Düşünmək növbəsi ABŞ-a çatıb 

Sərlövhədəki sual ritorikdir. Yəni, ABŞ Dövlət katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisi Ceyms O`Brayenlə Birləşmiş Ştatların Dövlət Departamentinin mətbuat katibinin müavini Vedant Pateli müqaisəyə gətirmək fikrindən uzağıq. Buna heç ehtiyac da yoxdur. Ancaq yazının sonunda hər iki şəxsin açıqlaması fonunda Birləşmiş Ştatların Cənubi Qafqaza, Azərbaycana, xüsusən də Bakı–İrəvan sülh gündəliyinə yanaşmasında nələri, hansı məqamları nəzərə almasının vacibliyinə aydınlıq gətirməyə çalışacağıq. 

Bəli, Prezident İlham Əliyevin yan­varın 10-da yerli televiziya kanallarına müsahibəsinin istər ölkəmizdə, istərsə də Ermənistanda doğurduğu reaksi­yalar müstəvisində ABŞ-dan Azərbay­can–Ermənistan sülh gündəliyi ilə bağlı mesajların gəlməsi, istər-istəməz, ma­raq doğurmaqdadır.

Əvvəlcə O`Brayenin fikirlərinin təh­lilindən başlayaq. O şəxsin ki, ötən ilin sonlarına doğru Birləşmiş Ştatlar Konqresinin Nümayəndələr Palatasında keçirilmiş Qarabağ dinləmələri zama­nı səsləndirdiyi fikirlərdə Azərbaycan əleyhinə, kifayət qədər, qeyri-standart mövqe tutmuşdu. Azərbaycan – Ermə­nistan münasibətlərindən söz açan cə­nab O`Brayen bildirmişdi ki, ölkəmizin digər ərazilərini Naxçıvanla birləşdirən yolun İran ərazisindən keçməsi yolveril­məzdir və yol, gərək, mütləq Ermənis­tandan olsun. Nə üçün və hansı əsas­da? 

Birincisi, O`Brayen elə görüntü for­malaşdırmışdı ki, sanki, İran antipod­dur, heç bir beynəlxalq əhəmiyyət da­şıyan layihədə iştirak etməməlidir. Əgər belə bir iştirak varsa, bu, Vaşinqtonun maraqlarına ziddir. İkincisi isə Naxçıva­na yol Ermənistan ərazisindən, ölkənin ərazi bütövlüyü və suverenliyi əsas gö­türülməklə keçməlidir. 

Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, Azər­baycan heç vaxt Ermənistana qarşı ərazi iddiası irəli sürməyib. Prezident İlham Əliyev bildirib ki, Naxçıvana yol Azərbaycandan – Azərbayacan yol kimi olmaldır və həmin ərazidə sərhəd və gömrük nəzarəti tətbiq edilməməli­dir. Lakin Ermənistan bununla razılaş­mır. Məhz bu səbəbdən Bakı İran vari­antının üzərində dayanıb. 

Əlbəttə, Naxçıvana yol İrandan ke­çirsə, deməli, Ermənistan ötən otuz ildə olduğu kimi, yenə də təcrid durumunda qalır. Görünür, ABŞ-ı sırf bu məsələ narahat edir, nəinki İran amili. Axı işğal illərində də ölkəmizin əsas hissəsi ilə Naxçıvanın əlaqəsi İran vasitəsilə ger­çəkləşib və Vaşinqton heç vaxt məsələ­ni gündəmə gətirməyib. Deməli, yenə o nəticəyə gəlmək mümkündür ki, hazırkı problem sırf Ermənistana görədir. 

Birləşmiş Ştatlarda yaxşı anlayırlar ki, necə deyərlər, quyuya su tökməklə, quyu sulu olmayacaq. Yəni, Ermənis­tanı davamlı şəkildə Qərbdən gələn maliyyə axını ilə əldə saxlamaq müm­künsüzə çevriləcək. Bu səbəbdən, ob­razlı desək, ona balıq vermək yox, ba­lıq tutmağı öyrətmək istəyirlər. Belə bir imkanı yaratmaq üçün ölkənin qlobal nəqliyyat qovşağı kimi təqdimatı şərtdir. Sözügedən təqdimatın Azərbaycanın maraqlarını nəzərə almadan edilməsi isə kollektiv Qərbin, o cümlədən, ABŞ-ın ikili yanaşmasından, riyakarlığından, ermənipərəst mövqeyindən qaynaqlan­maqdadır. 

