Məlum olduğu kimi, ilk sənaye inqilabı 1760-1840-cı illərdə baş verdi. Buna buxar maşınının ixtira edilməsi, dəmir yollarının çəkilməsi səbəb olmuşdur. İstehsal mexaniki hala gəldi. İkinci sənaye inqilabı XIX əsrin sonlarından XX əsrin əvvəllərinədək davam etmişdir. Elektrik və konveyerin ixtirası kütləvi istehsala səbəb oldu. Üçüncü sənaye inqilabı 1960-cı illərdə başlamışdır. Yarımkeçiricilərin, elektron kompüterlərin (1960-cı illər), fərdi kompüterlərin (1970-1980-ci illər) və Ümumdünya Şəbəkəsinin (1990-cı illər) yaradılması katalizatora çevrildiyi üçün ona kompüter və ya rəqəmsal əsri deyilir.

Bu gün dünya iqtisadiyyatında önəmli yer tutan ABŞ, İngiltərə, Fransa, Alma­niya, İtaliya, Kanada və Yaponiya məhz sənayecə inkişaf etmiş ölkələrdir. İnki­şaf etməkdə olan ölkələr kateqoriyasına daxil olmaq üçün də sənayenin müəyyən həddə inkişafı əsas şərtlərdən biridir. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bər­pasından sonra qarşıya qoyulan əsas hədəf inkişaf etmiş sənaye ölkəsinə çev­rilməkdir. Şübhəsiz, bu, çətin və böyük zəhmət tələb edən bir prosesdir. İnkişaf etmiş ölkələr buna nail olmaq üçün uzun və çətin bir yol keçmişlər. Ancaq, bu, bi­zim üçün çox da çətin olmayacaq. Əsas səbəb də odur ki, indi dünyada yeni tex­nika və texnologiyaların transferi çətin deyil. İkincisi, ölkəmiz sənayenin inkişafı istiqamətində müəyyən yol qət etmişdir. Belə ki, ulu öndər Heydər Əliyevin səyi ilə Azərbaycan Sovetlər dönəmində inki­şaf etmiş sənayeyə sahib olan müttəfiq respublikalardan biri idi. 

Azərbaycan SSRİ dövründə nəinki İt­tifaqda, hətta dünyada neft sənayesinin inkişafına görə sayılıb-seçilən respublika idi. Sovet İttifaqındakı neft-maşınqayırma sənayesinin 72 faizi Bakıda cəmləşmişdi. Burada fəaliyyət göstərən müəssisələr daxili tələbatı ödəməklə yanaşı, dünya bazarına da neft-maşınqayırma ava­danlıqları göndərirdi. Bununla yanaşı, ölkəmizdə sənayenin mürəkkəb sahələri olan alətqayırma, dəzgahqayırma, kim­ya sənayesi, neft emalı, elektrotexnika, həmçinin yüngül və toxuculuq sənayesi, eləcə də digər sahələr inkişaf etmişdi. İndi sənayeni müasir tələblərə uyğun ye­nidən bərpa etmək üçün geniş tədbirlərə başlamışıq. 

Klaus Şvab əmindir ki, Dördüncü sə­naye inqilabı gözümüzün qarşısında baş verir. Onun əlamətləri hər yerdə yayılmış İnternet, kiçik və güclü sensorlar, süni in­tellektdir. Tərəqqinin mühüm göstəricisi innovasiyaların tətbiqi ilə bağlı dəyişiklik­lərin miqyasıdır. Cəmiyyətin və iqtisadiy­yatın transformasiyası heç vaxt bu qədər əhəmiyyətli olmamışdı. Amma inqilab bir prosesdir. İnternet müəyyən müddətdə bütün planetə yayıldı.

1993-cü ilin ortalarına doğru Azər­baycan Respublikasının az qala dünya xəritəsindən silinməsi kimi böyük fəlakət­lərə gətirib çıxara bilərdi.

Bəli, dahi Heydər Əliyevin hakimiy­yətə qayıdışı – Azərbaycanda qurtuluş anının və Dördüncü sənaye inqilabının başlanğıcı oldu! Qısa vaxt ərzində res­publikada ictimai-siyasi vəziyyət sabitləş­di, yeni texnologiyalar həyatı, inancları və dəyərləri dəyişdirdi. 

Birincisi, inkişaf tempi sürətləndi. Hər bir ardıcıl yenilik getdikcə daha səmərə­li texnologiya yaratdıqca, inqilab inkişaf etdi. Bəşər tarixində heç vaxt dəyişiklik bu qədər sürətlə baş verməmişdi.

İkincisi, dəyişikliklərin ölçüsü geniş­ləndi. Real və virtual dünyalar bir-birinə nüfuz edərək, qovşağında sıçrayışlı həl­lərin yaranmasına səbəb oldu. Trans­formasiyalar həm şaquli, həm də üfüqi istiqamətdə baş verdi. Nəticədə bütün səviyyələr insan, cəmiyyət, dövlət inki­şaf etdi.

