“İlk növbədə, o gənclərə “Eşq olsun!” demək istəyirəm, onlar bizim fəxrimizdir. Qeyd etdiyiniz kimi, gecə-gündüz şaxtalı-qarlı havada oradadırlar, öz haqlarını tələb edirlər və bir daha Azərbaycan gəncinin nə qədər yüksək keyfiyyətlərə malik olmasını bütün dünyaya göstərirlər”. Bu fikirləri Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 2023-cü il yanvarın 10-da yerli televiziya kanallarına müsahibəsində Laçın-Xankəndi yolunda azərbaycanlı ekofəalların və qeyri-hökumət təşkilatları təmsilçilərinin keçirdikləri aksiyaya münasibət bildirərkən dilə gətirmişdi. Dünən aksiyanın dörd ayı tamam oldu. Ötən dörd ay Qarabağ müstəvisində ölkəmizə nə verdi, söhbətimiz bu barədədir. Daha doğrusu, Laçın-Xankəndi yolundakı etirazın doğurduğu faydaları anlatmağa çalışacağıq. 

Əlbəttə, dövlətimizin başçısının hə­min müsahibədə də bildirdiyi kimi, bu aksiyaya qədər də Laçın-Xankəndi yo­lundan keçən bütün nəqliyyat vasitələri ölkəmizin əlaqədar qurumlarının nəzarəti altında idi: “Biz haradan öyrəndik ki, İran maşınları oraya yanacaq aparır? Biz ora­da gördük. Halbuki, İran tərəfi bunu əv­vəllər inkar etməyə çalışırdı. Hətta İran maşınları üzərinə saxta erməni nömrələ­rini yapışdırmaqla bizi belə primitiv səviy­yədə aldatmaq istəyirdilər. Biz haradan öyrənmişik ki, indiyə qədər 20-yə yaxın İran vətəndaşı oraya qanunsuz girib, on­ların bütün pasportları da var. Bu haqda da bizə hər hansı bir izahat verilməyib. Yəni, biz hər şeyi görürdük, hər şeyi bilir­dik. Bilirik ki, Rusiya sülhməramlı kontin­gentinin yük maşınlarının sayı nə qədər­dir, ayda nə qədər girir, nə qədər çıxır və indi nə qədər girir, nə qədər çıxır”.

***

Ancaq ötən il dekabrın 12-dən baş­lanmış aksiya nəzarətə, bir növ, sosial motiv və ictimai məzmun qazandırmış oldu. Nəinki Ermənistan və havadarları, hətta bütün dünya gördü ki, Azərbaycan xalqı öz sərvətlərinə, o sərvətlərin yer­ləşdiyi torpaqlara sahib çıxmaqda israr­lıdır. 44 günlük Vətən müharibəsindən sonrakı müddətdə belə bir inadın ortaya qoyulması, həm də müharibə ilə tam hə­yata keçməmiş arzuların reallaşmasına yönələn sarsılmaz istəyin nümayişi idi. Elə buna görə də aksiyaya Böyük aksiya deyirik.

Məlum olduğu kimi, aksiyanın baş­lanmasına səbəb Azərbaycanın dövlət qurumlarının təmsilçilərinin, ekologiya üzrə ekspert və mütəxəssislərin “Qızıl­bulaq” qızıl və “Dəmirli” mis-molibden yataqlarına buraxılmaması, onların hə­min ərazidə ekologiyaya dəymiş ziyanın müəyyənləşdirmələrinə yol verilməməsi idi. Buna əngəli isə bir müddət əvvəl Qa­rabağdakı separatçı rejimdə qondarma “dövlət naziri” postundan uzaqlaşdırıl­mış Ruben Vardanyan və onun başının dəstəsi törətmişdi. 

Vardanyan, öz aləmində, ərazidə monitorinq keçirilməsinə qarşı Qarabağ ermənilərinin, guya, ictimai narazılığını ifadə etmək, məsələyə legitim don ge­yindirmək avantürasına baş vurmuşdu. Qarşılığında həm o, həm bütövlükdə, rejim, həm də Ermənistan rəhbərliyi və dünya erməniliyi Böyük aksiyanı gördü. Nəticə etibarilə, bu görüntü Qarabağdakı separatçılığın Rusiya qanadının iflasının başlanğıcına çevrildi. Bəli, aksiyadan ötən dörd ayın ilk faydası da elə budur. Azərbaycan dövləti kimi, cəmiyyəti də ölkəmizin ayrılmaz tərkib hissəsi olan bölgəmizdə qanunsuzluq meyillərinə münasibətdə prinsipialdır, barışmazdır, – mesajı kifayət qədər yüksək səslə verildi. 

