Məlum olduğu kimi, Avropa Şurasının Parlament Assambleyasının (AŞPA) yay sessiyasının gündəliyinə Laçın dəhlizi ilə bağlı məsələ salınıb. İyunun 19-dan 23-dək keçiriləcək sessiyada “Laçın dəhlizi vasitəsilə azad və təhlükəsiz girişin təmin edilməsi” mövzusundakı müzakirə AŞPA-nın təcili prosedur qaydası üzrə iyunun 22-də təşkil olunacaq. 

“Bu həftə gündəliyimizə Ermənistan və Azərbaycan arasında gərginliyin yük­sək olaraq qaldığı Laçın dəhlizindəki ol­duqca narahatedici vəziyyətlə bağlı təcili müzakirələr daxildir. Nəticədə, bu dəhli­zin əlçatanlığından asılı olan insanlar son dərəcə ağır təzyiq altındadırlar”. Bunu AŞPA prezidenti Tini Koks sessiyanın açılışında qeyd edib.

Əslində, mövzunun assambleyada müzakirəyə çıxarılması ilə bağlı təklifi AŞPA-nın Miqrasiya, qaçqınlar və köç­künlər üzrə komitəsi verib. Komitə bu ilin martında daha əvvəl Azərbaycan–Ermə­nistan münaqişəsinin humanitar fəsadla­rına dair hesabatın müəllifi olan irlandiyalı deputat Pol Qavanı “Laçın dəhlizinin blo­kadasının humanitar nəticələrinin aradan qaldırılması” mövzusunda məruzəçi təyin edib. Komitənin may ayında baş tutmuş toplantısında hesabatın adı “Laçın dəh­lizi vasitəsilə azad və təhlükəsiz girişin təmin edilməsi”nə dəyişdirilib və yay ses­siyasında assambleyanın müzakirəsinə çıxarılması üçün təklif irəli sürülüb. 

***

AŞPA dəfələrlə ölkəmizə qərəzli münasibəti ilə seçilib. Qurumun mahiy­yətcə İrəvanın qaldırdığı avantürizmi müzakirəyə çıxarmaq niyyəti onun çox­dankı ermənipərəstlik şakərindən irəli gələn məqamdır. Hər bir halda, təzadlı vəziyyət yaranır. Çünki AŞPA-dakı er­məni nümayəndə heyəti Azərbaycanın Laçın yolunun başlanğıcında – Həkəri körpüsündə sərhəd buraxılış məntəqəsi qurmasını ölkəmizin 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli Bəyanatı pozması kimi əsaslandırıb. O bəyanatı ki, beynəlxalq hüquq baxımından istinad mənbəyi kimi götürülməsi absurddur. AŞPA-nın buna getməsi isə ikiqat absurddur. Nəzərə alaq ki, qurumun elan etdiyi konkret prin­siplər var. Həmin prinsiplərdə başlıca xət­ti dövlətlərin ərazi bütövlüyü amili təşkil etməkdədir. 

Üçtərəfli bəyanat isə ikitərəfli öhdə­liklərlə əlaqədardır. AŞPA-dakılar obyek­tiv davranmaq istəsəydilər, ilk növbədə, öhdəliklərə məhəl qoymayan tərəfin İrəvanın özünün olduğunu nəzərə alıb, erməni nümayəndələrin təklifini ümu­miyyətlə gündəliyə çıxarmazdılar. Digər tərəfdən, qurum onu da nəzərə almalıdır ki, hazırda Azərbaycan–Ermənistan mü­nasibətlərinin tənzimlənməsindəki aktiv Qərb formatı var və bu format üçtərəfli Bəyanat məntiqindən uzaq nizamlama xətti gerçəkləşdirməkdədir. Əlbəttə, bu gerçəkləşdirmədə həmin sənədin Rusiya tərəfindən ərsəyə gəlməsi amili rol oyna­yır. Eyni zamanda, hər kəsə o da yaxşı məlumdur ki, üçtərəfli Bəyanat böyük öl­çüdə atəşkəs sənədidir. 