Əslində, C.O`Brayen haqqında söz açdığımız çıxışında ermənipərəstliyin dozasını artıq etmişdi. O qədər artıq etmişdi ki, Azərbaycan əleyhinə bü­tün diplomatik normaları aşan fikirlər gündəmə gətirmişdi. Onun söylədik­ləri ölkəmizin daxili işlərinə qarışmaq mahiyyətli hədə-qorxu idi və Prezident İlham Əliyev bununla bağlı ilk sərt re­aksiyanı ötən ilin sonlarına doğru verdi. Dövlətimizin başçısı yanvarın 10-dakı müsahibəsində məsələnin üzərinə yenə gəldi. Ölkəmizin liderinin mövcud xüsusda bildirdiklərindən belə qənaət hasil oldu ki, heç bir qüvvə, o cümlə­dən, ABŞ Azərbaycanın tutduğu haqlı və ədalətli yoldan döndərə bilməz. 

Deməli, Birləşmiş Ştatlar özünün nüfuzu və təsir gücü hesabına Cənubi Qafqazda sülhə nail olmağı düşünür­sə, potensialından yalnız Ermənistan xüsusunda bəhrələnməlidir. Həm də ona görə ki, müharibə məğlubu olaraq üzərinə öhdəlik götürən, həmin öhdə­liyi imzası ilə təsdiqləyən Bakı deyil, İrəvandır. Elə isə sual olunur: Ceyms O`Brayenin dünənki açıqlaması Azər­baycan – Ermənstan sülh gündəliyinə ABŞ-ın töhfəsi baxımında diqqət çək­dimi?

***

Əlqərəz, C.O`Brayen bildirib ki, ABŞ Ermənistan və Azərbaycan arasında sabit və ləyaqətli sülhə kömək edir. “Biz sülh sazişinin, Ermənistan və Azərbay­can arasında sabit və ləyaqətli sülhün tərəfdarıyıq. Ölkələrin tamhüquqlu ikitərəfli gündəliyə malik olmaları və aralarındakı mövcud problemlərin həl­linə davam etmələri bizi çox ruhlandırır. Hələ görüləsi işlər çoxdur və biz bunu bacardığımız qədər dəstəkləməyə ha­zırıq. Bizim hər iki ölkə ilə tamhüquqlu əlaqələrimiz var. O cümlədən, iqtisadi, təhlükəsizlik, siyasi əlaqələr. Biz hər iki ölkənin sülh sazişindən faydalanmasını istəyirik və bunun üçün ən uyğun şəkil­də çalışacağıq. Düşünürəm ki, bu, hər iki hökumətin öz xalqı naminə daha çox işlər görməsi üçün daha bir əla fürsət­dir”, – deyən O'Brayen Ermənistandakı islahatlar proqramının çox təsirediciliyi­ni diqqətə çatdırmağı da yaddan çıxar­mayıb.

Diqqət yetirək, O`Brayen əvvəlki ampluasını bir qədər diplomatik tərzdə ortaya qoymaqdadır. Görəsən, Ermə­nistanda islahatlar proqramının cəlbe­diciliyini vurğulamaq nə deməkdir? O deməkdirmi ki, Azərbaycanda islahat­lar keçirilmir, yaxud zəif keçirilir? Hər halda, O`Brayenın sözlərindən gəlinən qənaət budur və mövcud yanaşma, istər-istəməz İrəvanı daha üstün təq­dimetmənin, nisbətən, ehtiyatlı forma­sıdır. 

İkincisi, Azərbaycanın və Ermənis­tanın tamhüquqlü ikitərəfli gündəliyə malik olmaları hansı anlamdadır? Bəlkə cənab O`Brayen yenə də bildirir ki, ABŞ üçün Ermənistanın ərazi bütövlüyü və suverenliyi öndə gələn məsələdir. Mə­gər, kimsə Ermənistanı tamhüquqlu görmür? Hər kəs məsələni belə qoyur, amma prinsipial məqam var. O məqam da budur ki, Ermənistan müharibə məğ­lubu kimi üzərinə götürdüyü öhdəliyi ye­rinə yetirməlidir. Yəni, Naxçıvana yolu ölkəmizin istədiyi formada açmalıdır. Əgər İrəvan bundan yayınıb məsələni özünün suverenliyi kontekstində əsas­landırmağa çalışırsa, manipulyasiyaya yol verirsə, o zaman yol İrandan keçə­cək. Bu, Azərbaycanın daxili işidir. 

Bəli, ABŞ Dövlət katibinin kömək­çisi haqlıdır ki, Azərbaycan – Ermə­nistan münasibətlərinin nizamlanması istiqamətində görüləcək işlər çoxdur. Ən böyük iş Ermənistanı razı salmaq və inandırmaqdır ki, Bakının təklif etdiyi Naxçıvana asan yol onun suverenliyinin pozulması deyil. Birləşmiş Ştatlar məhz bu həlledici məsələ ilə bağlı kömək göstərmək niyyətindədirsə, buyursun. 

