Türkologiya, türk dilləri, onların arealı, yayıldığı coğrafiya məni daim maraqlandırıb. Hətta rus dilində nəşr edilmiş “Yüz türk etnosu” adlı kitabın tərtibçisiyəm. Bunlar öz yerində.

Məni bu mövzuda daim bir fikir məşğul edib: Bəs görəsən “türk” sözü öz mənşəyini hara­dan götürüb?

Əlbəttə, bu istiqamətdə fərziyyələr, şərhlər, müla­hizələr, mühakimələr çoxdur. Doğrusu, mövzu ilə bağlı in­diyəcən oxuduqlarımın və eşitdiklərimin heç biri məni qane etməyib. Fəqət bu gün­lərdə söhbətini TV-də dinlə­diyim bir alim-ziyalının qə­naətləri məndə böyük maraq hissi doğurdu. Belə ki, Altay Diyarını Xalq şairi, Yazıçılar Birliyinin sədri, türkoloq, şərq­şünas, tərcüməçi, Altay xalqı­nın 1912-ci ildə keçirilən qu­rultayında “El başçı” seçilmiş Brontoy Yanqi oğlu Bedürov öz teleçıxışında bu məsələyə bir xeyli işıq tutdu, aydınlıq gətirdi. 

Sən demə, Altaydakı türk xalqlarının dilində (məsələn: telenqut və yaxud telengit (ruslar buna teleut deyir­lər-müəllif) “türk” sözünün konkret anlamı, mənası var­mış. Belə ki, türk sözü bu diyarda türkindaş, türkön­daş formalarında “doğma”, “yaxın”, “canbir”, “əziz olan” mənalarında işlədilirmiş. 

Məsələn, “sən mənim türköndaşımsan”. Yəni, sən mənim doğmamsan. Bu lek­sem dilimizdə möhkəm yer tutmuş “qar(ın)daş”, “sirdaş”, “yoldaş” sözləri kimi bizə yaxın, həm də gördüyünüz kimi “uzaq” imiş...

Yeri gəlmişkən, bir vaxtlar Altayda Türkeş xaqanlığı da olub. Bəs bu “türköndaş” sözü necə, nə vaxt meydana gəlib?

“Xalq qəzeti”ndə növbə­ti yazımda bu barədə söhbət açaram.

Burada bir məqamı da xatırlatmağa ehtiyac var. O da budur ki, “türk” sözü bəzi hallarda “truq” kimi də işlənib. Ehtimal etmək olar ki, rusların “druq” sözü də buradan ya­ranıb. Hərçənd ki, rus izahlı lüğətlərində “druq”un “derjat” sözündən yarandığı iddia olu­nur. Bu istiqamətdə də araş­dırmalar davam etdirilməlidir.

Firuz MUSTAFA,
Əməkdar incəsənət xadimi