Azərbaycana rəhbərliyi müddətində 16 dəfə Sumqayıtda olan ulu öndərin hər səfəri şəhərin tarixinə mühüm hadisə kimi düşüb. 

Ümummilli liderin Sumqayıta səfər­ləri əsasən kimya və metallurgiya müəssisələrinin genişləndirilməsi və modernizasiyası ilə əlaqədar olsa da, o, əmək adamlarının sosial-məişət şə­raitinin yaxşılaşdırılması, gənc şəhər­də mədəni quruculuq tədbirlərinin həyata keçirilməsinə də böyük qayğı göstərmişdir. 

1974-cü il noyabrın 27-də respub­lika rəhbərinin Səməd Vurğun adına Mədəniyyət sarayında Sumqayıtın 25 illik yubileyində iştirakını şəhərin yaşlı sakinləri yaxşı xatırlayırlar. Bu, ulu ön­dərin həmin il Sumqayıta 3-cü səfəri idi. 

Ümummilli lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyi ilə bağlı bunlarbarədə geniş məlumat verən “Sumqayıtın tarixi” muzeyinin sabiq direktoru, hazırda pensiyada olan Əməkdar mədəniyyət işçisi Olya İs­lamova bildirir ki, həmin il şəhərin yu­bileyinin maraqlı keçməsi üçün muze­yin elmi işçilərinin xalqımızın görkəmli oğlu Heydər Əliyevə böyük məhəbbət və ehtiramla tərtib etdiyi, tarixi ekspo­natların “dili ilə danışan” sərgi maraqla qarşılanmış, bayram ovqatını daha da yüksəltmişdi. 

Ulu öndərin respublikada haki­miyyətinin ilk dönəmində onunla gö­rüşmək Olya İslamovaya nəsib olma­mışdı. Lakin dahi rəhbər Azərbaycan rəhbərliyinə qayıtdıqdan sonra onunla üç dəfə – 1993, 1996 və 1999-cu illər­də görüşmək, hətta söhbət etmək im­kanı yaranıb. 

İlk görüş – 28 dekabr 1993-cü il. Həmin gün sumqayıtlılar Azərbayca­nın görkəmli oğlu, xalqımızın xilaska­rı, cəmi 5 ay əvvəl yenidən ölkə rəh­bərliyinə gəlmiş Heydər Əliyevi böyük intizarla gözləyirdi. Əvvəllər Sumqa­yıta 10 dəfə səfər etmiş ulu öndər bu şəhərə ilk dəfə idi ki, Azərbaycan Pre­zidenti kimi gəlirdi. Odur ki Sumqayıt onun gəlişinə, qarşılanmasına ciddi hazırlıq görmüşdü. 

Respublika rəhbəri ilk növbə­də Türkiyənin “Teletaş” firmasının Sumqayıtın 4-cü mikrorayonunda qu­raşdırdığı elektron tipli müasir telefon stansiyasının açılşında iştirak edəcək­di. Həmin ATS isə Olya xanımın çalış­dığı “Sumqayıtın tarixi” muzeyinin lap yaxınlığında olduğuna görə güman vardı ki, ölkə rəhbəri muzeylə də ma­raqlansın. Odur ki, bir gün əvvəldən muzeyin hər iki mərtəbəsi, otaqlar, zallar xüsusi idarə tərəfindən diqqətlə yoxlanılmışdı. Olya xanımın dahi rəh­bərə sonsuz sevgisi olan, onun haki­miyyətə qayıdışına çox sevinən atası, Sumqayıtın ağsaqqal ziyalısı Zəbi Ab­dullayev də qızına demişdi ki, Prezi­dent hökmən muzeylə də maraqlanıb, ora baş çəkəcək, diqqətli ol.

Elə də oldu. ATS-dəki təntənəli açı­lışdan, Türkiyə Prezidenti ilə telefon­la birbaşa danışıqdan sonra Heydər Əliyev özünün ən etibarlı silahdaşla­rından biri olan Arif Rəhimzadə və di­gər rəsmi şəxslərlə birgə muzeyə tərəf addımladı. Onu muzeyin girişində se­vinclə, həyəcanla qarşılayan Olya İsla­mova dahi rəhbəri salamlayaraq dedi: 

– Heydər müəllim, bilirik ki, Siz dünən Parisin dünyaca məşhur Luvr muzeyində olmusunuz, bu gün isə Sumqayıt muzeyinə təşrif buyurmusu­nuz. Xoş gəlmisiniz!