Üçüncüsü, bütün sistemlər dəyişdi. Texnologiyalar sistemlərin daxili və xarici komponentlərinə təsir göstərdi. 

Dördüncüsü, süni intellekt insanların rifahına təsir edəcək əmək bazarında qlobal dəyişikliklərlə əlaqədar inkişaf etdi. 

“İnqilab” sözü həyat tərzimizdə qəfil və dramatik dəyişiklik deməkdir. Onlara yeni texnologiyalar səbəb olur. 

Heydər Əliyevin məharətli idarəçi­lik üslubu ilə artıq 1998-ci ilin əvvəlində Azərbaycanda Dördüncü sənaye inqi­labının inkişafının daha yüksək sürətini təmin etmək baxımından kifayət qədər möhkəm zəmin yarandı. 

Makroiqtisadi sabitləşmə və sənaye­nin dinamik inkişafı sahəsində qazanı­lan uğurlar ölkə vətəndaşlarının yaşayış səviyyəsinin nəzərəçarpacaq dərəcədə yüksəlməsinə imkan vermişdir ki, bu da ümummilli lider Heydər Əliyevin əsas məqsədlərindən biri idi. Onun bütün fər­manları, sərəncamları və tapşırıqları son nəticədə Azərbaycan vətəndaşının mad­di rifahının durmadan yaxşılaşdırılması­na yönəlmişdi.

Ulu öndərin dünyanın aparıcı ölkələ­rinin rəhbərləri arasında qazandığı yük­sək nüfuzu bir çox dövlətlərin, beynəlxalq təşkilatların və iri şirkətlərin Azərbaycan­la əməkdaşlığa maraq göstərməsinə sə­bəb oldu. Bu gün Azərbaycan artıq 40-a yaxın beynəlxalq siyasi, iqtisadi, maliy­yə-bank, mədəni, humanitar təşkilatın tamhüquqlu üzvüdür. Bütün bu nailiy­yətlər bilavasitə ümummilli lider Heydər Əliyevin böyük xidmətlərinin nəticəsidir.

Müdrik xalqımızın XX əsrdə dünya si­yasi arenasına bəxş etdiyi nadir şəxsiyyət kimi, ümummilli liderlik zirvəsinə ucalmış Heydər Əliyev bu gün həm də müstəqil respublikamızın Dördüncü sənaye inqila­bı modelinin banisi kimi ehtiramla xatır­lanır. Ümummilli lider mərkəzi planlaşdır­ma və bölgü prinsiplərinin hakim olduğu bir ictimai-iqtisadi formasiyadan azad ba­zar iqtisadiyyatına optimal keçid modelini irəli sürərək, onun həyata keçirilməsinə çalışmışdır. Sənaye sahəsində həyata keçirilən islahatların əsasında bazar iq­tisadiyyatının formalaşdırılması yolu ilə ümumi daxili məhsul istehsalını artırmaq, qeyri-neft sektorunun sürətli inkişafını tə­min etmək məqsədi dayanmışdır.

Ümummilli liderin rəhbərliyi altında həyata keçirilmiş struktur islahatları Azər­baycanda iqtisadiyyatın bütün sahələri­nin sürətli inkişafına, o cümlədən, yerli və xarici investisiyalar, müasir texnologi­yalar, idarəetmə təcrübəsi cəlb etməklə, rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsal edən müəssisələrin yaradılmasına, infrastruk­turun yeniləşməsinə, yeni iş yerlərinin açılmasına imkan vermişdir. Ulu öndər respublika iqtisadiyyatının keyfiyyətcə yeni mərhələsində özəl sektoru sosi­al-iqtisadi inkişafın başlıca təminatçısı kimi dəyərləndirmiş, güclü sahibkarlar təbəqəsinin formalaşmasına, onların cə­miyyətdəki mövqelərinin güclənməsinə çalışmışdır. İnvestisiyaların təşviqi üçün respublikada daha münbit şərait yarat­maq, daxili və xarici sərmayəni stimul­laşdıran səmərəli metodlardan istifadə etmək, xarici kapital qoyuluşunun baş­lıca istiqamətini regionların, qeyri-neft sektorunun inkişafına yönəltmək, habelə maddiləşən işgüzar fəallığı gücləndirmək üçün kompleks tədbirlər həyata keçiril­mişdir.

Ümumilikdə, 1993-2003-cü illərdə ölkədə həyata keçirilən siyasət deməyə əsas verir ki, Heydər Əliyev milli ideya­nın təcəssümü olan məqsədlərin gerçək­ləşməsi, ələlxüsus, müstəqillik amilinin praktik şəkildə bərqərar olması baxımın­dan, ilk növbədə, iqtisadiyyatda çoxşaxəli islahatların aparılmasını, davamlı inkişaf üçün bazisin formalaşmasını vacib say­mışdır. Ulu öndərin müstəqil Azərbayca­na rəhbərliyi illərində milli iqtisadiyyatda köklü islahatlar aparılmış, sosialyönümlü bazar iqtisadiyyatına keçidin ümdə prin­sipləri müəyyənləşdirilmiş, torpaq islahatı kimi çətin və ağrılı proses, habelə özəl­ləşdirmənin birinci mərhələsi uğurla başa çatdırılmış, milli sahibkarlığın inkişafı üçün zəruri qanunvericilik aktları qəbul edilmiş, respublikanın dünya təsərrüfat sisteminə inteqrasiyası sürətlənmişdir.

