Ulu öndər respublikamıza rəhbərlik edəndə də, Moskvada işləyəndə də “Azərbaycan”, “Gəncə”, “Nizami Gəncəvi” deməkdən yorulmurdu...

Məqalənin sərlövhəsinə çıxardığım sözləri Heydər Əliyev 25 il qabaq Gəncədə deyib. Yadımdadır, həmin gün, oktyabrın 7-si payız havasından daha çox qızmar yay gününü xatırladırdı. Amma, bu, şəhərin baş meydanına– icra hakimiyyətinin inzibati binası qarşısına toplaşan on minlərlə sakinin halına qətiyyən təfavüt eləmirdi. Çünki hamı o böyük şəxsiyyəti bir daha yaxından görmək istəyirdi. Bu istək gəncəlilərin qəlbində çoxdan özünə yuva salmışdı... 

Seçkiqabağı bir görüş idi. Amma rəsmiyyətçilik heç hiss olunmurdu. Kə­nardan baxanda görüş daha çox bir ailənin səmimi söhbətini xatırladırdı. Heydər Əliyev Moskvada işlədiyi illərdə qarşılaşdığı problemlərdən, Azərbay­canla, Gəncə ilə bağlı məsələlərin necə böyük çətinliklərlə, amma bütün sədləri dəf etməklə həll olunmasından danışır­dı. Birdən...

– Moskvada olanlar və Azərbaycan­da yaşayıb, millətinin mənafeyini anla­mayanlar layihələr hazırlamışdılar ki, o üç rayona “sovet”, “proletar” və “Zavod” adları verək. O vaxt bizim ikinci katib rus idi. O, bunları hazırlamışvə Moskva ilə də razılaşdırmışdı. Mənim yanımda işləyən azərbaycanlıları çağırdım, de­dim, utanmırsınız, ayıbınıza gəlmir? Nə qədər “Sovet”, “Proletar” olar?

Heydər Əliyev bunları deyərkən in­san seli, sanki, lərzəyə gəldi. Gəncə sakinləri ilk dəfə idi ki, bu sözləri eşi­dirdilər. Bir anlığa “Heydər!”, “Gəncə!” sədaları meydanı bürüdü. Bu sədalar 5 il əvvəl, 1993-cü ilin iyunun 13-də Gən­cənin, ölkənin ağır günlərində Heydər Əliyevin Bakıdan gələrək, elə bu mey­danda narahat, təlaş, ümüd dolu gözlə­rin qarşısındakı çıxışını yadıma saldı...

Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbər­lik etdiyi dövrlərdə 15 dəfə Gəncədə olub. Burada ulu öndərlə keçirilən hər görüş, toplantı, müşavirə və digər təd­birlər orta və yaşlı nəslin yaxşı yadın­dadır. Onlardan biri də Gəncədə aparı­lan abadlıq-quruculuq işlərində həmişə yaxından iştirak edən “Gəncə Körpü Tikinti-2” ASC-nin sədri Aqibət Məmmə­dovdur. Aqibət müəllim deyir ki, o illər sanki şirin bir yuxu idi... 

Aqibət Məmmədov: 

– Heydər Əliyevi Gəncəsiz, Gən­cəni Heydər Əliyevsiz təsəvvür etmək olmur. Bu qədim şəhərin, az qala, hər qarışında ulu öndərimizin izi var. Gən­cənin adının özünə qaytarılması, milli adət və ənənələrinin yaşadılması, tarixi şəxsiyyətlərinin, o cümlədən Nizami Gəncəvi irsinin qorunub saxlanılması birbaşa onun adı ilə bağlıdır. Heydər Əliyevin bu fikri heç vaxt yadımdan çıxmaz: “Azərbaycana, Azərbaycan xalqına təkcə Nizami Gəncəvi kimi dahi bir şəxsiyyət bağışladığına görə Gəncə torpağı, Gəncə xalqı, gəncə­lilər əbədi minnətdarlığa layiqdirlər.”

