Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Azərbaycanın dövlət başçısı İlham Əliyev və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan arasında özünün vasitəçiliyi ilə keçirilmiş görüşdən əvvəl Avrasiya İqtisadi İttifaqının geniştərkibli iclasında çıxışı zamanı təşkilata üzv dövlətlərdə ümumdaxili məhsul artımının tempinə toxunaraq, Ermənistanı fərqləndirdi. Putin fikrini “bizə Ermənistanla ayaqlaşmaq çətin olacaq” şəklində ifadə etdi. Hesab edirik ki, bu deyim yalnız ÜDM baxımından səslənməmişdi. Çünki Aİİ-yə üzv başqa dövlətlər yox, məhz Rusiya son illər Ermənistanla ayaqlaşmağa çalışmaqdadır. Əlbəttə, söhbət siyasi anlamdakı ayaqlaşmadan gedir. 

Əslində, 44 günlük müharibədən sonra Moskvanın Azərbaycanla Er­mənistan arasındakı münasibətlərin tənzimlənməsi, o cümlədən, Qarabağ müstəvisində tutduğu mövqedə bizim üçün arzuolunmaz sayılan bir sıra məqamlar da məhz vurğuladığımız tendensiyanın nəticəsi kimi meydana çıxmaqdadır. Kreml, hər vəchlə İrəvanı razı salmaq və onu öz orbitinə qaytar­mağa çalışıb. Hər halda dünənki görüş öncəsi bu kimi məqamlar əbəs yerə xatırlanmırdı. 

Məsələn, xatırlanırdı ki, Moskva ötən ilin avqustunda Qarabağın sta­tusu məsələsini gündəmə gətirib er­mənilərə xoş olmaq istəmişdi. Düzdü, Ermənistan buna köklənib şirniklən­məmiş, daha çox Qərbdən mədət um­mağa çalışmışdı. Ola bilər, Rusiyanın səmimiliyinə inanmamışdı. Hadisələ­rin sonrakı axarı da göstərdi ki, inan­mamaqda haqlı idi. Çünki elə həmin 2022-ci ilin oktyabrın 31-də keçirilmiş Soçi sammiti zamanı Qarabağa status məsələsi gündəlikdən uzaq düş(ürül)müşdü. Bu da ola bilər ki, Kreml İrəva­nın razı olmadığı məsələni gündəmə gətirməkdən uzaq durmağa və Bakı ilə münasibətləri gərginləşdirməməyə üs­tünlük vermişdi. 

Rusiya–Ermənistan münasibətləri baxımından gərginliyin digər aspekti də Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı müstəvisində meydana çıx­mışdı ki, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan bir neçə gün öncəki mətbu­at konfransında dilə gətirdiyi fikirlərlə həmin gərginliyin hələ də aktual əhə­miyyət daşıdığını təsdiqlədi. Erməni baş nazir əvvəllər olduğu kimi, yenə KTMT-nin ölkəsi üçün səmərəsizliyi məntiqini qabartdı. Üstəlik, onun açıq­lamasına qarşı tərəfdən kifayət qədər sərt mövqe ortaya qoyuldu. Nəzərə alaq ki, sözügedən mövqe İrəvanın KTMT-siz mövcudluğunu şübhə altına almaq qədər hədələyici motivlərə kök­lənmişdi. 

Bütün bunları düşünsək, əlbəttə, Rusiyanın Ermənistanla ayaqlaşma­sının çətinliyi göz önündədir. Həm də ona görə ki, baş nazir N.Paşinyanın administrasiyası daha çox, belə demək mümkünsə, ipə-sapa yatmamaq baxı­mından ixtisaslaşıb. Bu məqamda qeyd edək ki, Azərbaycanın mövqeyi hər zaman stabil olub. Ölkəmiz öz prin­sipilərinə sadiqdir və 44 günlük mühari­bədən sonrakı zaman kəsiyində çalışır ki, haqqı çatana sahiblənsin. Yəni, loru dildə desək, Bakı Moskvanın böyüklü­yünü nəzərə alıb qəbul etsə də, özü­nün ərazi bütövlüyü və bölgə ilə bağlı digər vacib məsələlərdəki kursuna sa­diqdir. Ölkəmiz mövcud kurs naminə hansı qüvvə lazımdırsa, onu qarşısına almaq potensialına malikdir. 

