əsaslı şəkildə təşkilatlanmış akademik qurumlara yol açmışdır. Həmçinin Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin ətrafında cəm­lənmiş və ya bu zəmində formalaşmış alimlər gələcək elmi təşkilatların qurucu­ları və əsas elmi heyəti kimi çıxış etmiş­lər. Qısa müddət fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, Azərbaycan Dövlət Elmi Tədqiqat İnstitutu Tədqiq və Tətəbbö Cə­miyyəti ilə Azərbaycan Elmlər Akademi­yası arasında körpü funksiyasını yerinə yetirmişdir. 

Nəhayət, 1932-ci ilin 29 dekabrında təsis edilmiş SSRİ Elmlər Akademiyası Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan şöbə­sinin yaradılması ilə respublikamızda ilk akademik elmi təşkilatın yaranması baş tutmuşdur. Az sonra, 1935-ci ildə həmin akademik qurumun SSRİ Elmlər Akade­miyasının Azərbaycan Filialı statusunda fəaliyyətini davam etdirməsi ilə ölkəmizin müstəqil akademik təşkilatının qurulması üçün zəruri olan addım atılmışdır. Bütün bunların əsasında 27 mart 1945-ci ildə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası­nın yaranması ilə ölkə elminin davamlı və sistemli inkişafı təmin edilmişdir. Mil­li Elmlər Akademiyasının keçdiyi 80 ilə yaxın məsuliyyətli və şərəfli yol Azər­baycan elminin çoxəsrlik inkişafı tarixinin xüsusi bir mərhələsidir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasına rəhbərlik etmiş Mir Əsədulla Mirqasımov, Yusif Məm­mədəliyev, Musa Əliyev, Zahid Xəlilov, Rüstəm İsmayılov, Həsən Abdullayev, Fəraməz Maqsudov, Mahmud Kərimov, Akif Əlizadə və başqaları öz dövrlərinə görə ölkəmizdə fundamental tədqiqat­ların və tətbiqi elmin inkişaf etdirilməsi üçün məqsədyönlü islahatlar həyata ke­çirmiş, irəliyə doğru əhəmiyyətli addımlar atmışlar. Nəticədə Milli Elmlər Akademi­yası zəminində Azərbaycanda müxtəlif istiqamətlər üzrə elmi məktəblər yaran­mışdır. Azərbaycan keçmiş Sovetlər İtti­faqında və onun hüdudlarından kənarda neft kimyası, neft geologiyası, yarımkeçi­ricilər fizikası, paleontologiya, idarəetmə sistemləri, fotosintez və seleksiya və sair kimi elm sahələri üzrə əsas elmi mərkəz kimi tanınmışdır. Elmlər Akademiyası həmçinin ölkəmizdə həmişə ümummilli ideayaların, milli dövlətçilik ideologiyası­nın, milli-mənəvi dəyərlərin əsas inkişaf mərkəzlərindən biri olmaq funksiyasını şərəflə yerinə yetirmişdir.

