Deyəsən, Qərb Paşinyanın göz yaşlarına inanmır

Aprelin 5-də Brüsseldə Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan, Avropa Komis­siyasının prezidenti Ursula Fon der Lyayen və ABŞ Dövlət katibi Antoni Blinken arasında keçirilən görüşə Hayastanda çox böyük ümidlər bəslənilirdi. Xüsusilə, hakim “Mülki müqavilə” partiyasının rəhbər heyətinə daxil olan şəxslər, parti­yanın deputatları, hakim komandanın üzvləri görüşü Ermənistan–Qərb münasi­bətlərinin tarixində presedenti olmayan görüş kimi təqdim etməyə çalışırdılar. Onların fikirlərini oxuduqda belə qənaət yaranırdı ki, sanki həmin günün ertəsi Ermənistanın illərlə yığılıb qalmış problemləri həllini tapacaq. Sanki Hayastan bir gün ərzində azad, abad ölkəyə çevriləcək, hər tərəf güllük-gülüstan olacaq.

Məsələn, görüşdən bir neçə gün öncə – martın 29-da Paşinyana yaxınlığı ilə seçilən “Armenian Report” saytında yer­ləşdirilmiş “Ermənistan aprelin 5-də Ru­siyadan azad olacaq” sərlövhəli məqalə­də deyilirdi: “Görüş tarixi yaxınlaşdıqca, Moskva bir qədər də əsəbiləşir. Bu, başa­düşüləndir – onlar anlayırlar ki, aprelin 5-i “Rubikonu keçmək”dir. Onu keçdikdən sonra Ermənistan Rusiya üçün həmişə­lik itirilmiş olacaq. Qeyd edək ki, Rubikon Apennin yarımadasında çox da böyük olmayan çaydır. Eramızdan əvvəl 49-cu il yanvarın 10-da Qalliyanın prokonsulu Yuli Sezar güclü tərəddüddən sonra qo­şununa Rubikonu keçərək İtaliyaya mü­daxilə etmək əmrini verib. O vaxtan bəri “Rubikonu keçmək” frazeoloji ifadəsi bir işin görülməsi, geriyə yol olmadığı, plan­dan imtina etməyin mümkünsüzlüyü mə­nasında işlədilir.

Yazıda qeyd olunurdu ki, buna görə də Moskva Ermənistandakı “beşin­ci kolonun iplərini çəkərək” onları uca səslə bəyanatlar verməyə, Paşinyanla mübarizə aparmaq üçün potensial­larını səfərbər etməyə çalışır: “Bütün bunların hamısı Brüsseldə ölkəmizlə bağlı keçiriləcək taleyüklü görüşün qar­şısını almaq üçündür. Görüş isə bizim hamımız üçün həqiqətən taleyüklü­dür. İclasın gündəliyinə diqqət yetirin: Ermənistan–ABŞ və Ermənistan–Aİ münasibətləri, ölkəmizin iqtisadi və enerji sahəsində potensialının inkişa­fı və Hayastanın üzləşdiyi humanitar problemlərin həlli ilə bağlı məsələlə­rin müzakirəsi. Aİ-yə üzvlüyə namizəd statusu almaq üçün Ermənistana tək­lifin veriləcəyi gözlənilir. Avropa Sülh Fondundan vəsaitin ayrılması, hərbi yardımın artırılması, Ermənistanın müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsi üçün birgə treninqlər və hərbi təlimlə­rin keçirilməsi, təhlükəsizlik sektorunda islahatlar, Ermənistanın sərhədlərinə nəzarətin gücləndirilməsi, viza reji­minin liberallaşdırılması da müzakirə olunacaq. Əgər bütün bu məqamlar sənədləşdirilərsə, o zaman, şübhəsiz ki, aprelin 5-i Ermənistanın rəsmi ola­raq, sivil dövlətlər ailəsinə daxil olduğu günə çevriləcək və buna uyğun olaraq ölkəmiz Qərbdən dəmir-beton təhlükə­sizlik zəmanəti alacaq. Yeri gəlmişkən, Saakaşvilinin Gürcüstanı vaxtında belə dəstək almamışdı”.

