ABŞ hakimiyyəti Culian Assanjı söz azadlığının gözdağına çevirir

(əvvəli https://www.xalqqazeti.az/az/dunya/167621-demokratiyanin-telebi-yoxsa-qerbin-menevi)

“Cablegate” nədir? 

“WikiLeaks” 2007-ci ildə Bağdadda, iki jurnalist də daxil olmaqla, mülki şəxslərin öldürüldüyünü göstərən ABŞ hərbi helikop­terindən video görüntülərı saytında yerləşdir­di. Bu, 2010-cu ildə oldu. Rabitə qurğusunda pilotla danışan amiranə bir səs "Onların ha­mısını yandırın" deyir və pilotu helikopterin kiçik çaplı topundan mülki şəxslərə atəş aç­mağa təhrik edir.

O zaman “WikiLeaks” KİV-ə bildirmişdi ki, bu video “ABŞ hərbçilərinin silahdan isti­fadə edilməsi qaydalarının mükəmməl olma­dığını” göstərir.

Bundan sonra “WikiLeaks” ABŞ hərbi kəşfiyyatının keçmiş analitiki Çelsi Man­ninqin təqdim etdiyi yüz minlərlə sənədi və diplomatik yazışmaları dərc etdi. Bu sənəd­lərdə Əfqanıstan və İraqdakı müharibələr zamanı mülki əhalinin itkiləri ilə bağlı he­sabatlar öz əksini tapmışdı. Bəlli olurdu ki, ABŞ hərbçiləri İraq müharibəsi zamanı 66 min dinc sakini qətlə yetiriblər. Bu isə ABŞ hökumətinin əvvəllər açıqladığından xeyli çox idi.

Assanja qarşı irəli sürülən ittihamda ABŞ səlahiyyətliləri iddia edirlər ki, bu məlumat­ların dərci “adları çəkilən şəxsləri Əfqanıstan və İraqda ciddi zərər, işgəncə və hətta ölüm riski ilə üz-üzə qoyub”. Demokratiya və in­san haqları “çarcı”sının bu yanaşması hid­dət doğurmaya bilərmi? Necə olur ki, ABŞ vətəndaşı olan hərbçilər İraqın 10 minlərlə mülki vətəndaşını, dinc insanı qətliama mə­ruz qoyur, amma ABŞ hökuməti bunları törə­dənlərin həyatları üçün narahat olur. Demək ki, İraqın 10 minlərlə sakininin taleyi ABŞ hakimiyyəti üçün heç bir əhəmiyyət kəsb et­mir. Elə Əfqanıstanın, Liviyanın, Yəmənin, Suriyanın, bir sözlə ABŞ ordusunun hərbi əməliyyatlarda iştirak etdiyi bütün digər ölkələrdəki insanlar da bunun kimi... 

Bir müddət keçməmiş Assanj məxfi mə­lumat əldə etmək üçün hərbi bazalara sızma ilə bağlı 18 cinayətdə ittiham olunur. 2010-cu ildə Assanja qarşı daha bir ittiham irəli sürü­lür: İsveç hökuməti onu ölkənin iki vətənda­şını zorlamaqda ittiham edir. İki həbs orderi aldıqdan sonra Assanj 2012-ci ildə qaçqın həyatı sürməyə başlayır. Zorlama ittihamla­rı ilə üzləşməmək və İsveçə ekstradisiyası olunmamaq üçün Böyük Britaniya Ali Məh­kəməsinə verdiyi apellyasiya şikayəti təmin edilmədiyindən toxunulmazlığını itirir və Ekvadorun Londondakı səfirliyinə sığınmaq məcburiyyətində qalır.

2019-cu ildə İsveçdə Assanja qarşı istin­taq dayandırılandan sonra Ekvador hakimiy­yəti onu səfirlikdən çıxarır. Nəhayət, Britani­ya polisi Assanjı səfirliyin qarşısındaca həbs edir. O, London polisi tərəfindən girovdan yayındığına görə 50 həftə həbs edilir.

2021-ci ildə ilk məhkəmə prosesində Bri­taniya məhkəməsi bu qənaətə gəlir ki, ABŞ-a mümkün ekstradisiyası Assanjın psixi duru­muna ciddi təsir edə və onu intihara sövq edə bilər.

İşgəncəyə bərabər ekstradisiya

"Mən hesab edirəm ki, indiki vəziyyətin­də cənab Assanjın Amerika Birləşmiş Ştatla­rına ekstradisiyası ona əzab verməyə bərabər olardı", – deyə hakim Vanessa Barayttser jurnalistlərə bildirib. Buna baxmayaraq, Bir­ləşmiş Ştatların hakimiyyət orqanları onun ekstradisiyasında təkid edirlər. 