Heydər Əliyevin Bakıda və Gən­cədə keçirdiyi müxtəlif tədbirlərdə, bir çox görüşlərdə, müşavirələrdə iştirak etmişəm, Moskvada olarkən də bütün təzyiqlərə baxmayaraq, Azərbaycan, Gəncə üçün nələr etdyini öz dilin­dən eşitmişəm. O da yadımdadır ki, Heydər Əliyev Gəncə sakinləri qarşı­sında çıxış edərkən demişdi: “Açıq danışım, biz o vaxt Kirovabad adını dəyişdirib Gəncə qoymaq imkanına malik deyildik. Ancaq mən buna yol açdım. Burada yaradılan iki rayon­dan birinə “Gəncə”, o birisinə də “Kəpəz” adı verdim. Mən bununla da qane olmadım. Bakıda yaradılan yeni böyük rayona “Nizami” adı verdim. Beləliklə, qədim Gəncənin adını bər­pa etdik, Gəncə öz tarixi adını aldı. Ancaq xatirinizdədir, hələ bu adı al­mamış burada “Yeni Gəncə” yaşayış massivi yarandı. Mən gəldim, ora­da ilk ağacları basdırdıq, ilk daşları qoyduq. Orada böyük binalar tikildi və qədim Gəncənin yanında bir Yeni Gəncə yarandı. Bunlar hamısı Azər­baycanın tarixinə, milliliyinə və Gən­cənin tarixinə olan xidmətlərimdir və inanıram ki, siz bunu bu gün də unutmamısınız və heç vaxt da unut­mayacaqsınız.”

Aqibət Məmmədov onu da əlavə etdi ki, Heydər Əliyevin Gəncədə gör­düyü misilsiz işlərin miqyasını nəzərə alıb şəhərin görməli yerində təkcə bu obyektlərin adlarını və maketini nəfis şəkildə nəhəng bir lövhə üzərində həkk etmək lazımdır ki, şəhərimizə gələn qonaqlarda da təsəvvür yaransın. Doğ­rudur, kitablarda, muzeylərdə bütün bunlar barədə məlumatlar var. Lakin şəhərdə, açıq havada belə bir nəcib iş görülsə, zənnimcə, hamının ürəyindən xəbər verər. Biz inşaatçılar da bu işdə yaxından iştirak etməyə, köməyə hazı­rıq.

…Heydər Əliyevi xalqa, o cümlədən Gəncə sakinlərinə sevdirən cəhətlər­dən biri də onun son dərəcə cəsarətli və prinsipial olması idi. Gəncədə az sənaye müəssisəsi tapılar ki, Heydər Əliyevin təşəbbüsü və bilavasitə işti­rakı, köməyi ilə tikilməsin. Xalça kom­binatı, qənnadı fabriki, çini qablar və büllur zavodları, gil-torpaq kombinatı, elektron-maşınqayırma müəssisələri bilavasitə dahi şəxsiyyətin dəmir iradə­sinin nəticəsində fəaliyyət göstərməyə başlamışdı və on minlərlə gəncəli daimi işlə təmin olunmuşdu.

Heydər Əliyev Moskvada da iş­ləyəndə çalışırdı ki, Gəncə, sözün əsl mənasında Bakıdan sonra respubli­kanın ikinci sənaye şəhərinə çevrilsin. “Çalışırdım ki, Azərbaycanda bir av­tomobil zavodu tikim, yaradım. Çün­ki düşünürdüm ki, başqa şəhərlərdə avtomobil istehsal olunur, amma Azərbaycanda yoxdur. Nəhayət, Moskvada belə böyük qərarın qəbul edilməsinə nail oldum. Ancaq yeri­ni haranı seçdim? Gəncəni seçdim, Gəncədə avtomobil zavodunun inşa­sına başladıq.” 