Azərbaycanda cəmiyyət həyatının bü­tün sahələri kimi, elmin də inkişaf etdiril­məsində Ümummilli lider Heydər Əliyevin müstəsna xidmətləri olmuşdur. Məhz Ulu öndərin xidmətləri sayəsində ölkə elminin baş qərargahı olan Elmlər Akademiyası­nın maddi-texniki bazası əsaslı şəkildə yenidən qurulmuş, elmi tədqiqatların ölkə həyatı ilə əlaqələndirilməsi üçün geniş imkanlar yaradılmışdır. Heydər Əliyevin uzaqgörənliyi sayəsində humanitar və ictimai elmlərin azərbaycançılıq is­tiqamətində inkişaf etdirilməsi, Azərbay­can dilinin və milli mədəniyyətin tədqiqi və təbliğinə xüsusi diqqət yetirilməsi xalqımızın gələcək dövlət müstəqilliyinə hazırlanmasına uğurla xidmət göstər­mişdir. Sonralar Azərbaycanda müstəqil­lik uğrunda mübarizə hərəkatında və dövlət müstəqilliyi quruculuğunda alim­lərin, yaradıcı ziyalıların aparıcı mövqe qazanmasının əsası görkəmli dövlət xa­dimi Heydər Əliyevin Azərbaycan Sovet Respublikasına rəhbərlik etdiyi illərdə qoyulmuşdur. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, akademik Ziya Bünyadov, akademik Fə­raməz Maqsudov, AMEA-nın müxbir üzv­ləri Abbas Zamanov, Xudu Məmmədov, tanınmış professorlar Murtuz Ələsgərov, Yəhya Məmmədov, xalq yazıçıları Anar, Elçin, Yusif Səmədoğlu, xalq şairləri Bəx­tiyar Vahabzadə, Məmməd Araz, Xəlil Rza Ulutürk, Vaqif Səmədoğlu, Sabir Rüstəmxanlı, Zəlimxan Yaqub və başqa­ları Azərbaycan tarixinin Heydər Əliyev epoxasının görkəmli milli ziyalıları, böyük mübariz vətəndaşlarıdır. Azərbaycanın yeni vətənpərvər nəsilləri ölkəmizin milli ruhlu adlı-sanlı vətəndaş alimlərinin və şairlərinin ideyalarının işığında yetişib formalaşmışlar. Azərbaycan Elmlər Aka­demiyasının 1975-ci ildə keçmiş SS­Rİ-nin ən yüksək mükafatlarından biri olan “Xalqlar dostluğu” ordeni ilə təltif olunması da Heydər Əliyev epoxasında qazanılmış tarixi nailiyyətdir.

Ölkəmiz müstəqillik qazandıqdan sonra da yeni tarixi epoxasının lideri olan Heydər Əliyev Azərbaycan elmini inkişaf etdirmək üçün genişmiqyaslı tədbirlər hə­yata keçirmişdir. Prezident Heydər Əliye­vin Fərmanı ilə 2003-cü ildə Akademiya­ya Milli Elmlər Akademiyası statusunun verilməsi elmimizin keçmiş sovet impe­riyasının təsirindən xilas edilərək, xalqın milli maraqlarına və ölkənin dövlətçilik mənafelərinə doğru istiqamətləndirilməsi sahəsində atılmış əhəmiyyətli addımdır. Milli Elmlər Akademiyasının müstəqillik dövrünə aid Heydər Əliyevin təsdiqlədi­yi ilk Nizamnaməsinin qəbul edilməsi də ölkə elminin müstəqil dövlət quruculuğu­na və bəşəri dəyərlərə doğru inkişafında xüsusi rol oynamışdır. Azərbaycan alim­lərinin yubileylərinin keçirilməsi, yüksək dövlət mükafatları ilə təltif olunması, yeni elmi nəslin nümayəndələrinin irəli çəkil­məsi Heydər Əliyev ideallarının işığında elmimizin tarixinə yazılmış mühüm sə­hifələrdir. 