Ancaq göründüyü kimi, Hayastan­dakı qərbpərəstlərin ümid etdiklərinin əksəriyyəti reallaşmadı. Ekspertlərin qeyd etdikləri kimi, görüşün nəticə­si Paşinyan komandasının üzvlərini və onun sıravi tərəfdarlarını pərişan etdi. Hayların Qərbdən külli miqdarda maddi, həmçinin siyasi və hərbi-texniki dəstək almaq arzusu gözlərində qaldı. Brüssel və Vaşinqton İrəvana, müvafiq olaraq, 270 milyon avro və 65 milyon dollar verəcəklərini vəd etdilər. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Avropa İttifaqının “yeni Ermənistan–Aİ tərəf­daşlığını gücləndirmək üçün” ayıracağı 270 milyon avro vəsait birdəfəlik ödə­nilməyəcək, 2024-2027-ci illərdə his­sə-hissə (yəni, hər il 67,6 milyon avro) ayrılacaq. Bu məbləğlə isə çətin ki, nəsə etmək mümkün olsun.

Ölkənin müxalifətçi “Hayastan” blo­kunun parlament fraksiyasının üzvü Artur Xaçatryan aprelin 8-də jurnalist­lərə bildirib ki, Brüssel görüşünün geniş reklamı gedirdi. Ancaq görüşün nəticə­si Aİ-nin hər il təxminən 70 milyon avro ayırması oldu ki, bu da hakimiyyətin gö­rüş ərəfəsində vəd etdiyi iqtisadi bumu təmin etmək üçün cüzi bir məbləğdir.

Deputat deyib ki, təkcə cari ilin əv­vəlindən Ermənistan hakimiyyəti ölkə­nin xarici borcunu göstərilən məbləğ­dən iki dəfə çox artırıb. Onun sözlərinə görə, nəticə və gözləntilər bir-birinə uyğun gəlmir. Xaçatryan Aİ-nin hələ 2021-ci ildə 2,6 milyard avro yardım ayırmağı vəd etdiyini xatırladıb. Ancaq vədin hələ də yerinə yetirilmədiyini vur­ğulayıb: “ABŞ-nin yardımı da, xüsusən 90-cı illərdəki müharibədən sonrakı dövrdəki yardımların həcmi ilə müqa­yisədə ürəkaçan deyil. Bütün bunla­rı nəzərə alaraq, Brüssel görüşündə nəyinsə səhv getdiyini güman etmək olar. Bu məbləğdə yardım üçün yüksək səviyyədə görüşün keçirilməsi doğru deyildi. Güman edirəm ki, Ermənistan qarşısında sərt şərtlər qoyulub. Yəqin ki, bizim baş nazirimiz də şərtləri dəyər­ləndirərək, onların altından çıxmağın mümkün olmadığını anlayıb”.

Enerji təhlükəsizliyi üzrə ekspert Vahe Davtyan isə fikirlərini belə ifadə edib: “Brüsseldə bizə konfet yox, onun kağızını verdilər. Çünki Avropa və ABŞ-nin 4 il ərzində verəcəyi vəsait Ermənis­tanda bir dənə də olsun ciddi məsələni həll edə bilməz. Ermənistanın suveren­liyi və ərazi bütövlüyü hərraca çıxarılıb. 270 milyon avro+65 milyon dollar heç bir infrastrukturu inkişaf etdirə biləcək məbləğ deyil. Başqa sözlə, Avropanın Ermənistana iqtisadi marağı sıfırdır”.