Qeyd edək ki, bu zavodun tikintisini Heydər Əliyev hələ respublika rəhbə­ri olarkən başlatmışdı. Ancaq 1982-ci ilin dekabr ayında Moskvaya dəvət olunduqdan sonra işlər, demək olar ki, dayanmışdı. Ulu öndər deyirdi: “Mən orada 5 il işlədim və gördüm ki, bəzi adamlar Azərbaycanda belə böyük müəssisələrin yaradılmasına nə qə­dər maneçilik törədirlər.”

Lakin Heydər Əliyev bir işi başlayır­dısa, onu sonadək başa çatdıra bilirdi. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi prinsipial­lıq, iradə, uzaqgörənlik, doğma torpağa hədsiz bağlılıq bütün maneələri aşmaq­da bu böyük şəxsiyyətə həyatı boyu da­yaq olub. Bu dəfə də belə oldu.

Ulu öndər keçmiş SSRİ-də avto­mobil nəqliyyatı sənayesinin inkişafı haqqında böyük bir qərar layihəsi ha­zırlayır. Ancaq Siyasi Büronun bir neçə üzvü müzakirə zamanı qərar layihəsini tənqid etməyə başlayır. Görünür, qəra­ra Gəncə Avtomobil Zavodunun inşası üçün müəyyən vəsaitin ayrılması və onun qısa müddətdə başa çatdırılması ilə bağlı Heydər Əliyevin təkidi ilə salın­mış cümlə xoşlarına gəlmir. Lakin uzun mübahisələrdən sonra ulu öndərin özü­nün dediyi kimi, “çox vuruşandan son­ra” qərar qəbul edilir. 

Xanlar Fətiyev, “Gəncə Avtomobil Zavodu” İstehsalat Birliyi Müşahidə Şurasının sədri: 

– Heydər Əliyev o illəri xatırlayıb deyirdi ki, mən avtomobil sənayesi nazirini, demək olar, həftədə bir dəfə yanıma çağırır və hesabat istəyirdim ki, görüm Gəncədə Avtomobil zavodu­nun tikintisi üçün nə edib. O vaxt ava­danlıqlar Qərb ölkələrindən alınırmış. Buna görə də Heydər Əliyev valyuta ayrılmasına nail olur və İngiltərədən bö­yük bir zavod üçün avadanlıq alınması barədə qərar qəbul edilir. Elə ki, 1987-ci ilin sonunda Heydər Əliyevi bütün vəzifələrdən kənarlaşdırırlar, işlər də dayandırılır. Siz elə bilirsiniz ki, Moskva dayandırır? Xeyr, bu dəfə Moskva yox, o dövrdə Azərbaycana rəhbərlik etmişvə öz bəd əməlləri ilə tanınmışVəzirov İngiltərədən alınan avadanlıqdan imtina edir. Çünki qısqanclıq hissi, səriştəsiz­lik Gəncədə belə bir nəhəng zavodun inşasının dayanmasına gətirib çıxarır. Həmin avadanlığı isə aparıb Bryansk vilayətində quraşdırırlar və avtomobil zavodunu orada yaradırlar. 

Bu gün bizim müəssisə, necə deyərlər, ayaq üstündədir. Dünyanın bir çox qabaqcıl avtomobil sənayesi müəssisələri ilə əlaqələr qurmuşuq. Za­vodumuzda yığılan məhsullar öz key­fiyyətinə və davamlılığına görə seçilir. Bütün bunlara görə ulu öndərə, onun layiqli davamçısı İlham Əliyevə hədsiz minnətdarıq. Əgər dünya şöhrətli hər hansı bir şirkət bizimlə müqavilə bağla­yıb iş görmək istəyirsə, bu, bizim dövlə­timizə, onun Prezidentinə olan inam və məhəbbətdən, ölkəmizdəki sabitlikdən, nüfuzumuzdan irəli gəlir.

…Gəncə Heydər Əliyevi sonuncu dəfə yaxından 2002-ci ilin sentyabrın­da gördü. Ulu öndər şəhər fəalları ilə görüşdü, Olimpiya İdman Kompleksi­nin açılışında iştirak etdi, digər yerlər­də oldu. Ümumiyyətlə, Heydər Əliyev Gəncədə hara ayaq basıbsa, o ilk gəliş olmayıb. Səngərə düşübsə, dəfələrlə düşüb, sərrast atəş də açıb, igid əsgərə qol saatı da verib. Zərrabi Poeziya Te­atrına gedibsə, ilk dəfə getməyib, çünki bu teatrı özü yaradıb. Nizami məqbərə­sini ziyarət edibsə, böyük şairin ruhu­nu əməlləri, ona sonsuz ehtiramı ilə dəfələrlə şad edib.

– Biz hər il iyunun 15-ni Milli Qurtu­luş Günü kimi qeyd edirik. Bəli, doğru­dan da, ulu öndər xalqı bəlalardan qur­tardı, vətəndaş müharibəsinin qarşısını aldı. Lakin mənə belə gəlir ki, əsl qur­tuluş, inkişaf 1969-cu ilin 14 iyulundan başlanır. O dövrə kimi Azərbaycan bü­tün sahələr üzrə 15 respublika arasın­da ən geridə qalanı idi. Heydər Əliyev respublikanın rəhbəri seçildikdən sonra inkişaf, tərəqqi başlandı. Təkcə Gəncə buna əyani misaldır. Ona görə də 15 iyundan söhbət salarkən 14 iyulu da unutmamalıyıq…

Əslində, Gəncə Şəhər İcra Hakimiy­yəti başçısının birinci müavini Səməd Tomuyevin dediyi bu sözlərdə həqiqət var. Çünki 14 iyul olmasaydı, 15 iyun da olmayacaqdı. Heydər Əliyevin gəlişi xalqın taleyinə yazılan işıqlı bir səhifə idi.

…İllər ötür, lakin xeyirxah əməllər, dahiyanə uzaqgörənlik, xilaskarlıq mis­siyası, doğma torpağa bağlılıq, xalqını, millətini, onun gələcəyini hər şeydən üstün tutan böyük şəxsiyyət unudulmur. Məgər gəncəlilərin qəlbində xüsusi yeri olan bir insanı ututmaqmı olar?! AMEA-nın Gəncə bölməsinin Heydər Əliyevin 100 illiyinə həsr etdiyi 350 səhifəlik mo­noqrafiyanı vərəqlədikcə, xatirələrlə, sənədlərlə tanış olduqca o ritorik sual bir də dönə-dönə səslənir: Onu unut­maq olarmı?!

Yazını ulu öndərin sonuncu dəfə Gəncə Olimpiya İdman Mərkəzində dediyi bu sözlərlə tamamlamaq istə­yirəm: “Xatirimdədir, iyunun 13-də mən buraya gəldim. Mən Gəncəni heç vaxt ağır, faciəli vəziyyətdə gör­məmişdim. Gəldim, bir gecə burada danışıqlar apardım. Sabahısı gün şəhərə çıxdım, oradan, buradan avtomat atəşləri eşitdim. Haradan atırdılar? Kimlər və nə üçün atırdı­lar, kimi vurmaq istəyirdilər? Ondan iki-üç saat sonra mən Gəncəni tərk etdim. Təəssüflər olsun ki, Gəncə elə bir gün də görmüşdür, elə bir ay­lar da, günlər də keçirmişdir. Ancaq güman edirəm, siz bunu qiymətlən­dirirsiniz ki, biz bunların hamısına son qoyduq. İndi Azərbaycanın hər yerində olduğu kimi, Gəncədə də insanlar rahat yaşayır, cinayətkarlı­ğın qarşısı alınıb, həmin özbaşınalıq edən ayrı-ayrı silahlı dəstələr ləğv olunub. Rahat yaşayırsınız və rahat işləyirsiniz...” 

Hamlet QASIMOV, 

“Xalq qəzeti”nin bölgə müxbiri, Əməkdar jurnalist