***

Bəli, AŞPA Ermənistanın illüziyala­ra qapılmasına şərait yaratmaqdadır. Qurum hər dəfə ilk baxışdan mənasız sayılan məsələləri gündəliyə gətirərək, erməni avantürizminə qol-qanad verir. Baxın, İrəvanda Laçın yolu mövzusunun gündəliyə salınması az qala, toy-bayram kimi qəbul edilir. Halbuki, sevinməyə heç bir əsas yoxdur. Birincisi, müzakirənin Ermənistanın xeyrinə nəticələnməyəcəyi ehtimalı da var. İkincisi, lap tutalım, AŞPA Azərbaycan əleyhinə qətnamə çıxar­dı. Nə olacaq? Axı, ölkəmiz beynəlxalq hüquq baxımından öz ərazisindədir, başqa dövlətin ərazisini işğal etməyib. 

İşğaldan söz düşmüşkən, Ermə­nistan otuz ilə yaxın müddətdə həm də AŞPA-nın Azərbaycan torpaqlarındakı iş­ğalın dayandırılması ilə bağlı qətnamələ­rinə və çağırışlarına əhəmiyyətsiz yanaş­mış tərəfdir. Daha bir təzad da odur ki, hazırda qurum Laçın dəhlizi, yəni suve­ren Azərbaycan ərazisi ilə bağlı məsələni gündəliyə gətirməklə, əslində, özünün vaxtilə nümayiş etdirdiyi mövqeyə, qəbul etdiyi sənədlərə qarşı çıxmaqdadır. 

***

Qeyd edək ki, AŞPA çərçivəsində Laçın yolu ilə bağlı məsələ ötən altı ay ərzində iki dəfə gündəmə gətirilib. Bun­lardan biri 2022-ci ilin dekabrında olub. O vaxt qurumun Hüquq komitəsinin icla­sında Ermənistan parlamentinin deputatı Vladimir Vardanyan Azərbaycanın ünva­nına əsassız ittihamlar irəli sürmüşdü. Vardanyan Azərbaycanın ekoloji sahə üzrə ixtisaslaşmış qeyri-hökumət təşki­latlarının Rusiya sülhməramlılarının mü­vəqqəti nəzarəti altında olan ərazilərdə faydalı qazıntı yataqlarının qanunsuz is­tismarı əleyhinə Şuşa–Xankəndi yolunda etiraz aksiyasının, guya, rəsmi Bakının Laçın yolunu bağlamaqla, Xankəndidəki ermənilərin Ermənistanla əlaqəsini kəs­mək, erməniləri o ərazilərdən çıxarmaq məqsədinə xidmət etdiyini bildirmişdi. Hətta o, bir az da irəli gedərək, ölkəmizi erməni əhaliyə qarşı "soyqırımı" təhlükə­si yaratmaqda günahlandırmağa, Ukray­nadakı proseslərlə paralellər aparmağa cəhd göstərmişdi. 

Həmin vaxt iclasda iştirak edən Azərbaycanın AŞPA-dakı nümayəndə heyətinin üzvü Kamal Cəfərov çıxışında Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşki­latının, Avrasiya və Gömrük İttifaqlarının üzvü olan Ermənistanın nümayəndəsi­nin Ukrayna ilə paralellər aparmaq cəh­dini ikiüzlülük adlandırmışdı. Deputat K.Cəfərov əsl həqiqətləri dilə gətirərək bildirmişdi ki, Azərbaycanın aidiyyati qurumları “Qızılbulaq” qızıl və “Dəmirli” mis-molibden yataqlarına yerində baxış, qanunsuz istismarın dayandırılması, müxtəlif istiqamətlər üzrə, o cümlədən, ətraf mühitə dəyən zərərin monitorinqinin həyata keçirilməsi ilə bağlı həmin ərazi­də müvəqqəti fəaliyyət göstərən rus sül­hməramlılarına bildiriş verib. Daha sonra monitorinq günü həmin ərazidə cinayət­kar-oliqarx Ruben Vardanyan (o zaman separatçı rejimdə “dövlət naziri” – red.) bir qrup erməni ilə təxribat törədib və monitorinqə mane olub. Rus sülhməram­lıları bu təxribatın qarşısını ala bilməyib, yaxud almaq istəməyiblər. 