Enerji təhlükəsizliyinə gəlincə, Davtyan qeyd edib ki, Qərbin heç bir ölkəsində nüvə reaktoru və ya onla­rın istismarı təcrübəsi yoxdur. Bu cür iki ölkə var: Rusiya və Çin. Ermənis­tan sınaq meydançasına çevriləcək, çünki təcrübəsi olmayan ölkələr bizə modul qurğular təklif edirlər. Burada Litvanın təcrübəsini tətbiq etmək istə­yirlər, amma bu, cəfəngiyyatdır. Təbii ki, Paşinyana etimadsızlıq var, çünki Avropada axmaq yoxdur və onlar çox gözəl başa düşürlər ki, Ermənistan ta­mamilə anti-Rusiya yolu ilə gedə bil­məz. Avropada onlar çox gözəl başa düşürlər ki, İrəvan Rusiyadan tamamilə asılıdır və Avrasiya İqtisadi İttifaqından çıxmaqla Ermənistan iqtisadi cəhətdən iflasa uğrayacaq, ictimai-siyasi böhran yaranacaq və onların siyasi planlarının heç biri reallaşa bilməyəcək. Avropa onu da çox gözəl anlayır ki, Paşinyan iqtidarı sırf öz hakimiyyətini saxlamaq üçün manevr edir. Avropalılar üçün Er­mənistanın Aİİ-dən çıxdığını və Rusiya hərbi bazasının çıxarılacağını elan et­məsi mühüm addım olacaq. Ancaq, gö­rünən odur ki, bu, İrəvanın planlarında yoxdur. Başqa sözlə, iqtisadi və siyasi komponentləri nəzərə almaq lazımdır. Bəli, Qərb Paşinyanın göz yaşlarına inanmır.

Ekspert bildirib ki, Qərb Paşinyanın anti-Rusiya baxışlarına malik olduğunu qəbul etsə də, onun Moskvaya qarşı avantüraya gedəcəyini zənn etmir. Ona görə də ABŞ və Aİ Ermənistanın təşəb­büslərinə ehtiyatla yanaşırlar. Ayrılan vəsaitin azlığı da həmin ehtiyatlı yanaş­manın göstəricisidir.

“Alternativ” araşdırmalar mərkəzinin rəhbəri, professor Tatul Manaseryan “Sputnik Ermənistan”a müsahibəsin­də bildirib ki, Ermənistanın Avrasiya İqtisadi İttifaqına üzvlükdən imtina et­məsi, iqtisadi baxımdan intihar olardı: “Hakimiyyət nümayəndələri həm na­zirlər, həm də deputatlar səviyyəsində dəfələrlə bəyan ediblər ki, bu gün Aİİ-yə alternativ yoxdur. 2023-cü ildə xarici ti­carət dövriyyəsindəki 46 faizlik artımın təxminən 40 faizi Aİİ-yə üzv ölkələrlə, ilk növbədə, Rusiya ilə bağlıdır. Aydın­dır ki, Ermənistan Aİİ-yə üzvlükdən və ya inteqrasiya proseslərindən imtina edərsə, bu, iqtisadi baxımdan intihar olacaq. Həm ərzaq, həm enerji təhlükə­sizliyi, həm də maliyyə təhlükəsizliyi baxımından çox ciddi problemlər yara­nacaq. Çünki Rusiyadan köçürmələr bi­zim ümumi daxili məhsulumuzun dörd­də bir hissəsini təşkil edir”.

Eyni zamanda, Manaseryan vur­ğulayıb ki, həmin Qərb ölkələri, hətta Rusiya ilə siyasi münasibətlərdə aş­kar gərginliyin mövcud olduğu şəraitdə belə, bu ölkə ilə ticarət əlaqələrindən tam imtina etməyiblər. Bəzi Qərb şirkət­ləri Rusiya bazarında həm özəl, həm də dövlət səviyyəsində fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Onun fikrincə, Ermə­nistanın gələcəyi bu münasibətləri bir geosiyasi vahidlə digərinin hesabına inkişaf etdirməkdə deyil, bütün ölkələrlə yaxşı münasibətlərdədir.