Yeni tarixi epoxada Azərbaycan elmi ölkəmizin rəhbəri İlham Əliyevin yüksək diqqət və qayğısı sayəsində yeni inki­şaf mərhələsinə daxil olmuşdur. Dövlət başçısının təsdiq etdiyi ölkəmizin inki­şaf strategiyasında və milli prioritetlər sırasında elmə dair müddəaların yer al­ması elmin rolunun daha da artırılması ilə bərabər, həm də cəmiyyət həyatının inkişafına doğru qəti dönüşün təmin edil­məsinə həlledici təsir göstərmişdir. Pre­zident İlham Əliyevin 13 dekabr 2014-cü ildə AMEA-nın yeni Nizamnaməsini təs­diq etməsi ilə Azərbaycan elminin yeni mərhələsinin məsul vəzifələrinin inkişafı­na doğru istiqamətləndirilməsinə hüquqi təminat verilmişdir. Müstəqillik dövrü Azərbaycan elminin inkişafında müstəs­na rolu olan “Azərbaycan Milli Ensiklo­pediyası” Elmi Mərkəzinin, Yüksək Tex­nologiyalar Parkının yaradılması, AMEA Gəncə Bölməsinin, Lənkəran Regional Elmi Mərkəzinin təşkili, AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasının fəaliyyətə başlama­sı, Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının maddi-texniki bazasının yeniləşdirilməsi, Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin, Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiy­yatı Muzeyinin əsaslı şəkildə yenidən qu­rulması kimi dövlət əhəmiyyətli addımlar Prezident İlham Əliyevin dövlət səviyyə­sində həyata keçirdiyi tədbirlər kimi əhə­miyyətlidir. 

Prezident İlham Əliyevin “Azərbay­can Respublikasında elm və təhsil sahə­sində idarəetmənin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı bəzi tədbirlər haqqında” 28 iyul 2022-ci il tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan elminin inkişafında yeni mərhələ başlan­mışdır. AMEA-nın 3 noyabr 2023-cü ildə təsdiq edilmiş yeni Nizamnaməsi Akade­miyanın və ümumiyyətlə elmi fəaliyyətin ölkəmizin inkişafında başlanmış yeni dövrün tələblərinə uyğun şəkildə yenidən qurulmasına geniş meydan açır. Son il­lərdə yenidən təşkilatlanma və müasir idarəetmə ilə əlaqədar Milli Elmlər Aka­demiyasında həyata keçirilən genişmiq­yaslı islahatlar elmin tərəqqisinə, dövrün məsul vəzifələrinə doğru inkişafına təmi­nat verir. AMEA-da azərbaycançılıq ide­yasının ön mövqeyə çıxarılması, dövrün milli ideologiyasının müəyyən edilməsi istiqamətindəki araşdırmalar elmimi­zin milli dövlətçilik maraqlarına və mil­li-mənəvi dəyərlərimizin tədqiq edilərək yeni nəsillərə çatdırılmasına hesablan­mış tədbirlərdir. 

Azərbaycanın ədəbiyyatı və tarixi­nin, habelə milli mədəniyyətimizin yeni dövrləşdirilmə konsepsiyasının hazır­lanması, çoxəsrlik inkişaf mərhələlərinin müəyyən edilməsi, milli fəlsəfi təlimlərin formalaşdırılması sahəsində aparılan müzakirələr və əldə edilən yekun qə­naətlər xalqımızın tarixinin müstəqillik işığında yenidən yazılmasına, ədəbiyyat və mədəniyyət tariximizin azərbaycançı­lıq əsasında mərhələlər üzrə təsniflən­dirilməsinə əsas verir. Artıq Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin 10 cildindən 7 cildinin yeni konsepsiya əsasında yazılıb başa çatdırılması, Azərbaycan tarixinin 15 cilddə yenidən yazılması üçün elmi kon­sepsiyanın və plan-prospektin müəyyən edilməsi, çoxcildlik milli fəlsəfi təlimlər kitabə seriyasının davam etdirilməsi yeni tarixi mərhələnin elmdəki əks-sədasının əməli təzahürüdür. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunda repressiya qurbanı olmuş özbək əsilli Azərbaycan alimi Xalid Səid Xocayevin 1935–1937-ci illərdə ərəbcə­dən dilimizə tərcümə edilmiş “Divani-lü­ğat-it-türk” kitabının 86 ildən sonra üzə çıxarılması və 3 cilddə müqəddimə, giriş məqaləsi və şərhlərlə birlikdə nəşr edil­məsi yeni tarixi mərhələnin mühüm elmi naliyyətlərindən biri kimi qiymətləndiril­məyə layiqdir. 

“Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun Di­alektoloji Atlası”nın hazırlanıb nəşr edil­məsi də günün əhəmiyyətli elmi nailiyyət­lərindəndir. Humanitar və İctimai Elmlər Bölmələrinin əhatə etdiyi elmi-tədqiqat institutlarında aparılan tədqiqatlar və bu mövzuda nəşr edilən kitabların əsasın­da Akademiyanın yeni Qarabağnamələr silsiləsi yaradılmışdır. Arxeologiya və Antropologiya İnstitutunun Qarabağın iş­ğaldan azad edilmiş ərazilərində həyata keçirdiyi qazıntılar həm bu diyarın qədim tarixinin, həm də I Qarabağ müharibəsi zamanı Ermənistan tərəfinin azərbay­canlılara qarşı törətdiyi vəhşiliklərin üzə çıxarılmasını təmin etmişdir. Bu il işğal­dan azad olunmuş ərazilərdə arxeoloji tədqiqatların və qazıntıların əhatə dairəsi daha da genişləndirilərək bütün Qaraba­ğı və Şərqi Zəngəzuru əhatə edəcək.

AMEA Prezident İlham Əliyevin elan etdiyi “Heydər Əliyev İli”ndə Ümummilli liderin xalqımız və dövlətimiz qarşısında­kı xidmətlərinin, böyük ideallarının tədqiq edilib öyrənilməsi sahəsində böyük uğur­lara imza atılmışdır. Artıq Akademiya­nın alimləri tərəfindən 2 cildlik “Heydər Əliyev ensiklopediyası”nın hazırlanması üçün ilkin sözlük bazası üzərində iş başa çatdırılmışdır. “Heydər Əliyev İli”ndə Azərbaycan elmində Ulu öndərin həyatı və fəaliyyətinin tanıdılmasından və təbliğ edilməsindən fundamental tədqiqatlar əsasında araşdırılıb ümumiləşdirilmə­sinə keçidi əks etdirən bir kitabxanalıq monoqrafik tədqiqatlar hazırlanıb nəşr olunmuşdur. Akademiyanın ümumi yı­ğıncağının xüsusi iclasında, təşkil olun­muş beynəlxalq və respublika miqyaslı konfranslarda dinlənilmiş mərzuzələr, aparılan müzakirələr XX əsrin böyük dahi rəhbəri Heydər Əliyevin şəxsiyyəti, xidmətləri və ideallarının təbliğinə uğurla xidmət edir. 

Akademiya “Nizami Gəncəvi İli”ndə Azərbaycan nizamişünaslığının azər­baycançılıq meyarları ilə yeni elmi əsas­larının yaradılmasına əhəmiyyətli elmi töhfələr vermişdir. Ölkəmizdə və xaric­də nəşr edilmiş monoqrafik əsərlər və nüfuzlu jurnallarda yer almış məqalələr Nizami Gəncəvi dühasının sənət qüdrə­tinə, ölməz şairin milli kimliyinə, nəsil şə­cərəsinə, onun dünya şöhrətinə gur işıq salan yeni araşdırmaların ana xətlərini müəyyən edir. 

