Təbriz yuxularımın şəhəridir. Mən hələ hamımız üçün əziz olan bu şəhəri görməmişəm. Baharda yasəmənlərin ətrini duymamışam, şırıl-şırıl axan kəhriz və çeşmələrinin suyundan içməmişəm, zirvələri aylarla qarlı olan Səhəndin, Eynalı dağının sinəsindəki bağlarda dincəlməmişəm.
Qəhrəmanlar oylağı Ərk qalasını, dünyanın ən qədim və ən böyük ticarət mərkəzlərindən olan Təbriz bazarını gəzməmişəm. Şəhəri ikiyə bölən möhtəşəm küçədən keçərək soydaşlarımızın şirin ləhcəsini eşitməmişəm.
O yer hələ də mənim üçün dünyanın ən uzaq şəhərlərindən biri kimidir. Amma onu bilirəm ki, Təbriz bir az Bakıya, bir az Gəncəyə, bir az Naxçıvana, bir az Şamaxıya, bir az Dərbəndə, bir az Şəkiyə və Lənkərana bənzəyir. Təbriz bu şəhərlərin qərib qardaşı, ürəyimizin göynəyən yeri kimidir. Neçə illərdir üzü bəri boylanır, buralardan xəbər tutmaq istəyir.
Nakam sevgilərin, sönməyən ümidlərin beşiyidi o şəhər. Havası kədər, torpağı qan qoxuyur. O şəhər həm də közərən ocağa bənzəyir. Buna görə də Təbriz nəğmələrinin çoxu həsrət, hicran havalıdı, dinləyəndə kövrəlirsən.
Təbriz nağıllaşan şəhərdir. Nağıl gerçək olmur, bilirəm. Amma nağıllaşan o qədər gerçəklər var ki...Keçmişini vərəqlədikcə nağıla, əfsanəyə bənzəyən neçə-neçə tarix düşür yada – hər biri bir dastandır.
Təbriz bir mahnıdır. Mahnı, belə demək olarsa, keçmişin gələcəyə məktubudur. Mahnılarda hansı bölgəninsə sərhədləri, hansı şəhərinsə möhtəşəm qalasının görüntüsü, şəkli var.
Bir baxın: “Təbrizin küçələri dolanbadolan...", yaxud mahnının sonuna yaxın dedyildiyi kimi, “Dərbənd aralı, könlüm yaralı...”
...Təbrizdə aylı-ulduzlu yay gecəsiydi. Axşamın özü ilə dağlardan qovub gətirdiyi sərin meh əsirdi. Cavan bir oğlan binanın damındakı balaca meydançada xalça üzərində salınmış yataqda uzanıb, göydəki ulduzların arasında öz səadətini axtarırdı. Amma onun “ulduzu” yaxınlıqdakı ikimərtəbəli binada lampa işığında xalça toxuyurdu...
Bir azdan oğlan durub oturdu və oxumağa başladı:
“Gəlmişəm otağına oyadam səni
Qaragilə, oyadam səni.
Nə gözəl xəlq eləmiş yaradan səni,
Qara gilə, yaradan səni...”
O səs pillə-pillə ucalır və binanın qarşısından axıb keçən çeşmənin şırıltısına qovuşub şəhərin yaxın məhəllələrinə yayılırdı. Həmin an o səs günün qayğılarından yorularaq halsız düşən insanların, səmada axıb gedən ulduzlara heyrətlənənlərin, uzaq səfərdən ömür-gün yoldaşının gəlişini gözləyən xanımların və bir də yaxınlıqdakı ikimərtəbəli binada ilməni-ilməyə calayan qızın ürəyinə axdı.
Ürəklərdən bu sözlər qopdu: “Zalım balasının nə yanıqlı səsi var. Görəsən hansı bəxtəvər üçün oxuyur? Sevdalına qovuşasan... Anan ölməsin, ay oğul!”
Oğlan yenə oxuyurdu:
“Qızıl gül əsdi,
Səbrimi kəsdi.
Sil gözün yaşın, Qaragilə,
Ağlama bəsdi”.
Mahnının bu yerində xalça toxuyan qız xısın-xısın ağlamağa başladı. Göz yaşları axıb yanaqlarını islatdı. Qoşa hörükləri sinəsinə düşdü. Başını hanaya söykəyib bir an fikrini toplamağa çalışdı.
Qızın deyiklisi vardı və o, neçə illərdi Dərbəndə getmişdi. Qız deyiklisini sevməsə də, onu gözləyirdi. Amma oğlan qayıdıb gəlmək bilmirdi...Qız qonşuluqda yaşayan o oxuyan oğlanı sevirdi. Çünki onun səsi gecə-gündüz qız üçün ən əziz bir insan kimi idi – kədərli çağında onu ovudurdu, ümidsiz olanda ona qol-qanad verirdi. Ancaq keçiləsi çətin olan sədlər vardı. O sədləri ötüb keçmək dünyanın ən uca zirvəsinə qalxmaqdan da çətin idi.
“Təbrizin küçələri dolanbadolan,
Qaragilə, dolanbadolan.
Əgər məni sevmirsən, get ayrı dolan,
Qaragilə, get ayrı dolan.
Nə mənə qız qəhətdi, nə sənə oğlan...”
Təbriz sevdalar şəhəridir. Hər dəfə “Qaragilə” mahnısı oxunanda gözlərim önünə o sevdalı oğlanla xalça toxuyan qız gəlir. Mənə elə gəlir ki, o qız rəhmətlik Rübabə xanımın heç vaxt qocalmayan gəncliyidi. O mahnı mənim əlimdən tutub Təbrizi küçə-küçə, meydan-meydan gəzdirir. Sanki şəhərdəki El gölünün ətrafındakı bağda yaşıl otlar üstündə dincimi alıram, sərin sulu çeşməsindən doyunca içib rahatlanıram və Təbrizlə, o nisgilli mahnı ilə bağlı fikir və düşüncələrim aydınlaşır, durulur, təmizlənir.
Təbriz yuxularımın şəhəridir. Nakam sevgilərin, sönməyən ümidlərin beşiyidi o şəhər. Havası kədər, torpağı qan qoxuyur. O şəhər həm də daim közərən ocağa bənzəyir...
Səməd MƏLİKZADƏ
.jfif)
