Yeddi ay bundan əvvəl hicabını atmış iranlı gənc qızın polis idarəsində döyülərək öldürülməsinə etirazla başlayan aksiyalar bu gün Tehranın molla rejiminnə qarşı ən radikal siyasi tələb-şüarlarla ölkənin dayaqlarını silkələməkdədir. “Diktaturaya yox!”, “Diktatora ölüm!” şüarları altında davam edən mübarizəyə İrandakı qeyri-fars xalqlar mütəşəkkil şəkildə qoşulublar.

Ötən ilin sentyabrında İranda başla­yan kütləvi etiraz aksiyaları bu gün də da­vam edir. Aksiyalarda səsləndirilən şüar­lar da özünün siyasi xarakteri və kəskinliyi ilə fərqlənir. Qərbi və Şərqi Azərbaycan, Kürdüstan, Mazandaran, Xuzistan və di­gər əyalətlərdə on minlərlə insanın etiraz aksiyası səngimək bilmir. İranın azərbay­canlıların çoxluq təşkil etdiyi şəhərlərində gənc fəallar üçrəngli milli bayrağımızı qal­dırıblar. Əgər bu vaxta qədər etirazçılar sadəcə olaraq “Diktatora ölüm!” şüarını səsləndirirdisə, bu gün artıq “Azərbaycan milləti – çəkəməz bu zilləti!”, “Biz ölməyə hazırıq, Babəkin sərbazıyıq!”, “Xamene­iyə ölüm!”, “Qadın, Həyat, Azadlıq!” kimi radikal şüarlar da səsləndirirlər.

Ayları binadan atan rejim

Bir müddət əvvəl Təbrizdə etirazlar zamanı öldürülən Tibb Universitetinin tələbəsi Aylar Həqqinin dəfnində iştirak edən xeyli sayda soydaşımız bu qətlə eti­razlarını bildirib. Oxucularımıza xatırladaq ki, azərbaycanlı gənc tələbə SEPAH-ın etirazçılara qarşı zorakılığından, güc tət­biq etməsindən sonra yaxınlıqdakı bina­lardan birinə sığınıb. Onları təqib edən bir qrup xüsusi təyinatlı qızın arxasınca binaya girib və Aylar Həqqini oradan aşa­ğı atıb. Nəticədə ağır bədən xəsarətləri alan gənc qız elə hadisə yerindəcə canını tapşırıb. Bu, azmış kimi, güc strukturları Aylar Həqqinin rabitə idarəsində çalışan atasına dəfn mərasimini tamamilə səssiz keçirmək, onu ictimailəşdirməmək barədə xəbərdarlıq ediblər.

Əslində, Tehranın müstəbid rejiminə qarşı aksiyalarda ölkədəki bütün millət və xalqların nümayəndələri iştirak etsələr də, nədənsə, cəzalandırılan, repressiya­ya uğrayan daha çox qeyri-fars kökənli vətəndaşlardır. Rejim səbr kasası dolmuş insanların qarşısına çıxaraq, onların dər­dini dinləmək, problemlərdən çıxış yolları aramaq əvəzinə, etirazçılara divan tutma­ğa qərar verdi. 

Kütləvi həbslərə və edamlara xe­yir-duasını verən yaşıl tiranlar bu günədək 200-dən çox etirazçını edam etmiş, 500-dən çox insanı isə zindanlara atmış­lar. Rəisi hakimiyyətinin feodal təfəkkürlü daxili siyasəti yerli xalqların müqavimət gücünü daha da artırır, vəziyyət isə gər­ginləşməkdə davam edir. Təbrizdə keçi­rilən Təbiət Günündə gənc qızın ictima­iyyət qarşısında başıaçıq Azərbaycan rəqsini ifa etməsi, başqa bir hicablı qadı­nın ona təşəkkür etməsi, Xuzistan əyalə­tində Qaşqay türkləri tərəfindən 13-cü Bədr mərasiminin rəqs və şənliklə qeyd olunması, bu zaman hicablı və hicab­sız qadınların, kişilərin yanaşı durma­sı xalqın molla rejiminin yasaqlarından cana doymasının göstəricisi idi. Güneyli soydaşlarımızın səsinə səs verən Kür­düstan Müəllimlər Birliyi müəllim fəal Sü­leyman Abdinin həbsi ilə bağlı Tehrana ultimatum ünvanlayıb. İndi onlar Saqqız şəhərindəki təhsil müəssisəsinin binası qarşısında etiraz aksiyası düzənləməyə hazırlaşırlar. Müəllim Abdinin günahı isə aksiyada iştirakı və gənc qızın polis tərə­findən öldürülməsinə etiraz etməsi olub.

Qeyri-farsların koalisiyası qurulur

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, İranda yaşayan yerli xalqlar fars-molla istibda­dına qarşı mübarizədə birləşməyə qərar veriblər. Bu inqilabi hərəkata əhalinin 40 faizindən çoxunu təşkil edən Azərbaycan türkləri rəhbərlik edirlər. Fəqət, bu ölkə­dəki mövcud rejimi dəyişməyin başqa yolunun qalmadığını azsaylı etnik qrup­lar da anlamağa başlayıblar. Bəli, artıq güneyli soydaşlarımızla yanaşı, bəluclar, kürdlər daxil olmaqla, bütün qeyri-farslar vahid mərkəzdən idarə olunmaqla mü­barizəni davam etdirirlər. Son məqsəd hamıya məlum olduğundan, artıq qey­ri-farsların, müxtəlif xalqların koalisiya­sından danışmaq mümkündür. Hadisələ­rin hansı sonluğa gətirib çıxaracağını isə zaman göstərəcək. İndi İranda siluetləri açıq görünən reallığı hamı görür və başa düşür. Bu ölkənin heç bir perspektivini görmədyindən İranı tərk edənlərin sayı isə hər gün artır. Hələ etiraz aksiyala­rından əvvəl İranı hər il 60 mindən çox insan tərk edərək, əsas etibarilə Kanada və ABŞ-ə üz tuturdu. Pandemiya başa çatdıqdan sonra belələrinin sayı kəskin artıb.