***

C.O`Brayenin açıqlamasının ikinci hissəsi ölkəmizdə fevralın 7-də keçirilə­cək Prezident seçkiləri ilə bağlıdır. ABŞ rəsmisi, faktiki olaraq, deyir ki, Azərbay­canın regionun iqtisadi inkişafında oy­namaq istədiyi roldan prosesdən sonra danışmaq mümkündür. Yəni, hələlik danışmaq istəmir. Ancaq, o, Ermənis­tanla sülh sazişini Bakının planlarını həyata keçirmək üçün töhfə adlandırır. 

Əvvəla, nəinki O`Brayen, eyni za­manda, ümumən Birləşmiş Ştatlar rəs­miləri tam əmin ola bilərlər ki, qarşıdakı prezident seçkiləri Azərbaycan xalqının iradəsinin növbəti təcəssümü olacaq. Xalqın seçimi isə artıq indidən bəllidir. İnsanlarımız Prezident İlham Əliyevin şəxsində Qarabağın xilaskarı olan iq­tidarın kursunu dəstəkləyəcək və bu kursa növbəti etimad, eyni zamanda, Azərbaycanın regionun iqtisadi inkişa­fında oynamaq istədiyi böyük rolun da­vamıdır. 

Digər yandan, ölkəmiz indi də re­gionun iqtisadi inkişafında həlledici mövqeyə malikdir və bu statusun Ermə­nistanla sülh sazişinə heç bir dəxli yox­dur. Dövlətimizin başçısı dəfələrlə bildi­rib ki, İrəvan sülh şəraiti istəmirsə, özü bilər. Hər halda, biz heç nəyi itirmirik. İtirən Ermənistandır və bunu Birləşmiş Ştatlar rəsmiləri yaxşı anlayırlar. Anla­dıqları üçün də onların İrəvanı düz yola gətirmələri şərtdir. Deməli, Azərbay­canla bağlı diplomatik libas geyinmiş subliminal mesajların verilməsi məna­sızdır. O`Brayenin dünənki açıqlaması da həmçinin. 

Əslində, Dövlət Departamenti rəs­misinin Azərbaycanda “bəzi insanların həbsi ilə bağlı narahatlıq”, “ikitərəf­li məsələlərin müzakirəsi” məntiqinə “ölkələr (Azərbaycan və Ermənistan – red.) arasında davamlı və ləyaqətli sülhün təşviqi” ritorikasını əlavə etmə­si siyasi xarakter daşıyan mesajdır. Görəsən, O`Brayen özünün konspri­oloji dünyagörüşündəki boşluğu tuta bilirmi? Axı yenə belə çıxır ki, Azərbay­can və Ermənistan arasında Birləşmiş Ştatların diktə etdiyi formula malik sülh olmasa, Vaşinqton ikitərəfli münasibətə xələl gətirəcək. Görünür, ölkəmizdə bəzi insanların həbsindən narahatlıq motivinin ortaya atılması məhz bundan qaynaqlanır. Bu qaynaqlanmada isə er­məni təəssübkeşliyi tam aşkardır. 

***

Lakin O`Brayendən fərqli olaraq, ABŞ Dövlət Departamentinin mətbuat katibinin müavini Vedant Patelin açıq­laması ümumidir. Həm ümumi, həm də konstruktiv təmayüllüdür. Bəlkə də daha çox diplomatikdir. Hər bir halda, belə nəticə hasil olur ki, O`Brayen təz­yiq dilində danışırsa, cənab Patel sırf gerçək mahiyyətə köklənir. Mahiyyət isə budur ki, ABŞ Ermənistan və Azər­baycan arasında davamlı sülhün müm­kün olduğuna inanmaqda davam edir. “Biz Ermənistan və Azərbaycan arasın­da davamlı sülhün mümkün olduğuna inanmaqda davam edirik. Dövlət De­partamenti bu istiqamətdə fəaliyyətini davam etdirəcək”, – deyən V.Patel onu da vurğulayıb ki, ABŞ Dövlət katibinin Qafqaz danışıqları üzrə müşaviri Lui Bono, dövlət katibi Antoni Blinken və başqaları haqqında söz açdığı məsələ ilə dərindən məşğul olmaqdadırlar.

Sonda fikrimizə bir atalar sözü ilə aydınlıq gətirək: kor nə istər, iki göz, biri əyri, biri düz. Amma biz ABŞ-ın, obraz­lı desək, hər iki gözünün düz olmasını arzulayırıq. Ancaq görünən budur ki, hazırda ermənipərəstlik Birləşmiş Ştat­ların gözlərini kor etmişdir. Bu durum nəinki illüziyalara qapılmağı mazoxist­cəsinə həzzə çevirmiş Ermənistana ziyan vuracaq, habelə, Vaşinqtonun da regionla bağlı qlobal maraqlarını təhdid altına alacaq. Deməli, düşünmək növ­bəsi ABŞ-dadır.

Ə.RÜSTƏMOV
XQ