Ulu öndər cavab verdi ki, “Xanım, Luvr Fransadadır, ancaq Sumqayıt muzeyi burada – Azərbaycandadır.”

Belə bir səmimi və müdrik cavabı eşidən Olya xanım bir qədər ürək­lənərək, muzey haqqında dahi rəhbərə müfəssəl məlumat verməyə başladı. 

Dövlət rəhbəri onu maraqla dinlədi. Sonra muzeyin salonlarından birində “Bir elin harayı” kolleksiyasının qarşı­sında ayaq saxlayıb, onun eksponatla­rına diqqətlə, maraqla baxan ulu öndər 1988-ci ildə həmin zəngin kolleksiyanı Ermənistandan araba ilə, min-bir əziy­yətlə Sumqayıta gətirmiş vətənpərvər ziyalı, tarix müəllimi Baxşeyiş Ələm­şahovla görüşərək, fədakarlığına görə ona təşəkkür etdi və dedi ki, sənin bu “qaçqın muzey”in gələcək nəsillər tərə­findən daha yüksək dəyərləndiriləcək! 

Heydər Əliyev daha sonra muzeyin hər iki mərtəbəsini gəzərək, eksponat­lara maraqla tamaşa etdi. Özü ilə bağlı ekspozisiya ilə tanış olanda təəccübə bənzər şəkildə soruşdu ki, “Azərbay­canda olmadığım illərdə mənim bütün şəkillərimi cırıb atıblar, nə əcəb siz qoruyub saxlamısınız?”. Olya xanımın inamla: “Heydər müəllim, tarixi silmək olmaz! Muzey ilk növbədə ondan ötrü­dür ki, tarix necə varsa, elə də qorun­sun”, – deyə cavab verməsi Heydər Əliyevin çox xoşuna gəldi. 

Ekspozisiyalarla tanışlıqdan sonra muzeyin çıxışına yönələn Prezidenti meydana toplaşmış minlərlə şəhər sa­kini sevinclə, ehtiramla, sürəkli alqış­larla qarşıladı. Səmimi görüş oldu.

Olya xanım bu gün də heyrətlə xatırlayır ki, torpaqlarımızın işğalının, Qarabağda erməni azğınlıqlarının da­vam etdiyi, qanlı çarpışmalar getdiyi həmin qış günündə Heydər Əliyev vaxt ayıraraq, sumqayıtlılar qarşısında bir saatdan artıq çıxış etmişdi. Və onun hər sözündə sabaha, torpaqlarımızın düşməndən tam azad ediləcəyinə bö­yük, sarsılmaz inam vardı. 

Həmsöhbətimiz onu da xatırlayır ki, ulu öndər muzeydən sonra o zaman hələ ilk şəhidlərin gətirildiyi Sumqayıt şəhər məzarlığına da baş çəkmək, mərd oğulların ruhuna ehtiramını bil­dirmək istədiyini də demişdi. Orada şəhid oğlunu ziyarətə gəlmiş bir ana ilə təsadüfən görüşən Heydər Əliyev köv­rələrək onun ağ saçlarından öpmüş, başsağlığı vermiş və Vətən uğrunda canından keçən bir oğul böyütdüyünə görə ona təşəkkür etmişdi. Sonda isə qəti bir inamla şəhidlərin qisasının hökmən alınacağını bildirmişdi. 

İkinci görüş – 2 iyun 1996-cı il. Heydər Əliyevin BMT-nin İnkişaf Proq­ramı üzrə nümayəndəsi Paolo Lembo və hökumət adamları ilə Sumqayıta növbəti gəlişi bütün gün üçün nəzərdə tutulmuşdu. Bir vaxtlar ulu öndərin öz təşəbbüsü ilə inşa edilmiş “Kimyaçı” Mədəniyyət sarayında geniş tədbir ke­çiriləcəkdi. Ona görə də əvvəlcədən qərara alınmışdı ki, dahi rəhbərə həsr edilmiş, “Heydər Əliyevin Sumqayıta qayğılarından səhifələr” adlanan sər­ginin ekspozisiyasında fotoları olan adamlar – Sosialist Əməyi qəhrə­manları Zəminə Həsənova, İdris Da­daşov, Şəmşad Pənahov, Dadaş Da­daşov, hünərvər inşaatçılar Gülbahar və İmamverdi Vəliyevlər o stendlərin yanında dayansınlar. Ölkə rəhbəri şə­killərə maraqla tamaşa edərək irəlilə­dikcə birdən ilk azərbaycanlı metallurq qadın Zəminə xanımı gördü və göz­lənilmədən, lakin çox təbii və səmimi şəkildə “Əziz bacım!” – deyərək, onu qucaqladı. Zəminə xanım da “Əziz qardaşım!” deyib rəhbərlə görüşdü və sevincindən göz yaşlarını saxlaya bil­mədi. Həmin təsirli səhnə orada olan­ların hamısını kövrəltdi. 

