Xarici jurnalistlər Paşinyana NATO-ya üzvlüklə bağlı suallar veriblər

Bu ilin mayında Nikol Paşinyanın Ermənistana rəhbərlik etməsinin altı ili tamam olacaq. Paşinyanın hakimiyyətə gəlişi böyük hay-küyə səbəb olmuşdu. Həmin dövrdə İrəvanda baş verənlər dünyada və regionumuzda, o cümlədən, Azərbaycanda və Rusiyada da diqqətlə izlənilirdi. Məsələ onda idi ki, Paşinyanın rəhbərlik etdiyi hərəkat bu müddət ərzində Ermənistanda kök salmış və bütün sahələrə öz adamlarını yerləşdirmiş, talançılıqla məşğul olmuş “Qarabağ klanı”nı tarixin səhnəsindən, necə deyərlər, süpürüb atmışdı.

Proseslərin Azərbaycanda diqqətlə izlənilməsi o dövrdə hələ həllini tapma­mış Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı idi. Rusiya tərəfinin qayğısı isə Paşinyanın Qərbpərəst keçmişi, onun deputat ol­duğu dövrdə verdiyi açıqlamalarla bağlı idi. Ancaq Rusiyanın Ermənistan üçün etdiyi yaxşılıqların misilsiz dərəcədə böyük olması, Hayastanın yaradıcısı­nın Moskva olması, iki ölkəni bir-birinə bağlayan bağların möhkəmliyi Paşin­yanın əl-qolunu yanına sallamasına gətirib çıxardı. Bununla belə, Nikolun bu istiqamətdə tamamilə boş oturdu­ğunu da iddia etmək doğru olmazdı. Onun dərhal hərəkətə keçərək əsas rəqibi, Rusiyaya xüsusi yaxınlığı ilə se­çilən sabiq prezident Robert Koçaryanı həbs etdirməsi bunun bariz nümunəsi oldu. Paşinyan həmin dövrdə Moskva­dan Koçaryanın azadlığa buraxılma­sına dair ünvanlanan çoxsaylı çağı­rışları qulaqardına vurdu. Koçaryanın pensiyasından başqa bütün əmlakına həbs qoyuldu. 2018-ci ilin avqustunda həbs olunan, sonra azadlığa buraxılan, daha sonra yenidən həbs edilən Qara­bağdakı separatizm hərəkatının əsas təşkilatçısı yalnız 2020-ci ilin iyununda canını ədalət mühakiməsindən qurtara bildi.

Ümumilikdə, Paşinyanın hakimiy­yətə gəlişi ilə hamar, möhkəm Ermə­nistan–Rusiya münasibətləri geosiyasi turbulentlik (fırtınalı, burulğanlı, dal­ğavari) dövrünə qədəm qoydu. Buna baxmayaraq, 2020-ci ilədək zahirən hər şey qaydasında görünürdü. Qa­rabağ məsələsinin həllini tapmaması da rəsmi İrəvanın manevr imkanla­rını azaldırdı. Ermənistan Qarabağ məsələsində Rusiyanın dəstəyinə çox arxalanırdı. Ancaq Azərbaycanın yürüt­düyü sabit, ardıcıl, müstəqil və balanslı xarici siyasət kursu, Rusiya ilə əlaqələ­rin keyfiyyətcə yeni müstəviyə qədəm qoyması rəsmi Moskvanın Qarabağ məsələsinə baxışlarında da müsbət mənada dəyişikliyə səbəb oldu. Eyni zamanda, Azərbaycanın uzun və yo­rucu danışıqlar prosesi zamanı edilən təzyiqlərə mərdliklə sinə gərməsi, İrə­vanın isə müxtəlif geosiyasi mərkəzlər arasında manevr etməsi də bu məsələ­də öz rolunu oynadı. Beləliklə, Rusiya­da da aydın dərk etdilər ki, Qarabağ Azərbaycandır!

Paşinyanı siyasətdə naşı, avantürist adlandıranlar səhv etmirlər. Ermənista­nın əvvəlki rəhbərləri – xüsusilə Koçar­yan və Sarkisyan isə siyasi hazırlığa malik, necə deyərlər, siyasətdə bişmiş, bic, hiyləgər şəxslər idilər. Paşinyan bi­rinci sinfə gedəndə – 1982-83-cü illər­də Koçaryan və Sarkisyan Azərbaycan SSR-in tamhüquqlu vətəndaşları kimi Bakı Ali Partiya Məktəbində oxuyurdu­lar. Koçaryan və Sarkisyanın hiyləgərli­yi danışıqlar prosesi zaman öz sözünü deyirdi. Onlar uzun-uzadı danışıqlar aparır, əksər məsələr razılaşdırılır, son məqamda isə elə şərtlər irəli sürürdülər ki, bunun nəticəsində bütün proses po­zulurdu. Yaxud da, son anda ən müxtə­lif bəhanələrlə aradan çıxırdılar. Bunun ən mühüm örnəyi Rambuye danışıqla­rıdır. 2006-ci il fevralın 10-da Parisin 45 kilometrliyindəki Rambuye şəhərindəki tarixi qəsrdə Qarabağ münaqişəsinin yekun həlli üçün danışıqlar aparılırdı. Fevralın 11-də keçirilən növbəti gö­rüşdə Koçaryan ayaqyoluna getmək adı ilə danışıqları yarımçıq saxlamışdı. Bundan sonra isə heç kimə xəbər ver­mədən Rambuye qəsrini tərk edərək Parisdən İrəvana uçmuşdu. O, sonra­dan bunu həmin vaxt müdafiə naziri olan Serj Sarkisyanın qayınanasının ölümü ilə əlaqələndirmişdi. Əslində isə həmin addım son anda aradan çıxma­ğın daha bir nümunəsi idi.