Prezident İlham Əliyevin irəli sürdüyü Qərbi Azərbaycana Qayıdış ideyasının elmi əsaslarını formalaşdırmaq üçün də akademiyada bir sıra əhəmiyyətli tədbirlər keçirilmişdir. Qərbi Azərbaycan Tədqiqat­ları Əlaqələndirmə Şurasının iclaslarında bu məsələ ilə əlaqədar əməli və konsep­tual məsələlər müzakirə olunaraq, müva­fiq qərarlar qəbul edilmişdir. Artıq “Qərbi Azərbaycan ensiklopediyası”nın sözlüyü üzərində iş başa çatdırılmış, Qərbi Azər­baycana həsr edilmiş elmi əsərlərin bibli­oqrafiyası hazırlanaraq kitab halında nəşr edilmişdir. Tarix və Etnologiya İnstitutunda yaradılmış Qərbi Azərbaycan Tarixi, Folk­lor İnstitutundakı Qərbi Azərbaycan Folk­loru, Dilçilik İnstitutundakı Toponimika şöbələrində arxiv sənədləri və dövri mət­buat materialları əsasında fundamental tədqiqatların aparılması sahəsində işlər uğurla davam etdirilir. AMEA-da Qərbi Azərbaycana dair yaradılan şöbələr və aparılan tədqiqatlar Ermənistan EA-da ciddi narahatlıq doğurmuş və buna görə qonşu ölkənin akademik təşkilatının rəh­bəri ölkəsinin Təhlükəsizlik Şurasına müraciət edərək, özlərində də bizə qarşı tədqiqat və təbliğat aparmaq üçün əlavə köməklik göstərilməsini xahiş etmişdir. AMEA-nın Tarix və Etnologiya İnstitutu Atatürk Kültür, Dil və Tarix Qurumunun Türk Tarix Qurumu ilə birlikdə 29 noyabr 2023-cü ildə “Rəvandan–İrəvana və Qər­bi Azərbaycana” mövzusunda beynəlxalq elmi konfrans keçirməklə Qərbi Azərbay­can tədqiqatlarının miqyasını daha da genişləndirmişdir.

Akademiyada aparılan islahatlar sıra­sında Elektron hərəkat xüsusi yer tutur. Akademik fəaliyyətin elmmetrik qiymət­ləndirilməsi, akademiya alimlərinin əsər­lərinə elmi istinadların müəyyən edilməsi üçün beynəlxalq elmi bazalarda profillər yaradılması, elmi jurnalların elektron bazasının qurulması, elmi-tədqiqat ins­titutlarında Elektron xidmətlər şöbəsinin təşkili Akademiya elektron hərəkatının yeni elmi addımlarıdır. MDB EA-ları mə­kanında ilk dəfə olaraq AMEA-da Virtual Elektron Resurslar Sisteminin yaradılma­sı mühüm elmi hadisədir. Türk dövlətlə­ri içərisində Türkiyə Cümhuriyyətindən sonra ilk dəfə olaraq AMEA-da elmi jur­nalların Dərgi Park Şəbəkəsinin təşkili də əhəmiyyətli yenilikdir. Nəhayət, AMEA-nın Türkiyə Cümhuriyyətinin nüfuzlu TÜBİTAK akademik təşkilatı ilə 28 fevral 2024-cü ildə imzaladığı qarşılıqlı əmək­daşlıq haqqında müqavilə qardaş ölkənin elmi qurumu ilə birlikdə ölkəmizin TÜBİ­TAK-ının yaradılmasını hədəfləmişdir. Hazırda Elektron Akademiyaçılar sadə elmmetrik hesablamalar aparmaq baca­rığına malik robot texnologiyaları modeli yaratmaq üzərində hazırlıq işləri aparır­lar. Eyni zamanda 2024-cü ildə AMEA-da “Süni intellekt və rəqəmsallaşdırma: imkanlar və risklər” mövzusunda elmi konfransın keçirilməsi nəzərdə tutulur ki, bu da öz növbəsində elektron hərəkatın nəzəri dərkinə və praktik əhəmiyyətinə diqqətin daha da artırılmasına səbəb ol­muşdur.