Azərbaycanın prinsipiallığı Rusi­yanın siyasi dairələrini nə qədər gər­gin duruma salsa da, onlar dövlətimi­zin oyun qaydalarını pozmadığının fərqindədirlər. Ancaq həmin dairələr Ermənistanın qaydalara demarş xətti götürdüyünü görürlər. Bu mənada ani­dən meydana çıxmış dünənki Moskva danışıqlarını doğuran səbəb də əslin­də, böyük ölçüdə, İrəvanın anti-Rusiya müstəvisində tutduğu yoldur. 

Ermənistan heç bir halda Rusiya­nın orbitinə qayıtmaq istəmir, nicatını Qərbdə axtarır. Qərb isə özünün iqtisa­di maraqları baxımından Azərbaycanın mövqeyi ilə hesablaşmaq məcburiyyə­tindədir. Nəticədə Bakının İrəvana təz­yiq yolu anlayışla qəbul edilir. Mövcud durumda ikincini xilas etmək və növbəti fiaskodan qorumaq zərurəti meydana çıxır ki, əslində Azərbaycanla Ermənis­tan arasındakı mayın əvvəlindən inten­siv səciyyə daşımağa başlamış Qərb nizamlamasının məqsədi də elə budur. Təbii ki, Qərbin Cənubi Qafqaz müstə­visindəki əlahiddə maraqları da var və bu maraqlarda Rusiyanı bölgədən sıxışdırıb çıxarmaq məntiqi əsasdır. 

Bəli, dünənki Moskva danışıqları ayrı-ayrı detallarını diqqətə çatdırdığı­mız vəziyyət fonunda baş verdi. Daha konkret desək, Rusiya Qərbin nizamla­ma xəttinə qarşı öz alternativini ortaya qoymağa girişdi. Özü də tez-tələsik. Mayın əvvəlində baş tutmuş “Vaşinq­ton prosesi” (Azərbaycan və Ermənis­tan xarici işlər nazirlərinin ABŞ-da 1–4 may danışıqları–red.) çərçivəsindəki danışıqların “Brüssel formatı” (Azər­baycan və Ermənistan lidelərinin Av­ropa İttifaqı Şurasının rəhbəri Şarl Mişelin vasitəçiliyi ilə mayın 14-də ke­çirilmiş görüşü–red.) zamanı konkret nəticələrinin görünməyə başladığı bir məqamda. 

Bir halda ki, Ermənistan Azər­baycanın 86,6 min kvadratkilometrlik ərazidəki suveren hüquqlarını tanıyır, deməli, böyük ölçüdə Rusiyanın tuta­caq yeri olan Qarabağ münaqişəsi ta­rixdir. O ki qaldı, Qarabağ erməniləri ilə bağlı meydana çıxan və daha çox Er­mənistan hakimiyyətinin daxili ictimai rəyə erməni təəssübkeşliyi kimi göstər­diyi məsələlərə, Moskvada yaxşı anla­yırlar ki, bunlar təfərrüatdır. Yəni, Azər­baycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını bildirən, bunu dönə-dönə təkrarlayan Paşinyan administrasiyasının Qarabağ müstəvisində prinsipial tutacaq yeri artıq yoxdur. Bu yoxdursa, regionda Rusiyanın hərbi varlıq kimi gördüyü sülhməramlılar faktoru avtomatik ikinci plana keçir. 