İslahatlarda müasirləşmə və novator­luq əsas yer tutmuşdur.

Heydər Əliyevin bu siyasətini uğurla davam etdirən Prezident İlham Əliyev dəfələrlə bildirmişdir ki, ölkənin əsas hə­dəfi Azərbaycanı inkişaf etmiş sənaye ölkələri səviyyəsinə qaldırmaqdır. Bunun üçün ölkəmiz sənayeni inkişaf etdirməli, neft-qazdan asılılığı aradan qaldırmalıdır. Hazırda addım-addım bu məqsədə doğru irəliləyirik. Artıq bu sahədə böyük uğur­ların qazanıldığını da söyləmək müm­kündür. Məsələn, Azərbaycanın kosmik ölkə olması böyük uğurumuzdur. Cənubi Qafqaz ölkələrində istehsal olunan səna­ye məhsullarının 80 faizinin bizim payı­mıza düşməsi də adi bir fakt deyil. 

Prezident İlham Əliyev Azərbaycanı dünyanın inkişaf etmiş sənaye ölkələrin­dən birinə çevirməklə bağlı gördüyü təd­birlər ardıcıl xarakter daşıyır. Dövlət baş­çısının 6 yanvar 2021-ci il tarixli fərmanı ilə yaradılmış Dördüncü Sənaye İnqi­labının Təhlili və Koordinasiya Mərkəzi də yeni reallıqlar şəraitində ölkəmizin mövqeyini gücləndirmək, qabaqcıl tex­noloji imkanlardan maksimum yararlan­maq, bu sahədə beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq və koordinasiya həyata ke­çirmək məqsədinə xidmət edir. Mərkəz Azərbaycanın Dördüncü sənaye inqilabı sahəsində fəaliyyət göstərən beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığını və bu sahədə əlaqələndirməni, həmçinin rəqəmsal iqti­sadiyyat üzrə çağırışların, təşəbbüslərin, strategiyaların və layihələrin təhlilini və koordinasiyasını həyata keçirir. 

2020-ci il yanvarın 21-də İsveçrənin Davos şəhərində keçirilən Dünya İqti­sadi Forumunda Prezident İlham Əliyev və Dünya İqtisadi Forumunun prezidenti Borge Brende arasında Dünya İqtisadi Forumunun Dördüncü Sənaye İnqila­bı Mərkəzləri Şəbəkəsinin Azərbaycan Mərkəzinin yaradılması ilə bağlı niyyət protokolu imzalanmışdır. Beləliklə də, Azərbaycanda Dünya İqtisadi Forumu­nun Dördüncü Sənaye İnqilabı Mərkəz­ləri Şəbəkəsinin Mərkəzi yaradılmışdır ki, bu da ölkəmizi rəqəmsal və texnoloji mərkəzə çevirmək imkanı verir. Azərbay­candakı mərkəz MDB məkanında yaradı­lan ilk belə qurumdur. 

Dördüncü Sənaye İnqilabının Təhlili və Koordinasiya Mərkəzi 2021-ci il ap­relin 1-dən yeni mərkəzin fəaliyyətini də koordinasiya edir. Mərkəz Dünya İqti­sadi Forumunun süni intellekt və maşın öyrənməsi, əşyaların interneti və şəhər transformasiyası, eləcə də rəqəmsal ticarət və iqtisadiyyat platformaları ilə əməkdaşlıq edir. Bu platformalar çərçi­vəsində iqtisadiyyatın bir çox sahəsində müxtəlif istiqamətlərdə tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Eyni zaman­da, Dördüncü sənaye inqilabı Şəbəkə­sinin müxtəlif ölkələrdə (Türkiyə, BƏƏ, İsrail, Yaponiya) yaradılmış mərkəzləri ilə sıx əməkdaşlığın qurulması və geniş­ləndirilməsi üçün müəyyən işlər aparılır. Dördüncü sənaye inqilabı fiziki, rəqəmsal və bioloji müstəvilər arasındakı sərhədlə­rin çulğalaşmasını təsvir etmək üsuludur. Bu, süni intellekt (AI), robototexnika, əş­yaların interneti (IoT), 3D çap, gen mü­həndisliyi, kvant hesablamaları və digər texnologiyalarda irəliləyişlərin birləşmə­sidir.

Könül ƏLİYEVA,
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin “İctimai fənlər” kafedrasının müdiri, siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent