Azərbaycanda son 10 il ərzində müasir texnologiyaların geniş tətbiqi, rəqəmsal inkişaf və kosmik sənaye quruculuğu sahəsində mühüm nailiyyətlər əldə edilib. Ötən müddətdə hərtərəfli dövlət dəstəyi ilə ölkədə kosmik sənaye üzrə müasir infrastruktur yaradılıb, informasiya təhlükəsizliyinin vacib komponenti olan telekommunikasiya peykləri orbitə buraxılıb, xarici dövlətlərin peyklərindən asılılıq aradan qaldırılıb və peyk xidmətlərinin ixracına başlanılıb. 

Mövcud peyk şəbəkəsi ölkəmizin suverenliyinin qorunması ilə bərabər, onun sosial-iqtisadi inkişafına da mühüm təsir göstərib. Uğurlu peyk layihələri sayəsin­də Azərbaycan dünya kosmik ailəsinin fəal üzvünə çevrilərək beynəlxalq kosmik icmada böyük nüfuz sahibi kimi tanınıb. Kosmik sənaye və peyk xidmətləri sahə­sində əldə edilən təcrübənin, formalaşan yeni insan kapitalı və etibarlı tərəfdaş imicinin təzahürü olaraq, Azərbaycan 2023-cü ildə Beynəlxalq Astronavtika Kon-qresinə evsahibliyi etmək hüququ qazanıb.

Onu da bildirək ki, ilk dəfə ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi dövrün­də ‒ 1973-cü ildə Bakıda keçirilən Bey­nəlxalq Astronavtika Konqresinə 50 il sonra Azərbaycanın yenidən evsahibliyi etməsi böyük rəmzi məna daşıyır. 

Dünya miqyasında ən mötəbər təd­birlərdən biri olan bu beynəlxalq konqre­sin ikinci dəfə Azərbaycanda keçirilməsi ölkəmizdə kosmik sənayenin inkişafına, beynəlxalq kosmik icma və onu təmsil edən Beynəlxalq Astronavtika Federa­siyası ilə əməkdaşlığın genişləndirilmə­sinə, habelə qlobal kosmos sənayesinə daha yaxından inteqrasiya istiqamətində əvəzolunmaz imkanlar yaradacaq.

Prezident İlham Əliyev bütün bu qeyd edilənlərə əsaslanaraq ötən il fev­ralın 7-də 74-cü Beynəlxalq Astronavtika Konqresinin 2023-cü ildə Bakı şəhərində keçirilməsi ilə əlaqədar Təşkilat Komitə­sinin yaradılması haqqında sərəncam imzalayıb və dünən başlanan tədbirin yüksək səviyyədə reallaşması istiqamə­tində həmin tarixdən etibarən bir sıra mühüm layihələr reallaşdırılıb. 

Bu barədə bəhs etməzdən əvvəl xatırladaq ki, Azərbaycan regionda Beynəlxalq Astronavtika Konqresi kimi mötəbər tədbirə evsahibliyi edən ilk ölkədir. Belə ki, Beynəlxalq Astronavti­ka Konqresi keçmiş SSRİ-də yalnız bir dəfə paytaxtımızda reallaşıb. 1973-cü ilin oktyabrın 7-dən 13-dək Ulu öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə “Kosmik tədqiqatların elm və texnologiyaya təsi­ri” devizi altında Bakıda keçirilən həmin tədbirdə dünyanın 17 ölkəsindən gələn 1500-dən çox nümayəndə, eləcə də çox­sayda kosmonavt iştirak edib və bununla respublikamızda kosmonavtika tarixinin əsası qoyulub. Az bir müddət sonra isə paytaxtımızda kosmik texnika vasitələ­rindən istifadə etməklə təbii ehtiyatların tədqiqi üzrə “Kaspi” Elmi Mərkəzi yaradı­lıb, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının nəzdində isə “Kosmik cihazqayırma xü­susi konstruktor bürosu”nun fəaliyyəti ilə kosmik tədqiqatların aparılmasına start verilib. Həmin tədqiqatların nəticəsində istehsal olunan avadanlıqlar keçmiş SS­Rİ-nin Kosmik Poqramının inkişafında mühüm rol oynayıb, həmçinin “Salyut 7” və “Soyuz T-11” orbital komplekslərində istifadə olunub.

