II yazı
Dahi Danimarka fiziki Nils Bor barədə I yazıda qeyd etmişdik ki, bu qeyri-adi zəka sahibi 1922-ci ildə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Maraqlıdır ki, alimin oğlu professor Oqe Bor 53 ildən sonra, 1975-ci ildə fizika üzrə Nobel mükafatçısı olmuşdur. Nəvə Tomas Bor da fizika üzrə professordur, lakin hələlik Nobel mükafatı ala bilməmişdir.
Yeri gəlmişkən, Nils Borun atası Kristian Bor fiziologiya və tibb sahələrində Nobel mükafatına iki dəfə namizəd olub. N.Borun anası Elen Adler (1860-1930) yəhudi ailəsindən çıxıb və müasirlərinin yazdığına görə, oğlunun Nobel mükafatı aldığı xəbərini eşidəndə, təbii ki, çox sevinib.
Danimarkalı dahi fizik yüksək yumor hissinə malik insan idi və çox sayda dostları vardı.
Alim qonaqpərvərliyi və səmimiyyəti ilə seçilirdi. Tələbələrini və həmkarlarını tez-tez öz bağında qonaq edərmiş. Bir dəfə N.Borun evinə qonaq gələn cavan fiziklərdən biri evin giriş qapısının üstündə mismarlanmış at nalı görür. O, üzünü müəlliminə tutaraq deyib:
– Siz böyük elm adamı, professorsunuz, bu cəfəng şeylərə niyə inanırsınız?
Bor gülümsəyərək belə cavab verib:
– Əlbəttə, inanmıram, lakin deyirlər ki, nal hətta ona inanmayanlara da uğur gətirir!
Bir dəfə isə böyük fiziklər üçün təşkil edilən ziyafətdən sonra alim vəzifələri bölüşdürən zaman qabları yumağı öz öhdəsinə götürür və adəti üzrə burada da orijinal dəlil tapır:
– Bizim qab yumaq işimiz bir növ dilin funksiyalarına bənzəyir. Belə ki, yuma zamanı suyun da, qab dəsmallarının da kirli olmasına baxmayaraq, biz, nəticə etibarilə, boşqabların təmizliyinə nail oluruq.
Həmkarlarının onu diqqətlə izlədiyindən məmnun qalan təvazökar alim sözünü belə davam etdirir:
– Dildə də, həmçinin aydınlaşdırılmamış anlayışlar və tətbiq sahəsinin sərhədlərini bilmədiyimiz məntiqin olduğuna baxmayaraq, biz onun vasitəsilə təbiəti dərk etməyə nail oluruq.
Bu, necə deyərlər, “Daşdan keçən” arqumentdən sonra dostları “nobelçi” fizikin ziyafətdəki qabları yumasına etiraz etməyiblər.
Danimarkalı dahinin həyatında çətin, təhlükəli anlar da az olmayıb.
Belə ki, N.Bor İkinci Dünya müharibəsi vaxtı işğal olunmuş Danimarkadan ABŞ-a gizlin mühacirət etmək qərarına gələndə, özü ilə Nobel mükafatının medalını götürməyə risk etmir. O, qızıl medalı çar suyunda (xlorid və nitrat turşuları qatışığı) əridib, xüsusi qabda şkafın görünən bir yerinə qoymuşdu. Müharibədən sonra ölkəsinə qayıdan Bor qızılı məhluldan çıxararaq, özünə yeni qızıl medal sifariş etmişdir.
Bir maraqlı cəhəti də qeyd etmək yerinə düşər. N.Bor pivə içməyi çox sevirmiş. Bunu eşidən qonşuluqdakı pivə zavodunun sahibi alimin evinə boru çəkdirir. Beləliklə, N.Bor istədiyi an kranı açaraq evində ən dadlı pivə içirdi və belə imtiyaz sahibi olduğu barədə hər yerdə söz açardı. O zaman yerli qəzetlər yazmışdılar ki, N.Bor evinə 24 saat fasiləsiz birinci növ pivə axan ilk planet sakinidir.
Görkəmli alim 77 yaşında 1962-ci il noyabrın 18-də Kopenhagendə öz evində ürəktutmasından vəfat edib. D.Mendeleyevin dövri cədvəlində 105-ci element onun şərəfinə nilsborium (Ns) adlandırılıb. Müasirləri Nils Boru XX əsrdə A.Eynşteyndən sonra fizika sahəsində ikinci böyük alim hesab edirdilər.
Təqdim etdi:
M.HACIXANLI
XQ
.jfif)