Azərbaycanın AŞPA-dakı nümayən­də heyətinin digər üzvü Erkin Qədirli isə çıxışında vurğulamışdı ki, Laçın yolu yeganə yol deyil, ondan daha geniş və sürətli yeni tikilmiş magistral yol var. Bu yolu Azərbaycan tərəfi tikib, ancaq ermə­nilər həmin yoldan istifadə etməkdən im­tina edirlər. Onu da bildirək ki, erməni de­putat V.Vardanyan qaldırdığı məsələ ilə bağlı AŞPA-nın Hüquq komitəsində qət­namə layihəsinin hazırlanmasını istəsə də, bunun prosedur qaydalarına zidd olduğu bildirilmiş və təklif rədd edilmişdi. 

***

AŞPA-nın Azərbaycanla Ermənistan arasındakı münaqişəli duruma reaksi­yası baxımından bir məqamı da diqqətə çatdırmağı vacib sayırıq. Bu ilin aprelin­də qurumun Azərbaycanın və Ermənis­tanın monitorinqi üzrə həmməruzəçiləri Yan Liddell-Qreyncer (Böyük Britanitya), Liz Kristoffersen (Norveç), Kimmo Kilyu­nen (Finlandiya), Boriana Oberq (İsveç) məhz Laçın yolundakı vəziyyətlə bağlı bəyanatla çıxış etmişdilər. Onlar Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin və Bey­nəlxalq Məhkəmənin Azərbaycan "Laçın yolu ilə hər iki istiqamətdə adamların, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin maneə­siz hərəkətinin təmin edilməsi üçün öz sərəncamında olan bütün tədbirləri gör­məlidir" qərarına istinad edərək, Laçın yolu boyunca hərəkət sərbəstliyini bərpa etməyə çağırmışdılar: "Biz Azərbaycan və Ermənistanı yüksək səviyyəli danı­şıqların təşkili ilə bağlı Avropa İttifaqının səylərini daha da çətinləşdirə biləcək istənilən birtərəfli addımlardan çəkin­məyə çağırırıq. Biz sərhəd məsələləri üzrə danışıqları aktivləşdirməyə və bütün mübahisələrin sülh yolu ilə nizamlanma­sına çağırırıq".

Göründüyü kimi, AŞPA-da Azərbay­cana qarşı Laçın yolu müstəvisindəki qərəzli davranışlar davamlıdır. Yeri gəl­mişkən, Avropa qurumları müstəvisində bu sayaq yolverilməz münasibətin kulimi­nasiya nöqtəsi bu il yanvarın 18-də ya­şanmışdı. Həmin gün Avropa Parlamen­tinin plenar iclasında “Dağlıq Qarabağda blokadanın humanitar nəticələri” mövzu­sunda müzakirə keçirilmiş və daha sonra qətnamə qəbul olunmuşdu. Qətnamədə Azərbaycandan Qarabağı Ermənistan­la birləşdirən Laçın dəhlizini dərhal aç­maq, Ermənistanla Qarabağ arasında nəqliyyat, energetika və kommunikasiya əlaqələrini pozmaqdan çəkinmək tələ­bi yer almışdı. Sənəddə Rusiya sülh­məramlı kontingentinin fəaliyyətsizliyi tənqid olunmuş, BMT və ATƏT-ə faktla­rın təsbiti, tərəfləri Helsinki Yekun Aktının prinsipləri əsasında sülh danışıqlarının bərpasına səsləmək üçün ora missiya göndərmək müraciəti öz əksini tapmışdı. Bundan “ilhamlanan” erməni tərəfi Laçın yolu məsələsini AŞPA-nın gündəliyinə çıxarmağa girişmişdilər. Belə ki, AŞPA Laçın yolunun blokadasının humanitar nəticələri ilə bağlı məsələni müzakirə et­mək qərarına hələ o zamandan gəlmişdi. Biz prosesin hansı ardıcıllıqla getdiyini yuxarıda sadaladıq. 

Ə.RÜSTƏMOV, “Xalq qəzeti”