Azərbaycan müstəqilliyə yenidən qovuşandan sonra isə yenidən kos­mik sahəyə maraq güclənməyə baş­ladı. Ölkəmiz peyk dövlətinə çevrilmə­yi qarşıya prioritet vəzifə kimi qoydu. Prezident İlham Əliyev bu məqsədlə 2008-ci il noyabrın 4-də respublika­mızda kosmik sənayenin yaradılması və telekommunikasiya peyklərinin orbitə çıxarılması haqqında tarixi sərəncam im­zaladı. Bununla da kosmik sənaye sahə­sində yeni bir mərhələnin əsası qoyuldu. 

Adıçəkilən sənədin imzalanmasından iki il sonra – 2010-cu ildə isə telekommu­nikasiya peykinin orbitə çıxarılması, idarə olunması və istismar işlərinin həyata ke­çirilməsi məqsədilə “Azərkosmos” ASC yaradıldı. Nəhayət, 2013-cü ildə “Azers­pace-1” telekommunikasiya peyki orbitə buraxıldı. Az sonra Azərbaycanın ikinci peyki kosmosa göndərildi. 2014-ci ildə “Azersky” Yerin məsafədən müşahidəsi peyki istifadəyə verildi. 2018-ci ildə isə “Azerspace-2” telekommunikasiya peyki orbitə çıxarıldı.

Həyata keçirilən bütün bu tədbirlər müharibə şəraitində yaşayan ölkəmizin kosmik sənayesinin inkişafına böyük təkan verdi, Azərbaycanın informasiya təhlükəsizliyini şərtləndirdi, respubli­kamızda, bölgədə, dünyanın istənilən nöqtəsində baş verən hadisələri iz­ləməyə şərait yaratdı, kənd təsərrüfatı­nın tərəqqisini sürətləndirdi, ekoloji və­ziyyətə nəzarəti, torpaqlardan səmərəli şəkildə istifadə edilməsini gücləndirdi, telekommunikasiya sektorunda xarici asılılığı aradan qaldırdı, ixracatçıya çev­rilməyi reallaşdırdı. 

Bu fikrin təsdiqi olaraq deyə bilərik ki, son illərdə respublikamızda kosmik sənayenin uğurlarına əsaslanılaraq 400-dən çox hökumət layihələri həyata keçi­rilib. Xüsusilə əsas töhfə kənd təsərrüfatı sahəsində məhsuldarlığın proqnozlaşdı­rılması olub ki, bu da ərzaq təhlükəsiz­liyi istiqamətində əhəmiyyətli bir məsələ kimi diqqət çəkib. 

Yeri gəlmişkən, İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin hazırladığı “İxrac icmalı”nın sentyabr sayına əsasən, 2023-cü ilin 8 ayı ərzin­də “Azərkosmos” dünyanın 45 ölkəsinə 12,7 milyon dollar dəyərində peyk tele­kommunikasiya xidmətləri ixrac edib. Bu ixracdan qazanılan gəlir “Azərkos­mos”un ümumi gəlirinin 78 faizinə çatıb. Cari ilin avqust ayında isə adıçəkilən qurum dünyanın 40 ölkəsinə 1,5 milyon ABŞ dolları dəyərində xidmət ixrac edib.

Bu ilin yanvar–avqust ayları ərzində peyk telekommunikasiya xidmətlərinin ixracının ilk beşliyində 3,6 milyon dollar­la Birləşmiş Krallıq, 2,7 milyon dollarla Lüksemburq, 1,1 milyon dollarla BƏƏ, 713,2 min dollarla Almaniya və 540 min Nigeriya qərarlaşıb.

Qeyd edək ki, “Azərkosmos”un gə­lirlərinin əsas hissəsi peyk xidmətlərinin ixracından formalaşır. “Azərkosmos” dövlət və qeyri-dövlət ixracatçı subyekt­ləri arasında xidmət sektorunda ixrac həcminə görə ən yüksək nəticə ilə ilk sıralardadır. Bu isə, öz növbəsində, bir tərəfdən “Azərkosmos”un likvidliyinin güclənməsi, digər tərəfdən isə ölkəyə sabit xarici valyuta axını deməkdir.

