Fransada 15 illik fasilədən sonra nüvə silahı istehsalı üçün lazım olan süni qazın- tritiumun istehsalı bərpa olunacaq. İşlərin bir hissəsi ilk dəfə olaraq ölkənin Müdafiə Nazirliyi ilə müqavilə bağlamış mülki atom elektrik stansiyasında aparılacaq. “Kommersant” qəzeti yazır ki, layihənin başlanması ilə bağlı xəbərlər ziddiyyətli siyasi siqnallarla müşayiət olunur. Bir tərəfdən, Fransa hakimiyyəti israr edir ki, bu, Ukrayna ilə bağlı hazırkı münaqişə və Paris-Moskva qarşıdurması ilə bağlı olmayan çoxdan planlaşdırılan layihədir. Digər tərəfdən, bunun Fransanın nüvə qarşısının alınması potensialının gücləndirilməsinə töhfə olduğunu ciddi şəkildə vurğulayırlar.

Fransa Müdafiə Nazirliyi “Electricite de France” (EDF) dövlət enerji şirkəti ilə müqavilə bağlayıb. Müqaviləyə əsasən, tritium istehsalı işlərinin bir hissəsi “Sivo” atom elektrik stansiyasında (Yeni Akvitaniya regionunda) aparılacaq. Sazişin imzalanması bu yaxınlarda Fransanın müdafiə naziri Sebastyen Lekornunun iştirakı ilə baş tutub. Departamentin press-relizində tritium "qarşıdan gələn silahların yaradılması üçün vacib olan nadir qaz" adlandırılır. Bu ifadə altında nüvə silahları gizlənir.

“Kommersant” yazır ki, 2009-cu ilə qədər tritium Atom və Alternativ Enerji Komissarlığı (Atomun mülki və hərbi istifadəsinə nəzarət edən CEA) tərəfindən idarə olunan “Marcoul” milli nüvə tədqiqat mərkəzində (Qard bölgəsi) iki hərbi reaktorda istehsal edilirdi. EDF ilə müqavilə Fransa tarixində ilk dəfədir ki, bu qazın istehsalının bir hissəsi üçün sırf mülki obyektdən istifadə olunacaq. “Sivo” atom elektrik stansiyası EDF parkında ən yenilərindən biridir.

Fransa Müdafiə Nazirliyinin press-relizində tritium istehsalının hansı mərhələdə olduğu belə açıqlanıb: “Adi elektrik enerjisi istehsalına əlavə olaraq, Siva”dakı iki nüvə elektrik stansiyasının aktiv zonaları xüsusi litium tərkibli materialları şüalandırmaq üçün istifadə ediləcəkdir. Şüalanmadan sonra tritium istehsal etmək üçün CEA sahəsinə köçürüləcək”.

Rusiya qəzeti yazır ki, tritium hidrogenin radioaktiv izotopudur və təbiətdə faktiki olaraq yoxdur. Tibb, biologiya və kimyada istifadə olunur, lakin demək olar ki, bütün müasir nüvə silahlarında da istifadə edilir. “İlkin parçalanma qurğusundan enerji hasilatını artırmaq üçün tritium lazımdır, bu texnologiya qaz gücləndirmə adlanır. Deyterium (nisbətən nadir təbii qaz) və tritium (reaktorlarda süni şəkildə istehsal olunan qaz) qazlarının qarışığından istifadə olunur. Bunun sayəsində silahların enerji-kütləvi təkmilləşməsini kəskin şəkildə artırmaq, yəni eyni gücdə onların kütləsini və ölçülərini azaltmaq və ya əksinə, gücünü artırmaq mümkündür”, - nüvə enerjisi üzrə müstəqil ekspert Valentin Gibalov “Kommersant”a izah edib. Onun sözlərinə görə, demək olar ki, bütün müasir nüvə silahları qazın artırılmasından istifadə edir. Tritium parçalandığından (onun yararlılıq müddəti 12,3 ildir), bütün müasir nüvə arsenalları onun yenilənməsini tələb edir və müvafiq olaraq, hər bir nüvə gücü bu və ya digər şəkildə bu problemi həll etməlidir.

Fransa beş rəsmi nüvə dövlətindən biridir (Rusiya, ABŞ, Çin və Böyük Britaniya ilə birlikdə). Onun nüvə arsenalı təxminən 300 nüvə başlığından ibarətdir. 2009-cu ildən bəri arsenalın səmərəliliyi yığılmış tritium ehtiyatları hesabına saxlanılır. Lakin bu qaz təbii yolla parçalandığı üçün müəyyən müddətdən sonra bu ehtiyatlar azalacaq. Fransa hakimiyyəti təkid edir ki, tritium istehsalının bərpası halında, qısa müddətdə ölkənin nüvə potensialının artırılmasından söhbət gedə bilməz. EDF sözçüsü Etienne Duteil jurnalistlər üçün keçirdiyi brifinqdə bu fəaliyyətin gələcəyə yönəldiləcəyini açıqlayıb: “Bu gün başlayan layihə, on beş və ya iyirmi ildən sonra Fransanın mövcud çəkindirmə potensialına cavabdeh olan insanların bütün variantlarına sahib olmasına imkan vermək məqsədi daşıyır”.

Fransız mediasının böyük əksəriyyəti isə tritium istehsalının bərpası ilə bağlı xəbərləri indiki günlə, daha doğrusu, Ukrayna ətrafında münaqişə və Moskva ilə Paris arasında artan qarşıdurma ilə əlaqədar yayıb. Buna qismən Fransa Müdafiə Nazirliyinin özü də “kömək” etdi. Bir tərəfdən departament qeyd edir ki, EDF ilə əlaqə “1990-cı illərdən” inkişaf etdirilib və “uzun planlaşdırma prosesinin bir hissəsidir”. Digər tərəfdən, onun kommünikesi tritiumdan “çəkindirici silah”ın tərkib hissəsi kimi bəhs edir. Və bu ikinci hissə əksər medianın başlıqlarına çevrildi. 

Hazırladı:

S.ELAY

XQ