Günün elmi haqqında danışarkən AMEA-nın dünya elminə inteqrasiya­sı sahəsində atdığı addımları da ayrıca qeyd etməyə ehtiyac var. Belə ki, Akade­miyanın tarixində ilk dəfə olaraq, 2023–2024-cü illərdə Milli Elmlər Akademiyası 3 beynəlxalq elmi təşkilatın üzvlüyünə qəbul edilmişdir. Hazırda AMEA Bey­nəlxalq Elmi Şura, Asiya Elmlər Akade­miyaları və Elmi Cəmiyyətləri Assisiasi­yası və Avrasiya Universitetlər Birliyində tam səsvermə hüququna malik olan aka­demik qurum statusu qazanmışdır. Son illərdə Türkiyə, Pakistan, Bolqarıstan, Özbəkistan, Qazaxıstan, Monteneqro Elmlər Akademiyaları ilə bağlnmış müqa­vilələr, əldə edilmiş razılaşmalar AMEA-nın üfüqlərini daha da genişləndirmişdir. Əməkdaşlarımızın Çin Xalq Respubli­kasının Honkonq Elmlər Akademiyası­nın, Qazaxıstan və Gürcüstan Elmlər akademiyalarının fəxri üzvü seçilmələri, Nobel mükafatı laureatı Əziz Sancarın AMEA-nın fəxri üzvlüyünə qəbul edilmə­si, alimlərimizin nüfuzlu beynəlxalq elmi jurnalların redaksiya heyətində təmsil olunmaları dünya elmi meridianlarındakı yeni səhifələrdir. 

Eyni zamanda AMEA-da 17 noyabr 2023-cü ildə “Nobel mükafatına aparan yolun dərsləri: mif, reallıqlar, uğurlar və çağırışlar” mövzusunda keçirilmiş bey­nəlxalq elmi konfransda Azərbaycan alimlərinin sağlam rəqabət əsasında beynəlxalq elmi səviyyəyə çıxmaq im­kanlarına iddialı olmalarını təşviq etməyə hesablanmışdır. Bu günlərdə Nobel Sülh Mükafatı laureatı, banqladeşli Məhəm­məd Yunusun AMEA-da olması və aparı­lan müzakirələrdə beynəlxalq elmi əmək­daşlığın üfüqlərinin genişləndirilməsinə doğru yeni addımların atılması zərurəti­nin diqqətə çatdırılması bu sahədə yeni hədəflərin müəyyən edilməsinə meydan açır. İlk dəfə olaraq Türkiyə Cümhuriy­yəti Atatürk Kültür, Dil və Tarix Yüksək Qurumunun Türk Dil Qurumu ilə birlikdə 2023-cü ilin 26 sentyabrında AMEA-da Türk Dili Bayramının qeyd edilməsi Hu­manitar Elmlər Bölməsinin institutları ilə qardaş ölkənin eyni profilli qurumlarının əlaqələrinin daha da genişləndirilməsinə səbəb olmuşdur. Bunun ardınca Türk Dil Qurumunun nəşr etdiyi 420 kitabı Nəsimi adına Dilçilik İnstitutuna hədiyyə etməsi səmərəli elmi əməkdaşlığın nəticəsidir. Bu ilin mart ayında Dilçilik İnstitutunda təşkil olunmuş Novruz bayramı Milli Elm­lər Akademiyası ilə Türkiyə Elmlər Aka­demiyasının, Atatürk Kültür, Dil və Tarix Yüksək Qurumu və Türk Dil Qurumu ilə qarşılıqlı əməkdaşlığımızın yadda qalan hadisəsidir. Bu əlaqələrin yüksələn xətlə inkişaf etməsi Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının 2023-cü ildə Atatürk Kültür, Dil və Tarix Yüksək Qurumunun və Türk Dil Qurumunun “Türk dilinə xid­mət” beynəlxalq mükafatı ilə təltif olun­masında öz əksini tapmışdır.