Emin BAĞIROV,
ETN Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun böyük elmi işçisi,
mexanika üzrə fəlsəfə doktoru

Yüksəkixtisaslı peşəkar heyətə və texniki imkanlara malik olan “Azər­kosmos” yaradılmasından ötən dövr ərzində ölkədə və bütünlüklə regi­onda İKT sektorunun aparıcı qüv-vələrindən birinə çevrilib. Şirkətin re­sursları ona müasir infrastruktur əsa­sında yeni yaranan texnologiyaların tətbiqinə, bununla da yerüstü rabitə şə­bəklərinin əhatə dairəsinə düşməyən ərazilərdə peyk əsaslı xidmətlərdən istifadə edilə bilməsi üçün əlavə dəyər yaratmağa imkan verir.

“Azərkosmos“ Bureau Veritas tərə­findən ISO 9001:2008 uyğunluq ser­tifikatına və ISO 27001 – İnformasiya Təhlükəsizliyi Standartı sertifikatına layiq görülüb. “Azərkosmos” ASC-nin göstərdiyi xidmətlərin keyfiyyətinin yük­sək səviyyədə saxlanılması və informa­siya təhlükəsizliyinin daima artırılması məqsədilə “Keyfiyyət və informasiya təhlükəsizliyi sahəsində siyasəti” möv­cuddur. 

Bu məqamda onu da bildirək ki, Beynəlxalq Astronavtika Federasi­yasının Baş Assambleyasında keçi­rilmiş seçkilərdə Beynəlxalq Astro­navtika Konqresinin Bakı şəhərində keçirilməsi barədə qərar, ilk növbə­də, yuxarıda xatırlatdığımız kimi, Azərbaycanın beynəlxalq tədbirlə­rin yüksək səviyyədə keçirilməsində geniş təşkilatçılıq təcrübəsinin olma­sı ilə bağlıdır. Digər tərəfdən, ölkəmiz “Kosmik klub”un fəal üzvüdür, bu sahə­də aktiv işləyir, sürətlə inkişaf edir.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əli­yev Bakıda keçirilən 74-cü Beynəlxalq Astronavtika Konqresinin açılış məra­simində çıxışında bu nüfuzlu tədbirin respublikamızda kosmos sənayesinin, aparıcı texnologiyaların inkişafına və onun müasirləşdirilməsinə töhfə verə­cəyini əminliklə bildirib. 

Daha sonra müasirləşmənin Azər­baycanın gələcəklə bağlı baxışlarını, gündəliyini və planlarını əks etdirdi­yini vurğulayan dövlətimizin başçısı müstəqillik dövründə ölkəmizin bey­nəlxalq ictimaiyyətin fəal üzvünə çev­rildiyini, siyasətimizin hər zaman aydın, şəffaf və birmənalı olduğunu, dostla­rın qazanılmasına və əməkdaşlığın gücləndirilməsinə xidmət etdiyini də diqqətə çatdırıb. 

Prezident İlham Əliyev çıxışında Azərbaycanın 10 ildən artıqdır ki, bey­nəlxalq kosmos klubunun üzvü kimi tanındığını, hazırda isə iki telekommu­nikasiya və bir Yer səthinin müşahidəsi peykimizin fəaliyyət göstərdiyini də xa­tırladıb. Dövlət başçısı, həmçinin bildi­rib: “Biz Azərbaycanda bu sahəni inki­şaf etdirməyə böyük maraq göstəririk. Ölkəmiz beynəlxalq ictimaiyyətin fəal üzvü kimi müxtəlif siyasi, iqtisadi, regi­onal inkişaf proqramlarında iştirak edir”

Beləliklə, ilk dəfə ulu öndər HeydərƏliyevin rəhbərliyi dövründə ‒ 1973-cü ildə Bakıda keçirilən Beynəlxalq Astronavtika Konqresinə 50 il sonra Azərbaycanın yenidən evsahibliyi et­məsi böyük rəmzi məna daşıyır. Dünya miqyasında ən mötəbər tədbirlərdən biri olan bu beynəlxalq konqresin ikinci dəfə Azərbaycanda keçirilməsi ölkə­mizdə kosmik sənayenin inkişafına, beynəlxalq kosmik icma və onu təmsil edən Beynəlxalq Astronavtika Federa­siyası ilə əməkdaşlığın genişləndirilmə­sinə, habelə qlobal kosmos sənayesinə daha yaxından inteqrasiya istiqamətin­də əvəzolunmaz imkanlar yaradacaq.

V.BAYRAMOV
XQ