Novruz bayramına qədər dörd çərşənbənin qeyd edilməsi həmişə xoş əhval-ruhiyyə yaşadır. Rəmzi məna daşıyan çərşənbələri də ulularımız bayram hesab etmişlər. Çünki torpağa nəfəs gəlir, təbiət, eləcə də, bütün canlılar oyanır. 

Çərşənbələr sırasında bu gün qeyd etdiyimiz sonuncu – Torpaq çərşənbəsinə el arasında “İlaxır çər­şənbə”, “Yer çərşənbəsi”, “Çərşənbə–suri” də deyilir. Torpaq çərşənbəsin­də torpağa istilik gəlir və bütün təbiət oyanmağa başlayır. Bununla bağlı xalq arasında bir çox inanclar yaran­mışdır. Dörd ünsürdən sonuncunun oyanması ilə Sel, Atəş, Yel və Torpaq daha böyük güc alır. İnsanlar yoxsul­luq və qıtlıqdan, çətinlik və məhrumiy­yətdən xilas olurlar. 

Bu inamla bağlı xalq arasında ya­yılmış mifoloji təsəvvürə görə insan­ların qıtlıqdan, yoxsulluqdan əziyyət çəkdiyi bir zamanda Sel, Atəş, Yel, Torpaq Xatunun yeraltı məbədinə qo­naq gəlirlər. 

Axır çərşənbə mərasim, ayin, etiqad, oyun və şənliklərlə daha çox zəngindir. Bu çərşənbədə əvvəlki çər­şənbələrdə icra olunan bütün ayinlər kütləvi xalq şənlikləri kimi qeyd olunur. 

Adətlər, inanclar...

Çərşənbə axşamı ailədə könül açan sözlər danışıb, dava-dalaş et­məzlər ki, qulaq falına çıxan şəxs xoşagəlməz ifadələr eşidib evinə ümidsiz dönməsin. Qədim el adət və inanclarına görə, ilaxır çərşənbədə uşağa beşik düzəldərlər, gün çıxma­mış su üstündən hoppanar, tonqal yandırar, kəlin buynuzuna qırmızı bağlayarlar. Bu gündə qorxanların başından su töküb qorxuluğunu alar­lar, ailə üzvlərinin sayına görə şam yandırar, onu yarımçıq söndürməzlər, evdən od, kibrit, neft, ağartı, un, çörək verməzlər. Axır çərşənbə gecəsi tez yatmazlar, evdə qazan asar, vəfat et­miş yaxın adamları yada salar, onların adını çəkib “filankəslərin adına qazan asdım” – deyib qazana ət, düyü və digər ərzaqlardan tökərlər. Çərşənbə günü ev-eşikdə ertədən lampa yandı­rarlar.

İlaxır çərşənbədə həyət-baca­da qalanan tonqalın üstündən atılıb ağrı-acılarının oda tökülməsini arzu edirlər: “ağırlığım-uğurluğum, qa­dam-balam tonqalda yansın”, yaxud “ağırlığım odlara, tonqaldan mənimlə atılmayan yadlara”. Burada məqsəd qışdan qalan dərdin, ağrı-acının ada­mın canından tökülməsi, insanın sağ­lam ruhla, saf qəlblə bayrama qovuş­maq istəyidir.

Süfrəmiz bol olsun...

Həmin gün səməni halvası hazır­lanır, 7 növ xörək və ya şirniyyat bişi­rilir. Bayram süfrəsində balığın olması bərəkət rəmzi hesab edilir. Bişmiş və ya qurudulmuş bütöv balığı süfrəyə gətirər, bir tərəfinə su, digər tərəfinə isə düyü qoyar, balığın gözünə baxıb, arzu tutarlar. Sonra balıqdan bir az yeyər və inanarlar ki, arzular tezlik­lə çin olacaq. Süfrənin əsas bəzəyi al-əlvan boyadılmış şadlıq rəmzi olan yumurta, bir də baharın gəlişini əks etdirən səmənidir. Evimizin xeyir–bərəkəti, bol ruzili, gur yanan ocaqlı olması diləyilə İlaxır çərşənbəmiz mü­barək olsun! 

Zərifə BƏŞİRQIZI, “Xalq qəzeti”