Ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycana rəhbərlik etdiyi 1969-1982-ci illərdə respublikamızı inkişaf etməkdə olan aqrar sənaye ölkəsinə çevirərək ön sıralara çıxarmışdı. 1993-2003-cü illəri əhatə edən müstəqillik dövründə isə ümummilli lider Azərbaycanı parçalanmaq və məhv olmaq təhlükəsindən xilas edərək hüquqi və demokratik dövlətimizi qurmuş və onun dünya ölkələri sırasında layiqli yer tutmasına nail olmuşdur. Heydər Əliyev dühasının bütün bu və digər nailiyyətlərinin kökündə böyük həyat və idarəçilik təcrübəsi, parlaq və iti zəka, aydın məntiq, dərin elmi yanaşma dayanırdı.

Elmin, texnikanın və təhsilin ölkənin sürətli və hərtərəfli inkişafında müstəsna rolunu dərindən dərk edən ümummilli li­der bu sahələrin inkişafına xüsusi qayğı və diqqət göstərirdi. Çünki elmi, texnika­sı və təhsili inkişaf etmiş dövlətlər dün­yada söz sahibidir. Elmin, texnikanın və təhsilin inkişafında elmin və elmi kadrla­rın xüsusi rol oynadığını dərindən dərk edən ulu öndər bütün fəaliyyəti boyunca bu sahədəki inkişafa mane olan prob­lemlərin üzə çıxarılmasına, qısa zaman­da onların aradan qaldırılmasına böyük enerji sərf etmişdir. 

Ümummilli lider Heydər Əliyev 1969-cu ildə respublikamıza rəhbərlik etməyə başlayanda Azərbaycanı hərtərəfli in­kişaf etdirmək üçün müxtəlif sahələrdə bir sıra ixtisaslar üzrə çox böyük sayda ali təhsilli mütəxəssisə ehtiyac olduğu­nu bir fakt kimi ortaya çıxardı. O zaman respublikamıza zəruri olan ixtisaslar üzrə mütəxəssislər hazırlayan ali mək­təblər və kafedralar yox idi. Respublika­mızdan kənarda ali təhsil almaq üçün göndərilənlərin sayı isə, təqribən, 50 nəfər idi və onların sırasında milliyyət­cə azərbaycanlılar azlıq təşkil edirdi. Hər il 50 nəfər gəncin Azərbaycandan kənarda ali təhsil almaq üçün göndəril­məsi respublikamızın ali təhsilli kadrlara olan tələbatını ödəmirdi və onlara kəs­kin ehtiyac hiss edilirdi. Keçmiş Sovet İttifaqının qabaqcıl ali məktəblərində təhsil almaq üçün göndərilən gənclərin sayını kəskin artırmaq isə asan məsələ deyildi. Bu problemi həll etmək üçün ulu öndər böyük çətinliklərlə üzləşməsinə baxmayaraq, keçmiş Sovet İttifaqının ən yüksək səviyyədə təmsil olunan rəhbər­liyi ilə danışıqlar aparıb müvafiq rəsmi razılıq aldı və əvvəlki illərdə hər il 700-800, sonrakı illərdə isə hər il 1000-dən artıq istedadlı oğul və qızlarımızı keçmiş Sovet İttifaqının Moskva, Leninqrad və digər şəhərlərinin ən qabaqcıl ali təhsil müəssisələrinə göndərməyə başladı. 

Onu da qeyd edim ki, Azərbaycan­dan kənarda təhsil almaq üçün göndə­rilən tələbələrin hazırlığı ilə bağlı xərclər respublikamızın hesabına deyil, Mərkə­zin, yəni Moskvanın hesabına ödənilirdi. 

Ümummilli lider 1970-ci ildə Azər­baycan SSR Elmlər Akademiyası həqiqi və müxbir üzvlərinin müşavirəsində res­publikamızda o zaman elmin mövcud vəziyyətini təhlil edərək problemlərə diqqəti yönəltmiş və onların həlli yolla­rını göstərmişdi. Həmin müşavirədən sonra Azərbaycan SSR Elmlər Aka­demiyasının fəaliyyətində əsaslı dəyi­şikliklər baş vermişdir. Belə ki, EA-nın maddi-texniki bazası möhkəmlənmiş, Azərbaycan dili, ədəbiyyatı, tarixi üzrə aparilan tədqiqatlar genişləndirilmiş, yeni mərkəzlər açılmış, elmi işçilərin, elmi-tədqiqat institutlarının və laborato­riyaların sayı artırılmış, yüksəkixtisaslı kadrları yetişdirmək məqsədilə keçmiş Sovet İttifaqının aparıcı elmi mərkəzlə­rinin və ali təhsil müəssisələrinin labora­toriyalarına kadrlar ezam edilmişdir. 