Koçaryan–Sarkisyan cütlüyünün bu hiyləgər gedişləri Paşinyanda yox idi. Paşinyan 2019-cu ilin avqustunda Xankəndi şəhərindəki mərkəzi mey­danda çıxış edərək, “Qarabağ Er­mənistandır və nöqtə” dedi. Bununla da faktiki olaraq, danışıqlar prosesi pozuldu. Məhz Paşinyanın yürütdü­yü siyasət 2020-ci ilin iyulunda Tovuz döyüşlərinin, həmin ilin payızında isə Vətən müharibəsinin baş verməsində həlledici rol oynadı.

Azərbaycanın gücünü, ölkəmizin potensialının qat-qat üstün olduğunu lazımınca qiymətləndirməyən Paşin­yan yenə də xarici aktorlara arxalandı. Ancaq Azərbaycanın ordu quruculuğu, vətənpərvər gənc nəslin yetişdirilmə­si, dünyanın yaxın-uzaq ölkələri, bey­nəlxalq təşkilatlarla apardığı iş öz sö­zünü dedi. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, heç bir qüvvə bizi dayan­dıra bilməzdi. Yalnız Ermənistan rəh­bərliyi tərəfindən rəsmi Bakının işğal olunmuş ərazilərdən çıxmaqla bağlı tələbi yerinə yetirildikdən sonra hərbi əməliyyatlar dayandırıldı. Döyüşlərin dayandırılmasında Rusiya rəhbərliyi­nin aktiv vasitəçilik səyləri mühüm rol oynadı.

Qarabağ münaqişəsinin həllini tapmasından sonra Ermənistanda Rusiyaya qarşı açıq çıxışlar başladı. Bu çıxışlardan məlum oldu ki, haylar Rusiyanın Azərbaycanla döyüşməsi­ni gözləyirmişlər... Müharibədən ötən dövrdə – 2020-2023-cü illərdə Ermə­nistanın Rusiya ilə münasibətləri pis­ləşməyə doğru getdi. İrəvan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatını öz vəzifə öhdəliyini yerinə yetirməməkdə ittiham etdi. Lokal xarakterli antiterror tədbirlərindən sonra isə Ermənistanın Rusiya ilə münasibətləri daha da kor­landı. İrəvan Moskvaya demarş edərək MDB-nin, KTMT-nin yüksək səviyyəli tədbirlərinə qatılmaqdan imtina etdi. Paşinyan yalnız 2023-cü ilin sonunda Avrasiya İqtisadi İttifaqının (Aİİ) dövlət və hökumət başçılarının Sankt-Peter­burqda keçirilən görüşünə qatıldı. Hə­min görüşdə isə bildirdi ki, Aİİ iqtisadi təşkilatdır və onun geosiyasi gündəmi olmamalıdır.

Bu gün isə Paşinyan artıq “Qara­bağ yükü”nün ağırlığı və məsuliyyə­ti üzərindən götürüldüyü üçün Qərb strukturlarına daha geniş inteqrasiya edir. Onun fevralın 7-də parlamentdə çıxış edərkən dediyi sözlər bundan xəbər verir. Deyib ki, bizim mühitimiz və münasibətlərimiz dəyişib: “Bu gün qlobal dünya 5 il əvvəlki kimi deyil. Ar­tıq heç bir subyektlə münasibətlərimiz əvvəldə olduğu kimi deyil, bu münasi­bətlərin xarakteri dəyişib, regionumuz da dəyişib”.

Paşinyanın sözlərinə görə, Gür­cüstanın Aİ-yə üzvlük üçün namizəd statusu alması regionumuza obyektiv təsir göstərir: “Hazırda bizim iki qonşu ölkəmiz (Paşinyan Ukraynanı nəzərdə tutur–S.H.) Aİ-yə üzv olmaq üçün na­mizəd statusuna malikdir. Əvvəllər biz deyirdik ki, Aİ haradadır, bizim regionu­muz harada. İndi isə Aİ, əslində, ma­hiyyətcə bizim regionumuzdur və biz bu şəraiti nəzərə almalıyıq”.