Brüsseldən əks-səda 

Tehran rejiminin haqq və ədaləti tələb edənlərə divan tutmasına etiraz əlaməti olaraq 500-ə qədər güneyli soydaşımız və onların tərəfdarları Brüsseldə Avropa Parlamentinin binası qarşısında etiraz aksiyası keçirdi. Güney azərbaycan­lı fəallar tərəfindən təşkil olunan, “İran üçün Azadlıq və Ədalət toplantısı” şüarı altında düzənlənən aksiyaya İranda ya­şayan qeyri-fars xalqların nümayəndələ­ri, Ukrayna diasporunun üzvləri, Azlıq­ların Müdafiəsi üzrə Avropa jurnalistləri və Avropa Assosiasiyasının təmsilçiləri qatılıblar. Dinc nümayişin məqsədlərin­dən biri də Güneydəki azərbaycanlıların İİR-in qeyri-fars xalqları idarəetmədə və siyasi sahədə qərar qəbul edilməli bü­tün sahələrindən kənarlaşdırmaq, onlar haqqında dezinformasiya yaymaq kimi ideoloji siyasətini ifşa etmək olub. Aksiya iştirakçıları “İran daxilindəki bütün qey­ri-fars xalqlar, eləcə də SEPAH zorakılı­ğının qurbanı olmuş qadınlar və gənclər üçün ədalət və azadlıq” tələb edib. Mitinq iştirakçıları molla rejimi tərəfindən eti­razçıların həbsini və siyasi dissidentlərin edamını, Ukraynada mülki şəxslərə qarşı İranın pilotsuz uçuş aparatlarından isti­fadə olunmasını pisləyib, habelə Avropa İttifaqını İranın nüvə silahı əldə etməsinin qarşısını almağa çağırıblar.

44 il ərzində ölkəni özü boyda xalqlar həbsxanasına çevirən İranın fars-molla rejimi məhz bu səbəbdən üzləşdiyi küt­ləvi etirazın təşkilatçılarını kənarda deyil, daxildəki zorakı idarəetmədə, cəza siste­mində, milli ayrı-seçkilik siyasətində ax­tarsa, ona çıxış yolunu göstərəcək cavabı daha tez tapmış olar.

Yeganə Hacıyeva,
politoloq: 

– Ötən ilin sentyabrından İranda vüsət almış etirazların bir neçə təməl əsasları var. Əsas səbəb heç də hicab taxmayan qadının əxlaq polisi tərə­findən döyülərək öldürülməsi deyil, ümumilikdə, əhalinin siyasi rejimdən narazılığıdır. Rəsmi Tehranın cəmiy­yətə qarşı apardığı repressiyaların xronologiyasına baxmaq kifayətdir ki, cəmiyyətin özünümüdafiəyə məcbur olmasını başa düşək. 

Mövcud olduğu 44 ildə Tehranın təqib və repressiyalarına məruz qa­lanlar ən çox məhz milli azlıqlar olub. Təqib olunanların da önündə Azərbay­can türkləri gedir. Molla rejimi, misal üçün, ermənilərə göstərdiyi diqqət və qayğını heç vaxt bəluclara, kürdlərə, yaxud digər müsəlman xalqlarına, yaxud azlıqlara göstərməyib. Bax­mayaraq ki, güneyli soydaşlarımızla müqayisədə ermənilər nəinki azsaylı xalq, heç etnik qrup qədər saya malik deyillər. Amma son zamanlar ard-arda qadınların, uşaqların öldürülməsi İran cəmiyyətini xeyli qıcıqlandırdı. 

Hazırki prezident, mühafizəkar İb­rahim Rəisi isə öz sələfləri ilə müqa­yisədə cəza mexanizmini sərtləşdirdi. O, prezidentliyinin ilk altı ayında son on ildə öldürülənlərdən daha çox insa­nı qətlə yetirdi. Buna görə Qərbdə onu “ölüm mələyi” adlandırdılar. Maraqlı­dır ki, bu və ya digər səbəbdən edam edilənlərin doxsan faizindən çoxu qeyri-fars millətindən olan xalqların nümayəndələridir. Yəni, rejim etiraz aksiyalarını etnik qruplara qarşı rep­ressiya üçün bəhanə bildi. Burada bö­yük say Azərbaycan türklərinin payına düşür. Sonrakı yerlərdə kürdlər, sonra bəluclar, onlardan sonra isə ərəb mən­şəlilər gəlir. İndi etnik qrupların rejimə qarşı birlikdə mübarizə aparmasının səbəblərini burada axtarmaq lazımdır. 

Tehran etirazçıların ehtirasını so­yutmaq üçün ictimai rəyə əxlaq poli­sini buraxacağı ilə bağlı informasiya ötürsə də, SEPAH-a bağlı bu qurumun ləğvi mümkün deyil. Yəni, mövcud rejimin dəyişilməsindən savayı çıxış yolu görünmür.

İmran BƏDİRXANLI, “Xalq qəzeti”