1973-cü ildə ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə keçmiş Sovet İttifaqında ilk dəfə Bakıda “Kosmik Tə­dqiqatlar: Elm və texnologiyaya təsir” adlı 24-cü Beynəlxalq Astronavtika Konqresi keçirilmişdi. Konqresin Bakıda keçirilməsinin bilavasitə nəticəsi olaraq 1974-cü ildə Azərbaycanda kosmik tə­dqiqatlar sahəsində ilk tətbiq yönüm­lü qurum olan Kaspi Elm Mərkəzi və 1975-ci ildə Azərbaycan Dövlət Univer­sitetində (indiki Bakı Dövlət Universiteti) Astrofizika kafedrası yaradılmışdı. Yeni yaradılmış Kaspi Elm Mərkəzi sürətlə inkişaf etməyə başlamış və bir müddət sonra bu mərkəzin və Azərbaycanın digər əlaqədar elm qurumlarının alim­ləri, mühəndisləri “Salyut-Soyuz” orbital kompleksi üçün RS-17 rentgen spektro­metrinin və Mir orbital stansiyası üçün Pulsar-X-1 rentgen aparatının hazırlan­masında fəal iştirak etmişdilər.

Ulu öndər Heydər Əliyevin hərtərəf­li dəstəyi və qayğısı sayəsində və yerli alimlərin səyi ilə Azərbaycanda rabitə, elektronika sənayesi, informasiya texno­logiyaları, kosmik tədqiqatlar sahəsi for­malaşdırıldı, elektron və cihazqayırma zavodları işə salındı, xüsusi konstruktor büroları fəaliyyət göstərməyə başladı. Elmə, elmi işçilərə və alimlərə göstərilən qayğının nəticəsi idi ki, respublikamızda fizika, riyaziyyat, kimya, tibb, yer elmləri, texnika, biologiya və aqrar elmlər sahə­sində mühüm nailiyyətlər əldə edilmişdir. 

Ümummilli lider siyasi hakimiyyətə qayıdandan sonra artıq Sovet İttifaqı dağıldığına görə, Elmlər Akademiyası tənəzzülə uğramış və dağılmaq təhlükə­si ilə üzləşmişdi. Ulu öndər Azərbaycan alimlərini bir araya toplayıb onlarla məs­ləhətləşmələr apararaq Elmlər Akade­miyasını xalqımızın milli sərvəti adlan­dırmış və onu dağılmaq və bağlanmaq təhlükəsindən xilas etmişdir. Bundan sonra, Azərbaycan Milli Elmlər Akade­miyasının fəaliyyətində canlanma ya­ranmış, onun institutlarının maddi-texni­ki bazası zənginləşdirilmişdir.

Azərbaycan Respublikasında yüksəkixtisaslı elmi və elmi-pedaqoji kadrların attestasiyası sahəsində vahid dövlət siyasətini həyata keçirən ali attes­tasiya orqanının – Azərbaycan Respub­likasının Prezidenti yanında Ali Attesta­siya Komissiyasının formalaşması və onun məhz Azərbaycan Respublikası­nın Prezidenti yanında fəaliyyət göstər­məsi ümummilli lider Heydər Əliyevin müstəsna xidməti sayəsində mümkün olmuşdur

Heydər Əliyevin siyasi və iqtisadi kursu, o cümlədən Azərbaycanda elmin inkişafı ilə bağlı həyata keçirdiyi kurs müasir dövrün və dünyanın cağırışları və reallıqları, respublikamızın tələbatı nəzərə alınmaqla bu gün Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev tərəfindən böyük müvəffəqiyyət­lə davam və inkişaf etdirilir. Bu sahədə Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliye­vanın müstəsna xidmətləri xüsusi qeyd olunmağa layiqdir.

Azərbaycan Respublikasının Pre­zidenti cənab İlham Əliyev respublika­mızda elmin sürətli inkişafının, onun praktikaya tətbiqinin, dünya elminə in­teqrasiyasının və ölkəmizin iqtisadiyya­tına fayda verməsinin təmin edilməsi məqsədilə “Azərbaycan Respublikasın­da 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya” və “Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiyanın hə­yata keçirilməsi ilə bağlı dövlət Proqra­mı” təsdiq etmiş və həmin strategiya və dövlət proqramı onun rəhbərliyi ilə həya­ta keçirilmişdir. Elmi tədqiqatları dəstək­ləmək, elmi işçilərin və alimlərin xaricdə və respublikamızda keçirilən beynəlxalq elmi tədbirlərdə təmsil olunmasını tə­min etmək məqsədilə Elmin İnkişafı Fondu yaradılmış və hazırda fəaliyyət göstərir. Elmi fəaliyyətin hüquqi baza­sını təmin etmək və möhkəmləndirmək məqsədilə 2016-cı ildə “Elm haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu təsdiq olunmuşdur. 