Sərgi rəhbərin çox xoşuna gəldi. Bir şəklin önündə ayaq saxlayıb, təəc­cüblə dedi ki, nə yaxşı, bu şəkil də bur­dadır ki!.. Şəhərin o vaxtkı icra başçısı Şakir Abuşov ölkə rəhbərinə bildirəndə ki, sərgini muzeyimizin direktoru Olya İslamova tərtib edib, çox möhkəm yad­daşı olan Heydər Əliyev Olya xanımı tanıyaraq, onu mehribanlıqla bağrı­na basdı, minnətdarlıq ifadəsi olaraq üzündən öpdü. Sonra isə mədəniyyət sarayının böyük salonunda keçirilən tədbirdə çıxış edərkən sərgidən razı­lıqla söhbət açdı. Amma oradakı foto­lar arasında bir şəkli görmədiyini söy­lədi: “Axı, mən Sumqayıtın 25 illiyində də iştirak etmişdim, çıxışım da olmuş­du. Ancaq həmin şəkli bu gün sərgidə görmədim...”. 

Olya xanım bunu bu gün onun­la izah edir ki, həmin şəkildə fonda, Heydər Əliyevin başı üzərində Leninin də şəkli olduğuna görə onu sərgidə nümayiş etdirməyə şəhər rəhbərliyi risk etməmişdi... 

3-cü görüş – 14 iyul 1999-cu il. Bu, ulu öndərin ilk dəfə Azərbaycanda hakimiyyətə gəlişinin 30 illiyinə təsadüf edirdi. Həmin tarixi gün münasibətilə Bakının İdman və Konsert Sarayında Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə ötən illər ərzində respublikanın şəhər və rayon­larında aparılmış abadlıq-quruculuq işlərini əks etdirən fotolardan ibarət geniş bir foto-sərginin təşkili nəzərdə tutulmuşdu. Sumqayıt muzeyinin kol­lektivi də həmin sərgi üçün xeyli şəkil toplamışdı. Axı, ulu öndər hakimiyyəti dövründə ən çox Sumqayıtda səfərdə olmuş, onun sosial-iqtisadi, mədəni inkişafı üçün böyük işlər görmüşdü. Azərbaycan boru-prokat zavodun­da xarici avadanlıqlardan qurulmuş “EMAQ” axın xətti, Sintetik kauçuk zavodunda inşa edilmiş “EP-300” qur­ğusu, “Üzvi sintez” zavodunda inşa edilmiş “Polimir-120” kompleksi, Kom­pressorlar zavodu, Superfosfat zavodu və s. məhz ümummilli liderin Sumqayıt sənayesinə böyük töhfələri olub. 

Sərginin açılşına oğlu – hazırkı Prezidentimiz İlham Əliyevlə, qızı Se­vil xanım və gəlini – hazırda Birinci vitse-prezident olan Mehriban xanım Əliyeva ilə birlikdə gələn ulu öndər Gəncə stendinə baxdıqdan sonra Sumqayıt stendinə yaxınlaşdı. O, 3 il əvvəl Sumqayıtda görmədiyi, indi isə stenddə ilk sırada qoyulan fotonu görüb, məmnunluqla gülümsündü. Bu vaxt Olya xanım irəli durub dedi: “Heydər müəllim, bu, Sizin Sumqayıtın 25 illik yubileyinizdə çəkilən şəklinizdir. Çox istərdik ki, Siz şəhərimizin 50 illik yubiley tədbirində də iştirak edərək, biz sumqayıtlıları sevindirəsiniz!”.

Muzey direktorunun öz adından, həm də ilk dəfə səsləndirdiyi bu təklif–dəvət ölkə Prezidentini çox sevindir­mişdi. O, cavabında gülərək demişdi: “Allah qoysa! Hökmən!..”

Təəssüf ki, bu, “Sumqayıtın tarixi” muzeyinin direktoru Olya İslamovanın ulu öndərlə son görüşü oldu. Ancaq dahi rəhbərlə bağlı solmaz xatirələr, onun sirayətedici və nurlu siması hamı kimi, Olya xanımın da xatirəsində bu gün Günəş kimi parlamaqda, işıq saç­maqdadır... 

Rəhman ORXAN,
Əməkdar jurnalist

Sumqayıt