Görün iş hansı yerə gəlib çıxıb ki, artıq xarici jurnalistlər Paşinyana ölkə­sinin NATO-ya üzv olub-olmayacağı barədə suallar verirlər. İki gün öncə Böyük Britaniyanın “The Telegraph” qəzetinin müxbiri Paşinyana bununla bağlı sual ünvanlayıb. Baş nazir de­yib: “Biz NATO-ya üzvlük məsələsini müzakirə etməmişik və müzakirə et­mirik. Bizim NATO ilə tərəfdaşlıq mü­nasibətlərimiz var və burada yeni heç nə yoxdur. Əvvəllər Fərdi Tərəfdaşlıq üzrə Fəaliyyət Planı mövcud idi, indi həmin proqram üzvlüklə bağlı olmayan xüsusi tərəfdaşlıq formatına yenidən formatlaşdırılır. Əvvəla, biz Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının üzvüyük. Ancaq Ermənistanda blokun strategiyasının uzunmüddətli perspek­tivdə İrəvanın maraqlarına nə dərəcə­də uyğun olması mövzusunda müza­kirələr gedir”.

Paşinyan bir daha bildirib ki, onlar, ümumən Rusiya ilə, xüsusən də təh­lükəsizlik sektorunda əməkdaşlığı in­kar və rədd etdiklərini deməyiblər: “Biz təhlükəsizlik sektorunda əlaqələrimizi şaxələndirmək fikrində olduğumuzu demişik. Hesab edirik ki, bu da doğru yanaşmadır”.

Göründüyü kimi, müxtəlif geosiyasi mərkəzlər arasında manevr edən, bir budaqda oturub min budağı silkələyən Hayastan hökuməti indi yeni macə­ra axtarışındadır. Onun bu axtarışları isə yəqin ki, erməni xalqının, el dilin­də desək, başında çatlayacaq. Necə deyərlər, su çanağı suda sınar.

Zaur MƏMMƏDOV, 
politoloq

Ermənistan baş nazirinin ge­osiyasi istiqamətdə atdığı ad­dımlar və manevrləri hər kəsə məlumdur. Paşinyanın dediyinə görə, bu addımlar onunla bağlı­dır ki, İrəvan hazırda bir sıra hər­bi-siyasi çətinliklərlə üz-üzədir və öz təhlükəsizliyini qorumalı­dır. Əslində, Paşinyan, bütövlük­də, Ermənistanın daxili və xarici siyasət fəlsəfəsinə yenidən baxıl­masının tərəfdarıdır. Onun kons­titusiya ilə bağlı irəli sürdüyü fi­kirlər, hakim partiya rəsmilərinin “Ermənistan indiyədək suveren dövlət olmayıb, bundan sonra olmalıdır” sözləri öz-özlüyündə ondan xəbər verir ki, İrəvan ye­ni-yeni təhlükəsizlik istiqamətləri üzərində işləməkdədir.

Amma biz bunu təkcə Ermə­nistanın Rusiyaya qarşı olması kimi başa düşməməliyik. İrəvan İkinci Qarabağ müharibəsi zama­nı gördü ki, kiməsə bel bağlamaq onun qalib gələcəyi, təhlükələr­dən sığortalanacağı demək deyil. Buna görə də Nikol həm Rusiya­dan, həm İrandan, həm Fransa­dan, həm də Qərbin digər ölkələ­rindən gələcəkdə təhlükəsizliyini təmin etmək üçün istifadə edə­cək. Bir sözlə, biz görürük ki, İrə­van çoxvektorlu xarici siyasətin əsasını qoymaq istəyir. Görünür, düşünürlər ki, Azərbaycanın yü­rütdüyü kimi müxtəlif vektorlu və balanslı siyasət onların dadına çatacaq. Ancaq xarici siyasət­də liderin potensialı, resursların mövcudluğu, digər meyarlar da vacibdir. Ermənistanda isə hə­min meyarlar yoxdur. Buna görə də Paşinyan böyük çağırışlarla qarşılaşmış olacaq.

Ermənistan hər kəslə səmi­mi olsa, daha yaxşı olar. Onun baş naziri də başa düşməlidir ki, ölkəsinin təhlükəsizlik konsepsi­yasi ilə bağlı etdiyi dəyişikliklə­rin faydası olmayacaq. İrəvanın yalnız bir çıxış yolu var. Bu da ondan ibarətdir ki, Azərbaycanla yeni münasibətlərin əsası qoyul­malıdır. Azərbaycana ərazi iddi­asını özündə əks etdirən konsti­tusiya və digər normativ-hüquqi aktlar dəyişdirilməlidir. İrəvan öz gələcəyi və qonşuları ilə bağ­lı illüziyalardan uzaq olmalıdır. Bunu edərsə, Ermənistan öz təhlükəsizliyini təmin etmiş olar. Əks-təqdirdə, əlbəttə, heç bir təhlükəsizliyin təmin olunmasın­dan söhbət getməməlidir və get­məyəcək.

Səxavət HƏMİD
XQ