Mövzu üzrə söhbətləşdiyimiz Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin şöbə müdiri, politoloq Cavid Vəliyev bildirdi ki, görüşdən əvvəl Azərbaycanın ifadə etdiyi nara­hatlıqların özünü doğrultduğunu bir­mənalı şəkildə söyləmək mümkündür. Onun sözlərinə görə, biz aprelin 5-də Aİ-nin yanaşmasının Fransanın təsiri altına düşdüyünü müşahidə etdik.

Eyni zamanda, Qərbin Cənubi Qafqaz siyasətindəki ikili standartlara bir daha şahid olduq: “Mən Qarabağ­dan 90-cı illərdə qaçqın düşən azər­baycanlılara və 2023-cü ildə bölgədən öz xoşu ilə çıxıb gedən ermənilərə mü­nasibətdə fərq qoyulmasını nəzərdə tuturam. Avropanın bu yanaşması ikili standartların bariz nümunəsidir. Görüş­dən sonra keçirilən mətbuat konfran­sında azərbaycanlı qaçqınlarla bağlı heç bir ifadə səsləndirilmədiyi halda, Qarabağdan xoşluqla gedən ermənilər barədə addımların atılması qəbuledil­məzdir”.

C.Vəliyev qeyd etdi ki, Azərbaycan görüşdən öncə mövqeyini açıq ifadə etmişdi. Ölkəmiz İrəvana hərbi dəstə­yin göstərilməsindən narahatlıq duy­duğunu vurğulamışdı: “Biz bunu Aİ-nin xarici əlaqələr və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Cozep Borrelin də görüşdə iştirak etməsində gördük. Borrell Ermənistanı hərbi cəhətdən dəstəkləməyi Qərbdə ən çox müdafiə edən şəxslərdən biridir. O, keçən ilin oktyabr-noyabr aylarından etibarən bu ideyanı qızğın şəkildə müdafiə edir və Aİ-dən hərbi yardım alan dövlətlərin si­yahısına Ermənistanı da daxil etməyə çalışır”.

Politoloq Brüssel görüşünün Ha­yastanda revanşizmin, radikalizmin artmasına xidmət edəcəyini güman edir: “Özü də bunu təkcə müxalifətdə axtarmaq lazım deyil. Brüssel görüşü Paşinyan hökumətinin Azərbaycanla apardığı sülh danışıqlarına da pis təsir edəcək. Dünyanın hər yerində belədir. Özünə arxa-dayaq tapan dövlət davam edən danışıqlarda daha çox nələrsə əldə etməyə can atır. Azərbaycan isə təbii ki, Ermənistanın əsassız tələbləri­ni rədd edəcək. Nəticədə, danışıqlarda ciddi mənfi nəticələr yaranacaq”.

Göründüyü kimi, Paşinyana yaxın şəxslərin hay-küylə reklam etdikləri Brüssel görüşündə Ermənistanın bir dövlət kimi inkişafına, onun əhalisinin rifahına, təhlükəsizliyinə və sabitliyinə xidmət edəcək heç bir xüsusi hadisə baş vermədi. Halbuki, ermənilər bu tarixdə onların siyasi-iqtisadi taleyində ciddi dönüş olacağına ümid edirdilər. Bu faktın özü bir daha ondan xəbər ve­rir ki, Ermənistan iqtisadi inkişafı, rifahı və sabitliyi bölgədən min kilometrlərlə uzaqda deyil, elə bölgədə axtarmalı­dır. İrəvan ləngimədən Azərbaycanla sülh istiqamətində danışıqlara impuls verməli, regional kommunikasiyaların açılması istiqamətində addımlar atma­lıdır. Çünki bundan qazanan həm də Ermənistan və onun əhalisi olacaq. Əks-təqdirdə ölkənin iqtisadiyyatında­kı durğunluq davam edəcək, əhalinin həyat səviyyəsi isə gündən-günə aşağı düşəcək.

Səxavət HƏMİD
XQ