İkinci məqam. Azərbaycan tərəfi nə qədər bildirsə ki, Laçın-Xankəndi yo­lundakı aksiya hər hansı siyasi xarakter daşımır, sırf ekoloji məqsəd güdür, eko fəallar və qeyri-hökumət təşkilatlarının təmsilçiləri sözügedən mədənlərin qa­nunsuz istismarının dayandırılmasını, ekologiyaya ziyan vurulmasının qarşısı­nın alınmasını tələb edirlər, belə görünür ki, söylədiklərimizin əhəmiyyəti yoxdur. Yəni, Ermənistan hakimiyyəti, ümumən, ölkənin ictimai rəyi etirazımızı Qarabağ ermənilərinin blokadada saxlanılması, bölgədə etnik təmizləmə aparmaq cəhdi kimi dəyərləndirirlər. Əlbəttə, belə təq­dimatlar, yumşaq desək, yanlışdır. Hər halda, Azərbaycanın mütəxəssislərinin “Qızılbulaq” və “Dəmirli” faydalı qazıntı yataqlarına yolu açılsa, aksiya da daya­nacaqdır. Bu öz yerində. Digər tərəfdən, nəzərə alaq ki, erməni mediasının ötən dörd aydakı təbliğatının, müəyyən mə­nada, xeyrimizə işlədiyini də söyləmək mümkündür. İzah edək nə üçün.

***

Ermənistan hakimiyyəti, siyasətçiləri, xaricdəki diaspor nümayəndələri Qara­bağ ermənilərinin blokadaya alınması məntiqi, onların yaşam hüquqları və sair bu kimi bəşəri dəyərlərlə manipulyasiya yolu tutaraq, anti-Azərbaycan mövqe nü­mayiş etdirdilər. Onlar bu mövqeni bey­nəlxalq ictimaiyyətə ədalət paradiqması olaraq sırımağa cəhd göstərdilər. Ancaq apardıqları aramsız təbliğat fonunda ortaya belə bir sual çıxdı: “Dəmirli” və “Qızılbulaq” yataqları hansı dövlətin əra­zisindədir? Əlbəttə, Azərbaycanın. O za­man daha bir sual da yaranır: əgər ərazi Azərbaycanındırsa, Ermənistan nə üçün, hansı məqsədlə isteriyaya qapılıb? 

Deməli, söhbət, istər-istəməz, siyasət üzərinə gəldi. Əslində, siyasi amillər ön plana gəldi. Ermənistan hakimiyyətinin məsələni beynəlxalq tribunalara daşımaq istəkləri çıxdı. Mövcud xüsusda Qaraba­ğın Azərbaycana məxsusluğu məsələsi üzərinə gəlindi. Hadisələrin bu gedişatı, əlbəttə, Ermənistanın xeyrinə deyildi. Fi­kir verin, son vaxtlar baş nazir Nikol Pa­şinyan administrasiyası Laçın-Xankəndi yolu müstəvisindəki anti-Azərbaycan fəaliyyətinə, nisbətən, ara verib. Məlum­dur ki, ölkənin hakim siyasi qüvvələri fay­dasızlığı gördüklərindən belə davranırlar. Əlbəttə, “faydanı” başqa məsələlərdə axtarmaq cəhdləri də vurğulanmalıdır. Aprelin 11-də yaşanmış hərbi insident də buna misaldır. 

Belə nəticəyə gəlmək mümkündür ki, aksiya həm də Qarabağ, Azərbaycanla münasibətlərin normallaşması müstəvi­sindəki erməni riyakarlığının üzə çıxarıl­masına da təkan vermiş oldu. Hər halda Ermənistan rəhbərliyinin sülhsevərliyi imitasiya etməyə səbrinin çatmayacağı və aşkar təxribata əl atacağı məlum idi. Hərçənd, bunun işartıları daha əvvəl də nəzərə çarpırdı. İrəvan 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli Bəyanatın şərtlərini ye­rinə yetirməkdən boyun qaçırırdı və yenə öz ambisiyalarından geri qalmır. Böyük aksiya həmin ambisiyaların da özünü daha qabarıq formada göstərməsinə təkan vermiş oldu. Bu isə Azərbayca­na gələcək addımlarını dəqiqləşdirməsi baxımından son dərəcə əhəmiyyətlidir. 