Respublikamızda elmin inkişafına, alimlərə və elmi işçilərə dövlət tərəfin­dən yaradılan şəraitin nəticəsidir ki, bu gün Azərbaycan alimləri İsveçrənin Ce­nevrə şəhərində yerləşən Avropa Nüvə Tədqiqatları Mərkəzində Böyük Adron Kollayderində, Rusiya Federasiyasının Dubna şəhərində yerləşən Birləşmiş Nüvə Tədqiqatları İnstitutunda, Türkiyə Cümhuriyyətinin Ankara şəhərində yer­ləşən TÜBİTAK elmi-texniki mərkəzin­də, Amerika Birləşmiş Ştatlarının, Alma­niyanın, Yaponiyanın və dünyanın digər inkişaf etmiş ölkələrinin qabaqcıl elmi mərkəzlərində fəal tədqiqatlar aparırlar. 

Bu gün Azərbaycan qlobal əhəmiy­yət kəsb edən böyük elmi tədbirlərin keçirildiyi əlverişli bir məkana çevril­mişdir. Belə ki, Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərində ardıcıl olaraq bir neçə Beynəlxalq Humanitar Forum keçirilmiş və həmin nüfuzlu tədbirlərdə dünyanın tanınmış siyasətçiləri, sabiq dövlət baş­çıları, ayrı-ayrı elmlər üzrə Nobel müka­fatçıları, iqtisadçılar və başqaları iştirak etmişlər. 

Azərbaycan Respublikasının Prezi­dent İlham Əliyevin sərəncamı ilə “2019-2023-cü illər üçün ali təhsil sisteminin beynəlxalq rəqabətliliyinin artırılması üzrə Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilmə­si və həmin sənədin ikinci komponenti­nin xaricdə doktorantura səviyyəsində təhsilin maliyyələşdirməsini əhatə etmə­si respublikamız üçün elmi dərəcəli kad­rların hazırlanması sahəsində xüsusi əhəmiyyətə malikdir.

Azərbaycan Respublikasının Prezi­denti cənab İlham Əliyevin 2018-ci ilin dekabrın 10-da imzaladığı “Azərbaycan Respublikasında elmi və elmi-pedaqo­ji kadrların attestasiyasının aparılması işinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” sərəncamı yüksəkixtisaslı elmi kadrların attestasiyasının aparılması işinin təkmilləşdirilməsini və elmi tədqiqatların səviyyəsinin yüksəldil­məsini müasir dövrün tələbləri səviyyə­sində qurmaq üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir və elmimizin gələcəyi üçün geniş perspektivlər açır.

Son iki onillikdə Azərbaycan kosmo­sun tədqiqi sahəsində bir sıra mühüm uğurlara imza atıb. Belə ki, 2010-cu il­dən başlayaraq, iki telekommunikasiya peyki və bir Yer müşahidə peyki uğurla orbitə çıxarılıb. 2021-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı ilə “Azərkosmos” Açıq Səhmdar Cəmiyyə­ti Azərbaycan Respublikasının Kosmik Agentliyinə çevrilib. Hərtərəfli dövlət dəstəyi ilə ölkəmizdə kosmik sənaye üzrə müasir infrastruktur yaradılmış, telekommunikasiya və yerətrafı müşahi­də peyklərinin orbitə buraxılması sahə­sində böyük təcrübə qazanılmış, yeni insan kapitalı və etibarlı tərəfdaş imici formalaşmışdır. Məhz bütün bunların və dövlətimizin başçısı, cənab Prezident İlham Əliyevin reallaşdırdığı uğurlu daxili və xarici siyasətin sayəsində bey­nəlxalq aləmdə respublikamızın siyasi nüfuzu və ölkəmizə olan inam xeyli art­mışdır. Eyni zamanda, Azərbaycanda gedən proseslərin dünya miqyasında aparıcı dövlətlər, beynəlxalq ictimaiyyət və mühüm beynəlxalq təşkilatlar tərə­findən böyük rəğbətlə qarşılanmasının nəticəsidir ki, Beynəlxalq Astronavtika Federasiyası Baş Assambleyası tərəfin­dən “Qlobal çağırışlar və imkanlar: kos­mosa şans verək” adlı 74-cü Beynəlxalq Astronavtika Konqresinin 2023-cü il 2-6 oktyabr tarixlərində Azərbaycanın pay­taxtı Bakı şəhərində keçirilməsi qərara alınmışdır. 

Vəli HÜSEYNOV,
Fizika İnstitutunun laboratoriya rəhbəri, AMEA-nın müxbir üzvü