Deməli, V.Putinin görüş təşəbbü­sünü aktuallaşdıran növbəti və əsas məqam həm də budur. Və deməli, Rusiya çalışmalıdır ki, Cənubi Qafqaz platformasına yönələn nizamlamada aktiv olsun. Nəzərə alsaq ki, Qərb, Azərbaycanın diktəsi ilə, nizamlama baxımından, necə deyərlər, bıçağı sü­müyə dirəndirməkdədir, Moskva danı­şıqların ona əks qütb tərəfindən irəliyə daşınmış məntiqini daha da inkişaf etdirməlidir. Həm də ona görə inkişaf etdirməlidir ki, Qərb mövcud istiqamət­də konkret ardıcıllıq irəli sürür. Söhbət Azərbaycan və Ermənistan lidelərinin yaxın gələcəkdə Avropa ölkələrində yenidən üz-üzə gəlmələrindən gedir – iyunda Kişinyovda, payızda Qranada­da iki Cənubi Qafqaz liderinin görüşü planlaşdırılıb. Özü də görüşlərdən bi­rində Fransa və Almaniyanın liderləri­nin də iştirak etmələri də gündəlikdədir.

Bəli, Rusiya elə alternativ irəli sür­məlidir ki, sözügedən təmaslarda əldə edilməsi ehtimal olunan razılaşmaları kölgədə qoysun və barışdırıcı mövqe qazanaraq, bölgəyə həm mənəvi bağ­lılığını isbatlasın, həm də sülhpərvər imic ortaya qoysun. Axı xüsusilə ikin­ci məsələ bərbad durumdadır. Dün­ya Ukrayna müharibəsi səbəbindən, Moskvaya hiddət və nifrət bəsləyir. Cənubi Qafqaz regionuna görə növbəti mənfi obraz ona, heç lazım deyil. 

Ancaq sən saydığını say, gör, fələk nə sayır. Yəni, bütün bu dediklərimiz aysberqin görünən tərəfləridir. Çünki bir çox hallarda normal məntiq Rusi­yanın siyasətini anlamaqda çətinlik çəkir. Bu mənada “Kommersant”ın Moskva nəşrinin Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderlərinin dünənki üç­tərəfli görüşünün yekunlarına nəzərən ən azı iki sənədin imzalanacağına dair məlumatı reallığı və danışıqların may ayından başlayaraq aktivləşən fazası­nı vurğulasa da, tərəddüd doğururdu. Digər tərəfdən, nəşr bildirirdi ki, sənəd­lərdən birincisini baş nazirin müavinləri hazırlayıb və o, nəqliyyat kommunika­siyalarının blokdan çıxarılması haqqın­dadır. İkinci sənəd isə liderlərin növbəti birgə bəyanatıdır. Yeri gəlmişkən, nəşr üçtərəfli bəyanatların sayına diqqət yetirir. Rusiyanın məntiqi ilə sənədlə­rin sayının çoxluğu, yəni beşincisinin imzalanması, ölkənin gördüyü işin səmərəliliyidirsə, bizim üçün mənasız­lığın təzahürü. 

Çünki prinsip etibarilə, Ermənistanı danışıqlar masasında oturdan əvvəlki dörd bəyanat yox, Azərbaycanın qətiy­yətli addımlarıdır. Paritet olsun deyə bir daha bildirək ki, Qərb nizamlama xətti­ni axtivləşdirən də ölkəmizin prinsipial mövqeyidir. Elə buna görə “Kommer­sant” öz yanaşmasında vurğunu lider­lərin imzalayacağı ikinci sənədin əsas məğzinə yönəldir. Söhbət Ermənistan və Azərbaycan tərəfindən bir-birinin ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınma­sından gedir. 

Deməli, Rusiya hər vəchlə çalışır ki, Qərb platformasında şifahi şəkildə dilə gətirilmiş fikirlər sənəd üzərinə köçürül­sün, imzalarla təsdiqlənsin. Belə getsə, Moskva Qərbə inad olaraq öz adını Azərbaycanla Ermənistan arasındakı yekun sülh müqaviləsinə də daxil et­məyə çalışa bilər. Əlbəttə, bu çalışma daxil etmək yox, dürtməyə oxşayacaq­dır. Hər halda Cənubi Qafqaz siyasi cə­bhəsində varlıq macərasını hər vəchlə göstərməkdə olan Kremldən bunu da gözləmək mümkündür.

Ə.CAHANGİROĞLU, “Xalq qəzeti”