Struktur islahatları sahəsində atılmış addımlar Azərbaycan Milli Elmlər Aka­demiyasındakı yeniləşmə proseslərinin mühüm hadisəsidir. AMEA Tarix İnsti­tutunun bazasında Tarix və Etnologiya İnstitutunun, Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutunun əsasında Arxeologiya və Antropologiya İnstitutu­nun təşkili bu istiqamətlərdə tədqiqatların və tədbirlərin də miqyasının dərinləşdi­rilməsinə və genişləndirilməsinə xidmət edir. Eyni zamanda AMEA-nın müxtəlif elmi-tədqiqat institutlarının tərkibində za­manın müasir tələblərinə uyğun olaraq “Qarabağ müharibəsinin tarixi və Böyük Qayıdış hərəkatı”, “Türk xalqlarının tarixi və etnologiyası”, “Xəzərin arxeologiyası”, “Erkən realizm və yeni dövr Azərbay­can ədəbiyyatı”, “İdrak nəzəriyyəsi və məntiqi”, “Türk xalqlarının əlyazmaları”, “Musiqi folkloru” şöbələrinin, Ədəbiyyat İnstitutunda Mehmet Akif Ərsoy türk ədə­biyyatı Mərkəzinin fəaliyyətə başlaması Azərbaycan elminin yeniləşmə imkanla­rının daha da genişləndirilməsinə şərait yaradır.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Elm Gününə hesabat verərkən qarşıda duran məsul vəzifələri də diqqətlə və məsuliyyət hissi ilə nəzərdən keçirərək irəliyə doğru addımlayır. Azərbaycançılıq istiqamətində tədqiqatların mükəmməl elmi sisteminin yaradılması, türk dün­yası ilə elmi əlaqələrin daha da geniş­ləndirilməsi, humanitar və ictimai elmlər sahəsində süni intellektin tətbiq edilməsi, yeni elmi nəslin hazırlanmasına diqqə­tin artırılması, daha optimal idarəetmə sistemlərinin qurulması, elektron sənəd dövriyyəsinin müasir səviyyəyə qaldırıl­ması, süni intellektin humanitar və ictimai elm sahələrinə tətbiq olunması və ən başlıcası isə müstəqil dövlətimizin daha da inkişaf etdirilməsində Azərbaycan el­minin rolunun artırılması Akademiyanın gələcəyə doğru hədəflərində mühüm yer tutur. Artıq Azərbaycan Milli Elmlər Aka­demiyasının embleminin dəyişdirilməsi və yeni loqotipinin yaradılması üçün keçi­rilmiş müsabiqənin başa çatmaqda olma­sı da yeniləşmə proseslərinin detalların­dan birinin də gündəmə daxil olmasından xəbər verir. Məlumat üçün qeyd edək ki, AMEA-nın yeni loqotipinin yaradılması üçün təşkil olunmuş müsabiqəyə 23 Aka­demiya əməkdaşının çəkdiyi 57 layihə təqdim olunmuş, 27 mart 2024-cü il ta­rixdə keçirilən Elm Günü tədbirləri çərçi­vəsində həmin eskiz layihələrinə ictimai baxışı təmin etmək üçün ilk sərgi təşkil edilmişdir. Tərkibində görkəmli rəssam­ların da olduğu müsabiqə komissiyasının qiymətləndirilməsindən sonra həmin es­kiz layihələri içərisindən AMEA-nın loqo­su üçün seçilmiş iş qəbul ediləcək.

Azərbaycan Respublikasının Prezi­denti İlham Əliyevin 2024-cü il fevralın 14-də Andiçmə mərasimində irəli sür­düyü çağırışlar Milli Elmlər Akademiya­sı kollektivinin, alimlərimizin qarşısında daha mühüm vəzifələr qoyur. Azərbay­can alimləri müstəqil dövlətimizin inkişa­fına xidməti müqəddəs borc kimi qəbul edərək, daha böyük elmi hədəflərə doğru inamla addımlamağı şərəf işi hesab edir­lər. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiya­sının elmi heyəti bu akademik təşkilatın təsis edilməsinin 80-ci ilinin başlanğı­cında Elm Gününü bu əhval-ruhiyyə ilə qeyd edir. Alimlərin peşə bayramı olan Elm Günü mahiyyəti etibarilə bugünün elminin vəzifələrinə, öhdəliklərinə və ça­ğırışlarına işıq salır.