Bir çox təşkilatlar və tanınmış şəxslər ABŞ hökumətinin bu ittihamlarına qarşı çox­saylı arqumentlərlə çıxış edirlər. Məsələn, BMT-nın insan haqları üzrə eksperti Elis Cill Edvards İngiltərə Ali Məhkəməsində Assanjın ABŞ-a ekstradisiyası məsələsinə baxılarkən mediaya bildirib ki, “WikiLeaks” təsisçisinin hüquqlarının pozulmasından cid­di narahatdır. İşgəncə məsələləri üzrə ekspert olan Edvards İngiltərə hakimiyyətinə müra­ciət edərək Assanjın ekstradisiyasına imkan verməməyə çağırıb. BMT-nin xəbərlər xid­mətinə müsahibəsində Assanjın psixi vəziy­yətindən narahat olduğunu bildirib. 

Edvards narahatlığını əsaslandırarkən vurğulayıb ki, C.Assanjın işi Birləşmiş Kral­lıqda uzun müddət davam edən “hüquqi das­tan”a çevrilib. “BMT-nin xüsusi məruzəçisi kimi mənim vəzifəm kiminsə işgəncə və ya qeyri-insani, ləyaqəti alçaldan rəftar riski ilə üzləşdiyi yerə göndərilə biləcəyinə dair əhə­miyyətli məlumat aldıqda, bu barədə açıq çıxış etməkdir.

Birləşmiş Krallıq BMT-nin İşgəncələrə Qarşı Konvensiyasına, eləcə də İnsan Hüquq­ları üzrə Avropa Konvensiyasına üzvdür. Hər iki sənəddə mövcud hakimiyyətlərə insanla­rın bu cür rəftarla üzləşə biləcəkləri yerlərə göndərilməsini qadağan edən ekvivalent maddə, üçüncü maddə var. Assanj məsələ­sində, mənə təqdim edilən materiallara, eləcə də məhkəmə tərəfindən sənədləşdirilənlərə əsaslanaraq, bu mərhələdə məni xüsusilə na­rahat edən üç səbəb görürəm.

Birincisi, cənab Assanj depressiv xəstə­likdən əziyyət çəkir. Bu, onun ekstradisiya­sının bu günə qədər saxlanmasının çox yaxşı sənədləşdirilmiş və məhkəmə tərəfindən də qəbul edilmiş əsas səbəbidir. Birləşmiş Ştat­lara hər hansı bir ekstradisiya onun xəstəliyi­ni pisləşdirə bilər və real intihar riskinə yol açar.

İkinci səbəb odur ki, ABŞ-da məhkəmə­ni gözləyərkən və mühakimə zamanı cənab Assanjı həbsxana gözləyir. Günahı sübuta yetirilərsə, təbii ki, o, həbslə də cəzalandırı­lacaq. Birləşmiş Ştatlarda insanların ünsiyyət imkanı olmayan ayrı-ayrı kameralarda sax­lanıldığı təcrid və təkadamlıq kameralardan istifadənin uzun tarixi var.

Məhkumlarla rəftar üçün minimum stan­dart tələbləri tənzimləyən Nelson Mandela Qaydalarında deyilir ki, 15 günlük təcrid və ya bir nəfərlik kamerada saxlanma işgən­cəyə bərabərdir. Beləliklə, hər hansı təcrid və təkadamlıq kameranın Assanjın psixoloji və hətta potensial fiziki sağlamlığına dözülməz təsir göstərməsi ehtimalı yüksəkdir.

Bu ekstradisiyanın çox güman ki, üçüncü maddənin tələblərinə cavab verməyəcəyinə inanmağımın üçüncü səbəbi isə cənab Assan­jı 175 il həbs cəzasının gözləməsidir...

Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi müəy­yən edib ki, kobud şəkildə qeyri-mütənasib cəzalar beynəlxalq hüquqa əsasən pis rəftar­dır. Məncə, Assanja qarşı ittihamlara görə tələb edilən 175 illik cəza da bura daxildir”.

Amma ABŞ-da bu qaydalara əsla əməl olunmaması və məhkumlarla dözülməz rəftar edilməsi heç kimdən gizli deyil. Məgər cə­nab Assanj təsisçisi olduğu saytda məhz bu kimi məxfi sənədləri dərc etməyibmi? Məgər bunlardan sonra ABŞ-da ədalət mühakimə­sinə və həbsxanalarda insan haqlarına hör­mətlə yanaşmağa inanmaq olarmı? Əsla yox. Dünyadan demokratiya, söz azadlığı və insan haqlarına hörmət tələb edən və buna “əməl etməyən“ dövlətlərdə hakimiyyətləri devirən, bir çox dövlətlərə bomba yağdıran ABŞ nə­dən öz daxilində bunlara əməl etmək istəmir? Nədən ABŞ-ın kolonial rejimindən miras qa­lan ölüm hökmü, yüz illərlə həbsxana, ağla­sığmaz işgəncələrlə ölümə məhkum etmə və sair cəzaların tətbiqini tələb edən qanunlar bu gün də Amerika hakimiyyətinin əlində ona qarşı çıxanlara qarşı işgəncə mexanizminə çevrilib? 