***

Laçın-Xankəndi yolunda davam edən aksiyadan ötən dörd ay müddətin­də Qarabağ ermənilərinin Azərbaycana reinteqrasiyası ilə bağlı obyektiv proses də gündəmə gəldi. Bunu da birbaşa ak­siyanın nəticəsi kimi qiymətləndirmək mümkündür. Həm Ermənistan rəhbərli­yində, həm də separatçı rejim daxilində reinteqrasiyanın Azərbaycan tərəfindən tələb kimi prinsipial şəkildə qoyulduğu təsəvvürü möhkəmləndi. Əlbəttə, möv­cud istiqamətdə müqavimətin olduğunu da söyləyə bilərik ki, bu isə bütövlükdə, rəsmi İrəvanın Azərbaycan-Ermənistan nizamlanmasına, regionda sülhün və əminamanlığın formalaşmasına maneçi­lik cəhdi olaraq qiymətləndirilməkdədir. 

Aksiya ətrafında gərilən əsəblər fonunda ölkəmizin Laçın yolunda nə­zarət-buraxılış məntəqəsi qurmaq istə­yinin gündəmə gəlməsi ilə aksiyaçılar faktiki olaraq nəzarət-buraxılış məntəqə­sinin ilk keşikçiləri təəssüratını yaratdılar. O təəssürat yenə də var. Heç şübhəsiz, proseslər sərhəd məntəqəsinin yaradıl­masına doğru gedir və bunun alternativi­nin olmadığı Ermənistana da, onun hava­darlarına da yaxşı məlumdur.

***

Aksiya Laçın-Xankəndi yolu ilə Qara­bağa və Qarabağdan qanunsuz daşıma­lara son qoydu desək, yəqin ki, yanılma­rıq. Bu, son dərəcə vacib idi. Prezident İlham Əliyevin də vurğuladığı kimi, döv­lətimizin ayrı-ayrı strukturları, heç şübhə­siz, həmin daşımalardan bu və ya digər dərəcədə xəbərdar idi. Çox güman ki, “prosesin” bölgədəki Rusiya sülhməramlı kontingentinin patronajlığı ilə gerçəkləş­dirildiyi də məlum idi. Lakin aksiya möv­cud reallığı detalları ilə ortaya qoydu. 

Aksiya onu göstərdi ki, Qarabağda erməni separatçılığının saxlanması üçün ora silah-sursat, texnika, canlı qüvvə da­şınması halları qanunsuz rejimin əsas “fəaliyyət” qayəsini təşkil edir. Çünki bu­nun qarşısı alındıqdan sonra Azərbaycan ictimaiyyəti mənfur məqsədlərin reallaş­dırılması üçün alternativ marşrutlardan, daha doğrusu, torpaq yollardan istifadə olunduğuna şahidlik etdi. Ən əsası isə bu yollardan “yararlanmanın” birbaşa Rusiya sülhməramlılarının köməyilə baş tutduğu da çılpaqlığı ilə ortaya çıxdı. Ar­tıq nəyisə danmaq, manipulyasiya etmək üçün hər hansı bəhanə qalmadı. 

***

Sonda onu da deyək ki, azərbaycanlı ekofəalların və qeyri-hökumət təşkilatları təmsilçilərinin Laçın-Xankəndi yolunda keçirdikləri aksiya məqsədinə çatacaqdır. Buna ölkə ictimaiyyətinin dərin əminliyi var. Bu əminlik isə həm də dövlətimizin iradəsindən qaynaqlanmaqdır. Dövləti­mizin iradəsinin, prinsipiallığının və qə­tiyyətinin ən böyük ifadəçisi isə Azərbay­can Prezidentidir. Bu yerdə qeydlərimizi cənab İlham Əliyevin əvvəldə haqqında söz açdığımız müsahibədəki bir fikri ilə tamamlayırıq: “Bizim haqlı tələblərimiz var və bu aksiyanın tarixçəsini də indi hər kəs bilir. Bizi faktiki olaraq qanunsuz istismar edilən o mədənlərə buraxmayıb­lar. Orada da şou düzəltmişdilər, guya ki, hansısa etirazçılar çıxmışdı. Bizim oraya çıxışımız olmayana qədər yəqin ki, bu aksiya da davam edəcək. Bizim tələblə­rimiz də tam ədalətlidir. Monitorinq, təftiş, qanunsuz istismarın dayandırılması tələb edilir və biz buna nail olacağıq. Ona görə Laçın-Xankəndi yolunda baş verən ha­disələrə blokada demək, sadəcə olaraq, insafsızlıqdır”.

Ə.CAHANGİROĞLU, “Xalq qəzeti”