“Qara qitə” Fransadan talançılığın hesabını tələb edir

Uzun müddət “Qara qitə”də Fransanın müstəmləkəsi olan Nigerin hazırki lideri general Abdurahman Çiani "Qərbi Afrika ölkəsinin təbii sərvətlərinin bir əsrdən artıq müstəmləkə və neokolonial yolla talan edilməsinə görə" Fransadan təzmi­nat tələb edir. Cəsarətli addımdır, deyilmi? Amma çox haqlı addımdır. Fransaya Afrikada törətdiklərinə və bu qitənin ölkələrinin təbii sərvətlərini taladığına görə hesab təqdim edən hələ çox olacaq, buna Makronun heç şübhəsi olmasın. 

General Abdurahman Çiani təkcə ta­lanan təbii sərvətlrin hesabını deyil, həm də fransızların törətdikləri cinayətlərin, soyqırımılarının və xalqı qorxu içində saxlamaq üçün ölkədə terror dəstələri ya­ratmağın hesabını istəyəcək. Məhz buna işarə edərək general deyir: “Biz öz suve­renliyimizi tam bərpa etmək niyyətindəyik və bunun üçün Afrikanın ən yaxın tarixinə dair bütün arxiv məlumatlarını tədqiq edib öyrənəcəyik”. O arxivlərdən nələrin çıxa­cağını artıq indidən təxmin etmək çətin deyil. Amma bunlar sonrakı məsələlərdir. 

Dövlət başçısı Abdurahman Çiani Ni­gerin RTN dövlət telekanalına müsahi­bəsində deyib: “Fransa müstəmləkə və neokolonial rejimlərin dövründə yüz ildən artıq bir müddətdə bizim resurslarımızı nəzarətsiz şəkildə talayıb. O, bizə bu­nun haqqını tam ödəyəcək. Fransızların bizdən əvvəllər yığdıqları bütün borcları ödəmək üçün ətraflı proqram tərtib edə­cəyik və onlardan əbədi olaraq azad ola­cağıq. Biz öz suverenliyimizi tam bərpa etmək niyyətindəyik və bunun üçün Afri­kanın ən yaxın tarixi ilə bağlı bütün arxiv məlumatlarını araşdıracaq, öyrənəcək və sənədləşdirəcəyik”.

General Çiani, Qərbi Afrika Dövlətlə­rinin İqtisadi Birliyindən (ECOWAS) çıx­dığını bu yaxınlarda elan edən üç Sahel ölkəsindən heç birinin əvvəlki addımları­nı təkrarlamayacağına tam təminat verir. Nigerin dövlət başçısı müsahibəsində həmçinin deyib ki, onun hökuməti 26 iyul çevrilişindən sonra həbsdə olan devril­miş prezident Muhəmməd Bazumu “heç vaxt azad etməyəcək”. “Məhz blokadada olanlara görə ərzaq və dərman təchiza­tı dayandırılıb. İşıq da kəsilib, vəsaitimiz dondurulub. Bu səbəbdən də, Saheldəki dostlarımızla məsləhətləşdik və razılaş­dıq ki, xarici ölkələrin tabeliyində olan bir təşkilatdan çıxmalıyıq. Ona görə də biz blokdan çıxdıq və bu məsələyə bir daha qayıtmayacağıq”. Çiani, həmçinin bildirib ki, onlar “heç vaxt Bazumini buraxmaya­caqlar: “Bazuminin sərbəst buraxılması öz-özünün mədəsinə bıçaq vurmağa bə­rabərdir və bu, nigerililərin ağrılarına sə­bəb olar”. 

Yanvarın 28-də Mali, Burkina-Faso və Niger dövlətlərinin yeni rəhbərləri dəfələr­lə təklif edilən barışıq cəhdlərinə baxma­yaraq, ECOWAS-dan ayrılmaq niyyətində olduqlarını bəyan ediblər. Onlar bu qu­rumdan çıxdıqdan sonra Burkina-Faso, Mali və Nigerin xarici işlər nazirləri Qər­bi Afrikadakı qonşularına bir federasiya altında birləşdirmək üçün uzunmüddətli məqsədləri olan konfederasiya yaratmağı tövsiyə ediblər.

Çiani bu açıqlamaları ilə, ötən bazar günü Niger, Mali və Burkina-Fasonun va­hid regional valyuta yaratmaq niyyətində olduqlarına dair bəyanatlarından sonra çıxış edib. "Bu valyuta müstəmləkəçilik­dən bir addım uzaq deməkdir", – deyə Çiani vahid valyutanı "suverenlik əlaməti" adlandırıb. 

Nigerin dövlət başçısı valyutanın gələcəkdə mümkün dövriyyəsi haqqın­da ətraflı məlumat vermədən bildirir ki, bu yaxınlarda Sahel Dövlətləri Alyansını (SDA) yaradan üç ölkə "tam suverenlik­lərini bərpa etmək prosesində iştirak edir­lər". Gələcəkdə yeni yaradılacaq valyuta hazırda Niger, Burkina-Faso və Malinin də daxil olduğu Qərbi Afrika İqtisadi və Valyuta İttifaqının (WAEMU) səkkiz üzv ölkəsinin ümumi valyutası olan CFA fran­kını əvəz edə bilər. Ötən ilin noyabrında üç ölkənin iqtisadiyyat və maliyyə nazirləri sabitləşdirmə fondu və qarşılıqlı investisi­ya bankının yaradılmasını tövsiyə ediblər. Üstəlik, general Çianinin bəyanatı Mali, Burkina-Faso və Nigerin Fransa tərəfin­dən istismar olunmaqda ittiham etdikləri Qərbi Afrika Dövlətlərinin İqtisadi Birli­yindən (ECOWAS) çıxmasından iki həftə sonraya təsadüf edib.