Bu məsələ ilə bağlı BMT-nın insan haq­ları üzrə eksperti Edvardsın yanaşması daha məntiqli səslənir və obyektivdir. Ekspert de­yir: “İstər dövlətə xəyanət haqqında qanun, istərsə də milli təhlükəsizlik haqqında qanun olsun, hər bir qanunda ittiham olunanların müdafiəsi təmin olmalıdır. İndiki mərhələdə ABŞ-da, mənim anladığım qədər, vəziyyət fərqlidir. Tətbiq olunan qanunlar XXI əsrin insan hüquqları standartlarını əks etdirmək üçün əsla yenilənməyib. Və bu, cənab Assan­jın vəziyyətinə bənzər bir vəziyyətdə olan, hökumətləri tərəfindən həyata keçirilən və ya hökumətləri tərəfindən həyata keçirildiyi iddia edilən fəaliyyətlər haqqında məluma­tı ifşa etmək istəyən hər kəs üçün çox ciddi problemdir”.

Ekspert Edvardsın daha bir fikri ABŞ rəsmilərinin vədlərinə işıq tutur: “Birləşmiş Ştatların hökuməti tərəfindən təqdim edilən humanist davranmaya əmin etmək, Assanjın müdafiəsinə kifayət edən təminat sayıla bil­məz, çünki qanun nöqteyi-nəzərindən onların icrası mütləq deyil“. 

Bu araşdırmamızı hazırlayarkən Culi­an Assanjla bağlı “TUCKER CARLSON NETWORK”-da yenicə nəşr edilən daha bir maraqlı materialla tanış olduq. Material məşhur amerikalı jurnalist Taker Karlsonun “WikiLeaks”-in təsisçisindən aldığı müsahi­bə haqqında danışır və qeyd edir ki, Vaşinq­tonun bütün hakim sinfi Culian Assanja qarşı köklənib və məhz buna görə o, artıq neçə ildir ki, Londonun Belmarş həbsxanasındadır.

Taker Karlson deyir: “ABŞ-ın daimi döv­lət aparatının əvəzedilməz elementləri tərəfin­dən ona (Assanja) o qədər edirlər ki, hansısa bir məqamda MKİ direktoru Mayk Pompeo Assanjın siyasi sığınacaq istədiyi Londondakı Ekvador səfirliyində onun öldürülməsi imkan­larını müzakirə edib. Amma Pompeo heç vaxt buna görə ittiham olunmayıb, bu cinayətdir – seçkili olmayan bürokratlar sadəcə onlara ya­ramayan insanları öldürə bilməzlər. Çox yəqin ki, ona (Pompeoya) qarşı belə ittihamlar heç vaxt irəli sürülməyəcək”.

Jurnalist haqlı olaraq deyir ki, Assanja qarşı Böyük Britaniyada heç bir ittiham irəli sürülməyib, lakin o, orada həbsxanada sax­lanılır.

Bəzi məsələləri araşdırmaq məqsədi ilə ötən payızda Belmarş həbsxanasına gedən Taker Culian Assanjla görüşür və ondan so­ruşur: "Necə düşünürsən, heç bir cinayət ittihamı olmadan sizi Amerikada ən çox ax­tarılan adam kimi nə üçün mühafizə altında saxlayırlar?" 

Amerikalı jurnalist Assanjın ona cava­bından heyrətə gəldiyini, bütün həyatını Va­şinqtonda keçirməsinə baxmayaraq, müsahi­binin tamamilə haqlı olduğunu bildirir. Bəs Assanj nədə haqlı idi? 

“O dedi ki, onu ilk dəfə məşhurlaşdıran “WikiLeaks” vasitəsilə ABŞ rəsmilərinin məxfi saxladıqları İraq və Əfqanıstandakı müharibələrə dair sənədləri və videoyazıla­rı yayımlaması olub. Onlar Pentaqonu xeyli gözdən saldılar. Lakin qırmızı xətti keçmə­yim bu yox, bir neçə il sonra həmin “WikiLe­aks” vasitəsilə Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin apardığı gizli izləmələr haqqında məlumatla­rı dərc etməyim oldu”.

Burada maraqlı məqam ondan ibarət deyil ki, Assanj MKİ-nin apardığı gizli izləmələri faş edib. Əgər Assanjın bu hərəkəti cinayət­dirsə, bəs MKİ-nin hərəkəti nədir? Axı ABŞ qanunlarına görə məhkəmənin əsaslandırılmış müvafiq qərarı olmadan kimisə izləməyin özü də çox ciddi qanun pozuntusudur. Əgər belə isə, o zaman qanun MKİ-nin bu əmri verən şəxsinə niyə tətbiq olunmur? 

Əlbəttə, deyə bilərsiniz ki, axı bunun bizə nə aidiyyəti var? Doğrudur, heç bir aidiyyəti yoxdur. Amma ABŞ administrasiyası, onun konqresi və digər qurumları niyə təkidlə bü­tün ölkələri, o cümlədən müstəqil Azərbayca­nı xırda bir məsələdə belə demokratiya prin­siplərinin pozulmasına görə ittiham edirlər? Ataların gözəl bir məsəli var –“Öz gözündə tiri görməyən, özgə gözündə tük axtarır”. Yaxşı olmazmı ki, ABŞ, o cümlədən demok­ratik Qərb əvvəlcə özündə lazımi məsələləri qaydasına salsın, sonra hansısa ölkəyə de­mokratiya tələbi irəli sürsün. 

İlqar RÜSTƏMOV
XQ