Bundan əvvəl Burkina-Fasonun mü­vəqqəti prezidenti İbrahim Traore bildir­mişdi ki, Qərbi Afrika Dövlətləri İqtisadi Birliyindən (ECOWAS) çıxdıqlarını elan edən Burkina-Faso, Mali və Niger CFA frankından istifadəni dayandıra bilər. Amma Malinin xarici işlər naziri Abdulla­ye Diop “Reuters” agentliyinə bildirmişdi ki, onun ölkəsi hazırda vahid valyuta kimi CFA frankından istifadə edən Qərbi Afrika İqtisadi və Valyuta İttifaqının (WAEMU) tərkibində qalacaq.

Yanvarın 28-də Mali, Niger və Burki­na-Fasoda hakimiyyətdə olan hərbçilər regional təşkilatdan dərhal çıxdıqlarını elan edən birgə bəyanatla çıxış etdilər. CEDEAO onların tələbini yerinə yetirmək­dən imtina ediyini bildirərək, üç çevriliş şu­rasından rəsmi bildiriş almadığını söylədi.

Üç Sahel ölkəsinin CEDEAO-dan uzaqlaşması əslində keçən il sentyabrın 16-da Mali, Niger və Burkina-Faso hər­bi şuralarının Sahel Dövlətləri Alyansı (SDA) çərçivəsində bir araya gəldiyi za­man başlamışdı. Bu yaxınlarda Bamako­da görüşən üç ölkənin xarici işlər nazirləri bu koalisiyaya siyasi-diplomatik status təqdim edərək ona bitkin forma veriblər. Görüşdən sonra verilən birgə bəyanatda qeyd edilirdi ki, üç tərəf əlavə protokolla­rın qəbul edilməsi, alyans üçün institusi­onal və hüquqi qurumların yaradılması, “siyasət tədbirlərinin və diplomatik koor­dinasiyanın müəyyənləşdirilməsi” üzərin­də işləyir. AES əvvəldən üsyançı və ya cihadçı terrorçu qruplarla mübarizə apar­maq üçün hərbi resurslarını birləşdirməyə qərar verən Mali, Niger və Burkina-Faso arasında müdafiə paktı kimi ortaya çıxdı. Bununla belə, üç ölkə indi daha da irəli getmək və hələ də Fransa və onun Qərb müttəfiqlərinin nəzarətində olan bir təş­kilat olan CEDEAO-nu balanslaşdıracaq real iqtisadi və siyasi birlik yaratmaq niy­yətindədir.

Rusiyalı iqtisadçı Maksim Çirkov bil­dirib ki, 3 ölkənin ECOWAS-dan çıxması Qərb dövlətlərinin qitədəki təsirinin ciddi şəkildə itirilməsindən xəbər verir. Onun sözlərinə görə, Afrika ölkələri uzun müd­dət Qərb ölkələrinin müstəmləkəsi olma­salar da, onları nəzarətdə saxlayıblar.

“Qara qitə”nin üsyankar hakimiyyətlə­rinin tam müstəqil olmaq istəyi Aİ-nin xari­ci siyasət və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Josep Borrelli də ciddi nara­hat edirdi. Aydın məsələdir ki, Avropanın, xüsusən də Fransanın bu qitədəki talan­çılığı sona yaxınlaşdıqca, onların isterik reaksiyaları daha aydın anlaşılır. 

Nigerin rəhbəri general Çiani son mət­buat konfransında Fransa rəhbərliyini və bu ölkənin xüsusi xidmət orqanlarını ölkə­sində vəziyyəti gərginləşdirmək üçün ter­rorçu qruplaşmalardan istifadə etməkdə də açıq ittiham edib. 

Qəribədir ki, Fransa öz hərbi bazala­rını Afrikada “terrorizmlə mübarizə” bə­hanəsi ilə orada yerləşdirib. Əsl həqiqətdə isə bu bazalar terror infrastrukturunu təşkil edir, onlara təlimlər və təlimatlar verir və onların köməyi ilə Fransanı qitədən qovub suverenliklərini qaytarmaq istəyən ölkələ­rin qarşısını almaq üçün bölgədə terrorçu­ların xidmətindən istifadə edirlər. İndi isə çevriliş etmiş yerli hərbçilər fəxr edirlər ki, onlar Fransanı öz torpaqlarından qovma­ğa müvəffəq olublar.

Fransa rejimi tərəfindən terrorçu dəstələr yaratmaq və qətlləri maliyyələş­dirmək ittihamları, əlbəttə ki, Makronun bir neçə ömürlük həbs cəzası alması üçün kifayət edə bilər. Lakin heyf ki, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi özəl olaraq həmin terrorçulara məxsusdur və onlar isə, təbii ki, “özlərini günahlandıra bilməzlər...”

İlqar RÜSTƏMOV
XQ